همکاری‌های پژوهشی در فضای امروز جهان
به نظر می‌رسد مجموعه دانش و تجربیات به‌دست‌آمده اندیشمندان ایرانی در حوزه مخاطرات طبیعی و به‌ویژه زلزله، برگ امتیازآور خوبی برای کشور ما در راستای کسب جایگاه مناسب در نهادهای بین‌المللی و نیز تعامل با بسیاری از کشورهای دنیا باشد.
*علی بیت‌اللهی: واقعیت مشهود جهان علم از دیرباز، درنوردیدن مرزهای جغرافیایی و شکستن حصارهای سیاسی بوده و هست. بر همین‌مبنا بوده که قوانین و اصول مکشوفه ازسوي اندیشمندان رم، یونان و ایران در قرون گذشته، قبل از رنسانس و بعد از آن، اساس اندیشه‌های علمی اندیشمندان کنونی جهان، غرب و شرق، را تشکیل داده یا حداقل مدخل ورود به دنیای علم کنونی از همان ره‌یافته‌های علمی اندیشمندان شرقی، رومی و یونانی باستان بوده است. اصولا خصلت علم بر قبول‌نكردن حصارهایی از نوع رنگ و نژاد، مرز و جغرافیا بوده و زبان مشترک آن، روابط حاکم بر پدیده‌ها و مؤلفه‌های قابل اندازه‌گیری است.
در زمان حاضر، آنچه برای ما به‌عنوان بازیگران ایرانی حوزه علم و پژوهش اهمیت دارد، درک مقتضیات و حساسیت‌های کنونی جهانی و ورود به عرصه جهانی با هدف تأثیرگذاری بر اندیشه جهانیان و ارائه الگوی دلنشین و متفکر و صاحب‌سبک از جامعه علمی خود و به‌تبع آن، تثبیت جایگاه ذی‌احترامی برای کشور به‌عنوان قطب علمی وارسته جهان اسلام، نزد اذهان بین‌المللی است. هرچند که نقش پیشرفت‌های علمی و به‌دست‌آوردن جایگاه ممتاز در عرصه علم و فناوری، مسلما نفع مستقیمش نصیب خود کشور و مردم خواهد بود، اما نکته‌ای که از واقعیت‌های واضح فوق‌الذکر، مي‌توان استنتاج كرد، اهمیت شایان تجربیات گران‌بهای علمی، فنی و مدیریتی ما در حوزه مخاطرات طبیعی نظیر زلزله، فرونشست و فروریزش زمین و... است. به نظر می‌رسد مجموعه دانش و تجربیات به‌دست‌آمده اندیشمندان ایرانی در حوزه مخاطرات طبیعی و به‌ویژه زلزله، برگ امتیازآور خوبی برای کشور ما در راستای کسب جایگاه مناسب در نهادهای بین‌المللی و نیز تعامل با بسیاری از کشورهای دنیا باشد. علاوه بر کشورهای همسایه و مجاور (که به‌طور ملموس‌تری به دانش ما در زمینه‌های مخاطرات طبیعی به‌شدت نیاز دارند)، کشورهای آسیای‌شرقی، منطقه قفقاز، بعضی از کشورهای عربی و آفریقايی و کشورهای آمریکای جنوبی در این زمینه، کشورهای هدف مناسبی برای بسط ارتباطات در دوران بعد از انتخابات اخیر آمریکا هستند.
به‌نظر می‌رسد ما در روابط بین‌الملل و خارجی خود، سیستم گسسته‌ای داریم. چنین تصور می‌شود که مجموعه راهبری سیاست‌های خارجی کشور، حلقه اتصالی با نهادهای علمی و فنی داخلی ندارند و در مذاکرات و تفاهم‌نامه‌ها با دول خارجی، ردی از این توانمندی‌های کشور (که مسلما جایگاه دیپلماسی و قدرت مدیریتی و الهام‌بخشی آن را بالاتر می‌برد)، مشهود نیست. ضرورت دارد که دستگاه دیپلماسی کشور با روش‌های مختلفی که چندان هم پیچیدگی ندارند، با ظرفیت‌های علمی کشور در زمینه مخاطرات طبیعی آشنا شده و در سفرهای خارجی مقامات ارشد کشور، از مراکز تحقیقاتی و علمی داخلی، پیشنهاد‌های معینی را بگیرند و در تفاهم‌نامه‌ها منظور کنند. می‌پنداریم که اندیشمندان کشور ما در زمینه مخاطرات طبیعی و به‌ویژه زلزله، با توجه به دانش و تجربیات گران‌بهای به‌دست‌آمده (که ناشی از رخداد زلزله‌های سترگ چندین دهه اخیر و نیز رخداد دیگر مخاطرات طبیعی تأثیرگذار است)، دست بالا را در عرصه تعاملات علمی و فنی با سایر کشورها و حتی کشورهای پیشرفته دارند که با هدف اعتلای جایگاه کشور و تثبیت اقتدار آن، می‌تواند محور مناسبی برای توسعه روابط خارجی با اهرم به اشتراک‌گذاری تجربیات و دانش در زمینه مخاطرات طبیعی باشد.
ما در تدوین آيین‌نامه ساخت‌وساز مقاوم در برابر زلزله و تدوین مقررات ملی ساختمان، تجربیات خیلی خوبی داریم که می‌توانیم به کشورهای نیازمند، دانش فنی و مدیریتی خود را صادر کنیم. اطلاعات نشان می‌دهد بسیاری از کشورهای دنیا در این زمینه فاقد کد و مقررات ساختمانی مختص به خود هستند. در زمینه دانش زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نیز ما از سطح علمی قابل‌قبولی برخورداریم که می‌توانیم به کشورهای دیگر کمک کنیم. همچنین ما در زمينه راه‌اندازی شبکه‌های بزرگ لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری نیز صاحب‌نظران و کارشناسان برجسته‌ای داریم که می‌توانند دانش خود را به دیگر کشورها نیز صادر کنند. شبکه مناسبی از GPS و روش‌های معین اندازه‌گیری و تفسیر نتایج آن را در اختیار داریم که خیلی از کشورها فاقد آنند و نیازمند آن. همچنین آزمایشگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی در بعضی حالت‌ها، به‌طور جد در منطقه منحصربه‌فرد هستند.
اینها امتیازات ما هستند که در عرصه تعامل با دنیا می‌توانند خیلی به دستگاه دیپلماسی ما کمک کنند. همچنین و علاوه‌برآن، این امتیازات جنبه درآمد‌زايی خوبی هم می‌توانند برای کشور و مراکز تحقیقاتی و علمی داشته باشند که در شرایط کنونی، بسیار به آن نیاز داریم. در عرصه روابط بین‌الملل، بعضی از کشورهای دنیا، سعی می‌کنند با تکیه بر همین مهارت‌های علمی خود در یک زمینه به‌خصوص، با ارائه خدمات حتی رایگان فنی و مشاوره‌های علمی، چهره‌ای نافذ از کشور ارائه دهند و قضاوت اذهان جهانی را درباره خود متحول کنند؛ قضاوتی همراه با حس احترام. مشاهدات نشان می‌دهد در زمینه‌هایی که مردم به‌صورت انفرادی می‌توانند نقش بازی کنند، راه‌های خوب و مناسب را به‌راحتی پیدا می‌کنند. مثال خوب دراین‌باره در زمینه پزشکی و امور درمان و جراحی است که شاید بتوان گفت بدون نقش خاص دستگاه دیپلماسی، مردم برخی از کشورهای همسایه با توجه به امتیازات خاص کشورمان، به شهرهای بزرگ ایران مسافرت کرده و مشکل خود در زمینه پزشکی را حل می‌کنند. از آنجا که رشته‌های فنی و مهندسی در اغلب حالات، نیازمند قراردادهای حقوقی و امور اداری خاص بین‌الملل هستند، فاقد انعطاف کافی بوده و به‌شدت نیازمند حمایت دستگاه دیپلماسی کشورند.
این حمایت‌ها، هم در زمینه معرفی امتیازات و امکانات علمی و پژوهشی کشور از طریق سفارت‌ها و سفرای کشورمان و هم در زمینه کمک در ارتباطات و انعقاد قراردادهاست. واقعیت‌های رخ‌داده کنونی نشان می‌دهند که اندیشه قطبیدگی جهانی در مناطق مختلف دنیا، سر از خاکستر ضخیم چندین‌ساله برآورده و آشکارا، واژگاني که به‌شدت بوی جدایي و تقابل و تخاصم را می‌دهند، در افواه نمادهای نژادپرستی، جنگ و سلطه‌طلبی جاری می‌شوند. نمود بارز این سخن را در طول مبارزه انتخاباتی کشور آمریکا و بعد از آن ما شاهدیم که به نظر می‌رسد کمتر کسی شبهه‌ای در این زمینه داشته باشد. در چنین شرایطی، حوزه پژوهش و ارتباط بین‌المللی علمی ایران با مردم و کشورهای گوناگون در قاره‌های مختلف دنیا، توان دیپلماتیک کشور را ارتقا خواهد بخشید و برخلاف میل بدخواهانمان، ظرفیت‌های ما را در توسعه روابط بین‌الملل افزایش خواهد داد. امید می‌رود با برنامه‌ریزی‌های صحیح و با ایجاد ساختارهای ارتباطی بین وزارت خارجه و مراکز تحقیقاتی و علمی کشور این مهم عملیاتی شود.
*رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
