فرصت‌های کلیدی در صنعت ریلی کشور
صنایع مختلف در ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای ارتقای وضعیت صنعت بوده‌اند؛ صنعت حمل‌ونقل ریلی نیز از این موضوع مستثنی نیست.
این موسسه اخیرا با انتشار گزارشی کارشناسی به تشریح وضعیت صنعت حمل‌ونقل ریلی ایران پرداخته است. گزارشی که در آن می‌توان نظرات کارشناسان این موسسه و دیدگاه‌های آنان را در رابطه با صنعت ریلی ایران دید.
مقدمه‌ای بر وضعیت حمل‌ونقل ایران
گزارش موسسه جهانی سوئیس ابتدا به نقش حمل‌ونقل و اهمیت آن در جهان و نیاز مداوم آن به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تجهیزات مربوط اشاره کرده است و ادامه داده که سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند موجب افزایش سرعت و کاهش هزینه نقل و انتقالات شود.
براساس این گزارش، حمل‌ونقل ریلی هنوز هم چه برای انتقال بار و چه مسافر، کارآمدترین و ارزان‌ترین وسیله محسوب می‌شود. براساس این گزارش، کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته پیشرفت زیادی در این خصوص داشته‌اند و سهم زیادی از توسعه زیرساخت‌های آنها به این بخش مربوط می‌شود.
ایران نیز که یکی از بزرگ‌ترین کشورهای منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید بیش از ۱۳۰ سال است که سابقه زیرساخت‌های ریلی دارد، اما در دهه‌های اخیر، به‌خصوص پس از تحریم‌های شدید علیه کشور، این صنعت رشد قابل‌توجهی نکرده است. براساس این گزارش، پس از برجام و رفع تحریم‌ها، کشور قابل بازسازی و تجدید زیرساخت‌های خود خواهد بود.
پتانسیل‌های رشد بخش ریلی
این شرکت سوئیسی معتقد است استراتژی حمل‌ونقل در دهه آینده بر توسعه بخش ریلی متمرکز خواهد بود. اهمیت فزاینده ایران به‌عنوان یک کشور ترانزیتی بین اروپا، آسیا و آسیای مرکزی موجب شده است توسعه بخش ریلی اولویتی استراتژیک به دست آورد. موارد مرتبطی همانند نگهداری و تعمیرات، بهبود و بازسازی زیرساخت‌های فعلی نیز در این چارچوب مورد توجه قرار خواهد گرفت.
در سال ۲۰۱۳ بخش ریلی در ایران، ۲۵ میلیون مسافر را جابه‌جا کرده بود که به عقیده این شرکت سوئیسی برای کشوری با جمعیت ۸۰ میلیونی اندک است و خصوصی‌سازی خدمات ریلی و آغاز به‌کار قطارهای سریع‌السیر تاثیر محدودی بر این ارقام داشته است.
همچنین، حمل‌ونقل بار نیز در سال ۲۰۱۳ بیش از ۱۵۰ میلیون تن بوده است اما به دلایلی نظیر عدم خدمات نگهداری مناسب، چندان هم پویا نبوده است. مطابق این گزارش می‌توان مشاهده کرد که بیشترین بار در کشور یعنی ۵۵۶ میلیون تن در سال، از طریق جاده‌ای منتقل می‌شود و به همین دلیل است که بخش ریلی پتانسیل رشد قابل‌توجهی دارد.
فرصت‌های کلیدی در بخش ریلی ایران
فرصت‌های کلیدی در بخش ریلی ایران در این گزارش عبارت است از: ساخت و نگهداری؛ تهیه و تدارک لکوموتیوها؛ تهیه و تدارک واگن‌ها؛ پیشنهاد ارائه خدماتی برای بهینه‌سازی زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های موجود و در نهایت یافتن کارآمدی‌های انرژی بیشتر برای رقابتی‌تر کردن قیمت‌ها در قیاس با حمل‌ونقل جاده‌ای.
مطابق گزارش این شرکت سوئیسی در سال ۲۰۱۶، قریب به ۷۰ درصد از ترن‌هایی که در بخش مسافری ریلی ایران کار می‌کنند بیش از ۲۵ سال عمر دارند و کیفیت پایین، فقدان نگهداری و مسائل دیگر ناشی از تحریم‌ها منجر به این شده است که تجربه مصرف‌کننده چندان خوب نبوده و میانگین سرعت آن پایین یعنی حدود ۷۰ کیلومتر در ساعت باشد.
این عوامل از دلایل عدم محبوبیت زیاد بخش ریلی در ایران به شمار می‌روند. به همین دلیل عموما مسافران اتوبوس یا در موارد دیگر خودرو و هواپیما را انتخاب می‌کنند. با این حال با نگاهی به معرفی واگن‌های درجه یک (فرست کلاس) به نظر می‌رسد تا حدودی در جذب مسافر موفق بوده‌اند.
در ادامه گزارش ذکر می‌کند که نگاهی به آمارهای حمل بار در ایران نشان می‌دهد که ۷۰ درصد از بار ایران از طریق جاده‌ای، ۱۸ درصد از طریق خط لوله، ۳ درصد از طریق دریایی، ۲ درصد از طریق هوایی و ۷ درصد از طریق ریلی منتقل می‌شود و این در حالی است که ۸۰ درصد از مسافران به وسیله حمل‌ونقل جاده‌ای، ۷ درصد از طریق هوایی و ۱۳ درصد از طریق ریلی جابه‌جا می‌شوند.
سیاست‌های دولتی و چشم‌انداز ۲۰۲۵
در این گزارش به سیاست‌های دولتی ایران در بخش ریلی نیز اشاره شده و چشم‌انداز سال ۲۰۲۵ در این خصوص ذکر شده است: ۲۵ هزار کیلومتر شبکه ریلی، ارتقای ظرفیت کل حمل‌ونقل مسافر به ۱۶۰ میلیون نفر، حمل ۲۲۰ میلیون تن بار، افزایش سهم بازار ریلی در حمل‌ونقل باری به ۳۰ درصد و افزایش حمل‌ونقل ریلی در بخش مسافر به ۱۸ درصد. همچنین در این گزارش به تصمیم‌گیران و سطوح مختلف تصمیم‌گیری در کشور اشاره شده و پروژه‌های مختلف موجود برای سرمایه‌گذاری در آن مطرح شده است.
موانع و چالش‌ها
در بخش دیگری از این گزارش نیز به موانع و چالش‌های سرمایه‌گذاری در بخش ریلی ایران پرداخته شده است. مهم‌ترین موانعی که در این چارچوب بر سر راه شرکت‌های اروپایی لحاظ شده عبارت است از: برخی قوانین؛ نرخ ارز دوگانه؛ سوءبرداشت‌های فرهنگی؛ بوروکراسی و پارتی‌بازی؛ رقیبان روسی و چینی و همچنین رقیبان محلی به‌خصوص در بخش ساخت و در نهایت تامین مالی پروژه. به نقل از این گزارش، این موارد مهم‌ترین مسائلی هستند که برای سرمایه‌گذاران خارجی ریلی مشکلاتی در کشور ما ایجاد خواهند کرد.
منبع: صما
