معماری و شهرسازی نمادی از نحوه تفکر است

سید یحیی اسلامی، دانش‌آموخته دکترای معماری از دانشگاه ادینبورگ، مشاور امور بین‌الملل پردیس هنرهای زیبا و استادیار دانشکده معماری پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران درگفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی به تشریح نقاط ضعف و قوت معماری معاصر کشورمان پرداخت و تصریح کرد: مساله معماری و شهرسازی معاصر ایران دارای ابعاد گسترده‌ای است که درمقیاس های مختلف سرزمین، شهر، بنا، فضای داخلی و جزئیات طراحی قابل بررسی است و برای بهبود وضع فعلی باید با رویکردی میان‌رشته‌ای و چند بعدی به مقیاس‌های مختلف طراحی محیط انسانی توجه کرد. 

مشاور امور بین الملل پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران با بیان اینکه واژه سرزمین هم به زمین، طبیعت و ایران اشاره دارد، ادامه داد: متاسفانه برخورد ما با سرزمین‌مان درست نیست و ثروت‌های آن را هدر می‌دهیم. باید این نحوه ارتباط را تغییر دهیم و به سرمایه‌گذاری و قانونگذاری هدفمند و مسئولانه بپردازیم و برای موفقیت در این امر همکاری بین نهادهای مختلف باید متقابلانه و سودمند باشد.

اسلامی با تاکید بر اینکه ‌استفاده بهینه از نعمت‌های طبیعی این مرز و بوم نیازمند عزم ملی است، گفت: باید نسبت به استفاده از منابع موجود درمقیاس‌های مختلف، مخصوصا مقیاس سرزمین احساس مسئولیت کنیم. ما دارای یک سرزمین غنی با پتانسیل‌های بالا هستیم ولی نعمت‌های خود را هدر داده و از خاک، آب، باد، ‌نور خورشید و سایر انرژی‌ها بهینه استفاده نمی‌کنیم که دراین زمینه هم دولت و هم مردم مسئول هستند.

وی با بیان اینکه‌ در گذشته زمین محل زیستن و زندگی بود، ولی امروز مساحتی است برای خرید و فروش و کالایی است برای کسب سرمایه، به طراحی در مقیاس شهری اشاره کرد و افزود: به اصطلاح رایج، شهرهای ما بی‌‌در و بی‌پیکر هستند، یعنی نمی‌دانیم از کجا شروع می‌شوند و به کجا ختم می‌شوند. باید مشخص شود که کجا می‌توان ساخت و سازکرد و کجا خیرو توجه دهیم که وقتی در فضاهای سبز ودیگر فضاهای ممنوعه ساخت و ساز می‌کنیم، مشکلاتی ایجاد می‌کنیم که برای حل آنها هزینه‌های هنگفتی باید پرداخت شود.

اسلامی ریشه وضعیت فعلی را وارونه شدن اولویت‌های جامعه عنوان کرد و گفت: در جامعه سنتی، فضاهای مقدس در اولویت و مرکزیت بودند، بعد فضاهای طبیعی، سپس فضاهای مدنی و در نهایت فضاهایی برای مصنوعات ولی درجامعه مدرن امروزی وضع کاملا وارونه شده واولویت اول با مصنوعات است، سپس فضاهای مدنی، بعد فضاهای طبیعی و در نهایت فضاهای مقدس. در این وضعیت اتومبیل‌ها، ماشین آلات و دیگر مصنوعات در معماری و شهرسازی ما دخالت می‌کنند و فضاهای طبیعی و مقدس روز به روز کم رنگ تر می‌شوند.

اسلامی همچنین به متراکم بودن شهرهای بزرگ ازجمله تهران اشاره کرد و افزود: زیرساخت‌های تهران برای نصف جمعیت فعلی آن است و باید تراکم جمعیت درتهران کنترل و مرزها تعیین شوند.امروزه کمتر از پیاده‌روی و دوچرخه  استفاده می‌شود درحالیکه  شهرباید دردل طبیعت باشدنه برعکس و ارتباط انسان با شهر نباید با واسطه اتومبیل باشد. پیاده‌روی وگردهمایی درشهرازجمله تجربه‌هایی است که روبه فراموشی هستند.

استادیار دانشکده معماری دانشگاه تهران به طراحی در مقیاس معماری اشاره کرد و افزود: باید پرسید که آیا واقعا جایگاه و ارزش مناسبی برای طراحی معماری در جامعه ما تعریف شده است وآیا طراحی معماری دارای ارزش افزوده است؟‌ آموزش معماری به تنهایی نمی‌تواند ضامن بهبود کیفیت فضاهای ما شود، چراکه ساختارهای ارزش‌گذاری جامعه بیشتر کمی هستند تا کیفی. متاسفانه در این وضعیت بحث کیفیت کمرنگ شده و معماری به  ساخت و ساز و خانه به مسکن تبدیل شده است. به همین دلیل است که بسیار از راه حل‌ها خود مشکل‌ساز شده اند که دراین زمینه می توان به طرح مسکن مهر اشاره کرد.

اسلامی تاکید کرد: باید رویکرد ما به سرزمینمان عوض شود. از طبیعت که وارد شهر می‌شویم، نباید مواجه با پدیده‌ای مخرب باشیم که همه چیز را نابود می‌کند، بلکه شهر باید کمک کند درختان بهتر رشد کنند، آب زلال‌تر و هوا خنک‌تر شود.

 وی با تاکید بر اینکه متاسفانه معماری شهری ما اغلب دو وجهی است، یعنی فقط دو وجه از شش وجه یک خانه بانور، هوا و طبیعت ارتباط برقرار می‌کند، گفت: درگذشته رویکرد ما نسبت به موضوعات متفاوت بود ولی امروزه اولویت‌ها و افکار ما وارونه شده است و شهرها حول محور اتومبیل طراحی شده‌اند. در این بین شهرسازی ما معطوف به جاده‌کشی شده‌ است و اغلب افراد یکدیگر را در اتومبیل‌هایشان یا در مراکز تجاری می‌بینند تا در طبیعت یا در مساجد.

مشاور رئیس پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران عنوان کرد: معماری و شهرسازی نمادی از نحوه تفکر است که از مقیاس کلان به خرد می آید و امروز معمار در وسط این طیف مقیاسی قرار گرفته و نمی‌تواند به تنهایی نگرش و اندیشه جامعه‌ای را با طراحی یک بنا عوض کند. امروزیک ساختمان دیگر یک خانه نیست، بلکه سرمایه‌ای است که ارزش هر سانتی‌متر آن با بازار روز بالا و پایین می‌رود. درمقیاس معماری داخلی نیز الگوها و معیارها تغییر کرده‌اند و بسیاری از طرح‌ها و تزئینات برای ارائه سرمایه تنظیم شده‌اند. ریزترهم که می‌شویم می‌بینیم انسان دنبال بهینه بودن و حفظ منابع نیست چراکه به جزئیات طراحی ومحیط خود توجه نمی‌کند. به عنوان مثال با ایجاد یک نمای شیشه‌ای رو به آفتاب، جهنمی برای خود ایجاد می‌کند که فقط با زحمت کولرهای مدرن (که لوله‌هایشان پیکره معماری را می‌شکافند) قابل تحمل می‌شود.

اسلامی همچنین با بیان اینکه می‌توان از کشورهای دیگر الگوبرداری کرد توضیح داد: می‌توانیم از معماری کشورهای دیگر برای آشنایی با رویکردهای فکری و هنری مختلف استفاده کنیم ولی این نباید به صورت واردات ایده و یا محصولات باشد چراکه شرایط هر کشور، جامعه و فرهنگ متفاوت است. در بسیاری از موارد ایده‌های وارداتی در ایران نتایج متفاوت و حتی نامطلوبی را می‌توانند داشته باشند.

وی معتقد است  که وزارت راه و شهرسازی باید دربرنامه‌ریزی‌های خود رویکردی را در پیش گیرد که طراحی راه‌ها و شهرها ارتباط انسان‌ها با یکدیگر و با خدا و طبیعت را کم‌رنگ نکند.