نارضایتی سه گروه شهروند از کارنامه مدیریت شهری

 این مطالعه، «شدت وخامت» 6 عنصر حیاتی پایتخت را مورد سنجش قرار داده که نتایج نشان می‌دهد شرایط زندگی در تهران به لحاظ عناصری همچون «محیط زیست، ترافیک و ازدحام ساختمانی» در «وضعیت قرمز» قرار دارد. همچنین 9 پارامتر سلب‌کننده آسایش و آرامش شهروندان شناسایی شده است. به گزارش دنیای اقتصاد، پایتخت‌نشینان به کارنامه 12 ساله شهرداری تهران در 6 شاخص حیاتی سکونتی نمره دادند. ارزیابی سه گروه متخصصان دانشگاهی و نخبگان شهری، عموم مردم و شورایاران از عملکرد شهرداری طی دوره گذشته به لحاظ کیفیت خدمات‌رسانی در 6 مولفه‌ای که به‌صورت مستقیم با زندگی روزمره شهروندان تهرانی ارتباط دارد و بر کیفیت زندگی آنها تاثیر می‌گذارد حاکی از آن است که میانگین میزان نارضایتی شهروندان از میزان وخامت وضعیت 6 عنصر حیاتی زندگی همچون آلودگی هوا، ترافیک سنگین، تراکم ساخت وسازها، جانوران موذی و...از عدد 5 (که بیشترین میزان نارضایتی را نشان می‌دهد) معادل 83/ 3 است. این بررسی که در میان یک جامعه آماری نمونه از شهروندان تهرانی انجام شده نشان می‌دهد سطح آسایش و آرامش زندگی شهروندان که به‌عنوان هدف اصلی تیم جدید مدیریت شهری انتخاب شده در وضعیت نگران‌کننده و اورژانسی قرار دارد و کابینه جدید مدیریت شهری می‌تواند برای تدوین سیاست‌های جدید نتایج این نظرسنجی را به‌عنوان صورت وضعیت فعلی شهر مدنظر قرار دهد.

 مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران با توجه به نزدیک شدن به زمان تدوین برنامه پنج‌ساله سوم شهرداری تهران که از ابتدای سال 98 باید در دستور کار تیم مدیریت شهری قرار گیرد، در قالب یک پژوهش میزان رضایت شهروندان از عملکرد شهرداری تهران و وضعیت 6 عنصر حیاتی سلامت سکونت در پایتخت را مورد بررسی قرار داد. در این پژوهش از یکسو نمره پایتخت‌نشینان در سه گروه شهروندی به عملکرد شهرداری از بابت میزان رضایت آنها از خدمات شهرداری مورد سنجش قرار گرفته و از سوی دیگر شدت وخامت عناصر حیاتی پایتخت اندازه‌گیری شده است. کارشناسان شهری معتقدند این پژوهش در این مقطع که شهردار جدید تهران وعده تحقق آسایش و آرامش را برای ساکنان تهران در افق 1400 داده، یک صورت وضعیت از میزان سطح کنونی آرامش و آسایش در پایتخت محسوب می‌شود. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران، به‌عنوان بازوی اصلی هر نوع پژوهشی در حوزه شهر برای شهرداری، در این پژوهش سطح آسایش و آرامش شهروندان تهران را با شاخص‌های تخصصی در دو بخش اندازه‌گیری کرده است.

به این صورت که در بخش نخست، سه گروه شهروندان شامل نخبگان شهری و متخصصان دانشگاهی در حوزه پژوهش‌های شهری، عموم مردم و شورایاری‌ها به‌عنوان حلقه واسط بین شهروندان و مدیریت شهری به لحاظ میزان رضایت به عملکرد شهرداری از یک تا پنج نمره داده‌اند. نتایج به دست آمده از نتایج این بخش از پژوهش که جامعه آماری مشخصی را مخاطب قرار داده، نشان می‌دهد: در این بخش نمره میانگین سه گروه از بابت میزان رضایت از عملکرد و خدمات شهرداری از 5، معادل 8/ 2 است. کارشناسان ارزیابی خود از این نمره را به معنای رضایت نسبی شکننده از شهرداری تهران می‌دانند. در عین حال نمراتی که هرکدام از این سه گروه برای اعلام میزان رضایت از عملکرد و خدمات شهرداری داده‌اند، مشخص می‌کند کمترین سطح رضایت مربوط به گروه نخبگان شهری و متخصصان دانشگاهی در حوزه پژوهش‌های شهری و بالاترین سطح رضایت هم مربوط به گروه شورایاری‌ها می‌شود.

بررسی مجموع نظراتی که سه گروه به میزان رضایت از عملکرد شهرداری داده‌اند بیانگر آن است که 52 درصد از کل شهروندان موردنظر در این پژوهش اعلام رضایت نسبی(متوسط)، 32 درصد از آنها اعلام رضایت پایین و خیلی کم و 20 درصد آنها اعلام رضایت مناسب از عملکرد شهرداری داشته‌اند. در عین حال 47 درصد از گروه متخصصان و نخبگان شهری شرکت‌کننده در این نظرسنجی اعلام رضایت نسبی و 45 درصد آنها اعلام رضایت پایین و خیلی کم داشته‌اند. در دو گروه دیگر یعنی شورایاری‌ها و مردم نیز به ترتیب در گروه اول 58 درصد اعلام رضایت نسبی و 22 درصد اعلام رضایت خیلی کم و در گروه دوم 52 درصد اعلام رضایت نسبی و 30 درصد نیز اعلام رضایت خیلی کم داشته‌اند.

مجموع این نظرات نشان می‌دهد کمتر از 20 درصد کل پایتخت‌نشینان رضایت مناسب از عملکرد شهرداری دارند.

اما بخش دوم این پژوهش که به‌صورت کامل سطح فعلی آسایش و آرامش را در میان شهروندان تهرانی نشان می‌دهد به شدت وخامت 6 عنصر حیاتی در شهر بازمی‌گردد که بیشترین ارتباط را با زندگی روزمره مردم عادی شهر دارد. این شدت وخامت براساس بازه عدد یک تا پنج بررسی شده است؛ به این معنی که عدد پنج به معنای وخامت حداکثری اوضاع یک عنصر و عدد کمتر از آن به معنای اوضاع بهتر این عنصر از دیدگاه شهروندان است. این 6 عنصر حیاتی که مردم میزان نارضایتی خود را از وضعیت آنها اعلام کرده‌اند و براساس میزان نارضایتی شدت وخامت محاسبه شده است شامل محیط‌زیست(هوا)، حمل و نقل(ترافیک)، شهرسازی(ساخت وساز)، اجتماعی(آسیب‌های اجتماعی)، فرهنگی(خدمات تفریحی و رفاهی) و خدمات شهری(سرویس‌دهی شهرداری) می‌شوند.

شدت وخامت این 6 عنصر حیاتی براساس میزان نارضایتی مردم از 35 شاخص و مولفه زیرمجموعه این 6 عنصر محاسبه شده است و همه سه گروه شهروندان تهرانی میزان نارضایتی خود از 35 شاخص و مولفه 6 عنصر را براساس 9 پارامتر آزاردهنده شهری و 6 نوع کژکارکردی در سیستم مدیریت شهری اعلام کرده‌اند. نتایج به دست آمده از بررسی شدت وخامت مجموع 6 عنصر حیاتی شهر از بازه عدد یک تا پنج، عدد 83/ 3 است که کارشناسان شهری در تحلیل این نمره شهروندان از وضعیت موجود 6 عنصر حیاتی شهر تهران معتقدند سطح آسایش و آرامش در شهر تهران در وضعیت اورژانسی قرار دارد. بنابراین تشخیص شهردار منتخب درباره این موضوع که باعث شد در اولین پیام عمومی خود خطاب به پایتخت‌نشینان در ثانیه‌هایی بعد از کسب رای اعتماد از شورای شهر، قول احیای آسایش و آرامش را برای تهران 1400بدهد، مهر تاییدی بر اورژانسی بودن وضعیت شاخص‌های حیاتی سکونت در شهر تهران است.

در این میان بررسی‌ها از میان 9 مولفه آزاردهنده شهری و 6 کژکارکردی مجموعه مدیریت شهری حاکی از آن است که بالاترین شدت وخامت مربوط به عنصر محیط زیست با نمره 43/ 4 است و رتبه بعدی شدت وخامت به عنصر حمل و نقل با نمره 19/ 4 مربوط می‌شود. پس از این دو گروه، به ترتیب عنصر شهرسازی(ساخت وساز) با نمره 9/ 3، اجتماعی(آسیب اجتماعی) با نمره 9/ 3، فرهنگی (خدمات تفریحی و رفاهی) با نمره 32/ 3 و خدمات شهری(سرویس‌دهی شهرداری) با نمره 28/ 3 در رتبه‌های بعدی نارضایتی شهروندان قرار دارند. بررسی جزئی‌تری در میان 35 مولفه و شاخص زیرمجموعه عنصرهای حیاتی، نشان می‌دهد بالاترین میزان نارضایتی و شدت وخامت وضعیت موجود مربوط به شاخص آلودگی هوا و بعد از آن به ازدحام ساختمان‌ها در محله‌ها و سلب آسایش ناشی از ساخت‌وساز است که هر دو در گروه پارامترهای آزاردهنده شهری قرار دارند. 9 شاخص آزاردهنده شهری شامل آلودگی هوا، ازدحام ساختمان‌ها و مزاحمت ساخت‌وسازها، ترافیک سنگین، جانوران موذی، مشاغل مزاحم، تخریب باغات، عدم ایمنی معابر، توجیه‌ناپذیر بودن زمان و سفر با حمل‌ونقل زیرزمینی و ناهنجاری‌های اجتماعی است.

علاوه بر این میزان نارضایتی از 6 نوع کژکارکردی مجموعه مدیریت شهری نیز در سطح بالایی قرار گرفته است. نظرسنجی از سه گروه مخاطب شهروندان تهرانی نشان می‌دهد فقر مراکز تفریحی- گردشگری ناشی از میدان دادن به ساخت‌وسازهای تجاری و مسکونی، دو قطبی شدن به لحاظ سرانه خدمات رفاهی و سکونتی، جمع‌آوری پسماند و زباله، عدم امنیت کامل در مکان‌های شهری و معابر، چالش بافت فرسوده و نهایتا نبود سلامت اداری در شهرداری در حوزه‌هایی که مردم مراجعه روزانه دارند 6 محوری است که از نظر شهروندان تهرانی مدیریت شهری نتوانسته به خوبی مدیریت کند.

طرح اقدام برای جلب رضایت

تدوین طرح «اعتمادسازی» اولین گام برای تبدیل وعده‌های مدیریت شهری جدید به برنامه قابل اجرا و تحقق هدف آسایش و آرامش پایتخت‌نشینان در سال 1400 است. حسین ایمانی جاجرمی، رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات دانشگاه تهران با تاکید بر این نکته معتقد است: یکی از مهم‌ترین دلایل تفاوت معنادار رای شهروندان به شورای شهر پنجم نسبت به دوره‌های پیشین نارضایتی از وضع موجود در شهر است. با شکل‌گیری دوره جدید شورای شهر و فاصله گرفتن از اعلام وعده‌های انتخاباتی همچون زیباسازی شهر و پایدار‌سازی درآمدها وقت آن رسیده است که برای ارتقای کیفیت زندگی و سطح رضایت از عملکرد مدیریت شهری، برنامه و سیاست‌های مشخص تدوین و اجرایی شود؛ چراکه رسیدن به اهداف اعلام شده کاملا به سیاست و برنامه تعریف شده بستگی دارد.

او ادامه داد: در دوره گذشته سیاست اداره شهر بر مبنای تجاری‌سازی و کالایی کردن شهر به‌عنوان منبع درآمد برای شهر تعریف شده بود و در این راستا به اجرای پروژه‌های پر زرق و برق و بزرگ مقیاس از طریق فروش شهر اقدام می‌شد اما در دوره کنونی که هدف دستیابی به آسایش و آرامش برای شهروندان پیش‌بینی شده است باید برنامه‌ و سیاست دقیق و روشنی برای مردم توضیح داده شود. این جامعه‌شناس با بیان اینکه ادامه وضع موجود ممکن است در کوتاه‌مدت قابل ادامه باشد اما ادامه آن در بلندمدت مدیریت شهری را از اهداف بیان شده دور می‌کند، اظهار کرد: از آنجا که مساله شهرداری و شوراها با زندگی روزمره در تماس است باید مشخص شود برنامه‌های اداره شهر در چهار سال آینده بر چه مبنایی قرار می‌گیرد؛ به‌عنوان مثال تامین هزینه‌های اداره شهر از چه محلی خواهد بود، آیا شهرداری بنا دارد در هزینه‌های شهر صرفه‌جویی کند یا نه، یا آنکه تصمیم شهرداری بر ارتقای بهره‌وری است یا خیر و نهایتا آنکه شهرداری بنا دارد تعداد سازمان‌های ناکارآمد مجموعه مدیریت شهری را کاهش دهد یا خیر؟

او افزود: قطعا یکی از مهم‌ترین اقدامات اولیه برای تامین هزینه‌های اداره شهر، پایدارسازی درآمدها از طریق اخذ عوارض شهری است که به نظر می‌رسد در دسترس‌ترین نوع درآمدهای پایدار برای اداره شهر می‌تواند باشد. این استاد دانشگاه با بیان اینکه تبدیل اهداف و وعده‌ها به برنامه و سیاست قابل اجرا، یک گام مقدماتی نیاز دارد، تصریح کرد: شهرداری برای افزایش رضایت عمومی نیاز دارد برنامه اعتمادسازی داشته باشد؛ چراکه شهرداری طی ادوار گذشته به واسطه عملکرد نامناسب سازمان خوشنامی در میان عامه مردم نبوده است. به گفته او برای آنکه شهرداری بتواند برنامه اعتمادسازی را اجرایی کند باید پارادایم سازمان شهرداری به معنای یک سازمان طبیعی را از بین ببرد.

او در توضیح ساختار فعلی مجموعه شهرداری گفت: در این نوع سازمان‌ها که شهرداری نیز یکی از همین نوع سازمان‌ها به واسطه عملکردش در سال‌های گذشته بوده است، افرادی شاغل هستند که منافع آنها بر منافع سازمان اولویت دارد. در این راستا نیز به‌صورت مستمر پروژه‌هایی برای شهر تعریف می‌کنند که جزو پروژه‌های اولویت‌دار شهری نیستند و به این ترتیب منابع اداره شهر صرف پروژه‌هایی می‌شود که در ارتباط با کیفیت زندگی شهروندان ضرورتی ندارند؛ این در حالی است که مساله مهم زندگی شهروندان به نارضایتی از مسائل عمیق اجتماعی و اقتصادی باز‌می‌گردد.

جاجرمی با تاکید بر آنکه باید شهرداری بار دیگر مسوولیت‌های خود را بازخوانی کند، اظهار کرد: بازخوانی دوباره مسوولیت‌های شهرداری این امکان را به مدیریت شهری می‌دهد که در دوره جدید چگونه و به چه طریقی به حوزه نرم‌افزاری یا سایر حوزه‌ها ورود کند. رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات دانشگاه تهران با اشاره به موضوع سرمایه اجتماعی سازمان شهرداری تهران، اضافه کرد: باید قبول کنیم که در حوزه سرمایه اجتماعی با بحران مواجه هستیم بنابراین شهرداری در دوره جدید می‌تواند با تشخیص نیازها و بحران‌های مردم، سیاست‌ها و برنامه‌های جدیدی را تدوین و اجرایی کند؛ چراکه یکی از ضعف‌ها و مشکلات دوره‌های پیشین مدیریت شهری نبود تحلیل دقیق از بحران‌ها و سیاست‌‌های تهران بود. او در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مسوولیت مهم شورای شهر به‌عنوان نهاد نظارتی بر عملکرد شورای شهر اشاره کرد و افزود: اگر شورای شهر تهران هدف جدیدی را برای خود تعریف نکند مطمئنا در خدمت اهدافی که دیگران تعریف کرده‌اند، قرار می‌گیرد و به این ترتیب یک بازی باخت- باخت در برابر شهروندان خواهد داشت. بنابراین شورا باید انتخاب کند که می‌خواهد در مقام شورایی باشد که برنامه می‌دهد و بر روند اجرایی بر شهرداری نظارت می‌کند یا آنکه شهرداری برنامه خود را به شورا ارائه می‌دهد و شورا فقط به عنوان تصویب‌کننده برنامه‌ها و طرح‌ها نقش بازی می‌کند.