بررسی ایمنی ساختمان‌های پایتخت در گفت‌وگو با سخنگوی آتش‌نشانی
یک سال از ریزش مرگبار پلاسکو می‌گذرد؛ ساختمان 17 طبقه‌ای که پس از سه ساعت آتش سوزی، مقابل چشم میلیون‌ها بیننده تلویزیونی به طور کامل فرو ریخت و باعث شهادت 16آتش‌نشان و جان باختن پنج تن از کسبه شد. پیکان انتقادها از همان روز اول حادثه، عدم رعایت موارد ایمنی در پلاسکو را نشانه گرفت و کارشناسان مختلف بر لزوم توجه به این هشدارها، خصوصا در ساختمان‌های قدیمی تاکید کردند.
با این حال آنچه پس از یک سال به‌طور همه جانبه و چشمگیر وارد فاز عملیاتی نشد، رعایت همین تاکیدهای الزام‌آور برای جلوگیری از حادثه‌های مشابه بود. گواه این ماجرا، پاساژ آلومینیوم در چند قدمی آوار پلاسکو است که فقدان اصول اولیه ایمنی در آن بوضوح مشهود است طوری که کارشناسان نسبت به ایمن‌سازی آن هشدار داده‌اند. سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران با توصیف «شهر ایمن» و تاکید بر توجه به هشدارها، نقش موارد ایمنی در ساخت و سازها، بازرسی مستمر از ساختمان‌های فرسوده و قدیمی، آموزش شهروندان، رعایت قوانین و... را در کاهش حوادث موثر برشمرد که در ادامه گفت‌وگویی با سید جلال ملکی را می‌خوانید.
موانع دستیابی به شهر ایمن چیست؟
ایمنی یک فرهنگ است؛ فرهنگی که ریشه در باور دارد. اما ایمن‌سازی یک فرآیند است. زمانی یک شهر ایمن می‌شود که اقدامات ایمنی در آن انجام شده باشد. تا زمانی که به ایمنی اعتقاد نداشته باشیم به شهر ایمن نخواهیم رسید. برای دستیابی به شهر ایمن، موانع و مشکلاتی وجود دارد. به‌طور کلی این مشکلات به دو دسته سخت‌افزاری و نرم افزاری تقسیم می‌شوند. وقتی سخن از سخت افزاری به میان می‌آید همه به تجهیزات سازمانی فکر می‌کنند. البته تجهیزات نیز بخش مهمی از این دسته است، اما موارد دیگری هم هست که حتی مهم تر از تجهیزات است.
به‌عنوان مثال ساختمان‌های قدیمی که سال‌هاست از عمر آنها می‌گذرد و به‌رغم نداشتن ایمنی مناسب، کماکان از آنها بهره‌برداری می‌کنند. بافت فرسوده و معابر باریکی که در آن قسمت وجود دارد هم جزو همین بخش است. جمعیت زیادی در تهران در همین بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند. بعضی از این ساختمان‌ها قدمتی بیش از
60 سال داشته و کلنگی هستند اما هنوز در آنها زندگی می‌کنند. البته این ناایمنی فقط مختص ساختمان‌های مسکونی نیست و در موارد زیادی ساختمان‌های تجاری را هم شامل می‌شود. بسیاری از کارگاه ها، انبارها و حتی صنایع ما وضعیت ایمنی مناسبی ندارند و گاهی حادثه‌ای در آن بخش‌ها اتفاق می‌افتد. آتش‌سوزی‌هایی که در انبارها و مراکز صنعتی رخ می‌دهد بسیار گسترده‌تر بوده و مهار آن، هزینه بیشتری برای شهر دربر دارد.
آیا موارد ایمنی و استفاده از مصالح باکیفیت در ساخت و سازها رعایت می‌شود؟
نوع و کیفیت مصالح مورد استفاده در ساختمان‌ها باید مورد بازنگری قرار گیرد. طبق قوانین در استفاده از بلوک‌های پلی‌استایرن (یونولیت) در سقف‌ها، باید از انواع کندسوز استفاده شود اما در موارد زیادی مشاهده می‌شود انواع ارزان و بی‌کیفیت استفاده شده و در صورت وقوع آتش‌سوزی باعث گسترش آن و تولید گازهای بسیار سمی و خطرناک می‌شود. از نظر کارشناسان آتش‌نشانی، استفاده از نماهای کامپوزیت یا دکوراسیون‌های قابل اشتعال مانند چوب، فایبر، پلاستیک و آلومینیوم مردود است اما هنوز در بسیاری از ساختمان‌ها چنین وضعیتی مشاهده می‌شود. باید نظارت دقیق و کامل بر نحوه تولید، توزیع و فروش کالاهای موجود در بازار صورت پذیرد و از توزیع اجناس بی‌کیفیت و غیراستاندارد جلوگیری شود. عدم همکاری مالکان نیز از مشکلات خاص است. در بعضی ساختمان‌ها که کارشناسان سازمان برای بازدید مراجعه می‌کنند با عدم اجازه ورود مواجه می‌شوند؛ حال آن که در بسیاری از کشورها، آتش‌نشانان به هر مکانی که اراده کنند وارد می‌شوند تا ضمن بازدید از وضعیت ایمنی آن محل، شناخت کامل نسبت به ساختمان پیدا کنند تا در صورت بروز حادثه عملیات بهتری انجام دهند.
استفاده از پیمانکاران حرفه‌ای چه تاثیری در کاهش حوادث دارد؟
از آنجا که فقط آتش‌سوزی نیست که ساختمان‌ها را تهدید می‌کند و خطرات ناشی از آوار و ریزش نیز جزو حوادث محسوب می‌شود، می‌طلبد نظارتی دقیق‌تر به امر مهم ساخت نیز صورت پذیرد. استخدام مجریان و پیمانکاران حرفه ای، باتجربه و دارای صلاحیت از مراجع قانونی و استفاده از مصالح استاندارد می‌تواند از وقوع این حوادث جلوگیری کند. زلزله‌های اخیر و تخریب بعضی ساختمان‌ها و حتی بیمارستان نوساز نشان داد، نظارت بر ساخت نیز نیازمند بازنگری است.
مالکان ساختمان‌ها همکاری مناسبی در رعایت دستورالعمل‌ها دارند؟
متاسفانه سهل‌انگاری مالکان ساختمان‌های نوساز از مشکلات بخش سخت افزاری است. سازمان آتش‌نشانی تهران، چند سالی است که برای ساختمان‌های مسکونی شش طبقه و بالاتر و غیرمسکونی بیش از یک طبقه دستورالعمل و در نهایت تائیدیه ایمنی صادر می‌کند. این اقدام سازمان باعث کاهش چشمگیر آتش سوزی در ساختمان‌ها شده اما با این حال بعضی از مالکان در اجرای دستورالعمل دریافتی، کوتاهی کرده و با اجرای ناقص این دستورالعمل، علاوه بر ایجاد ناایمنی در ساختمان، روند اخذ تائیدیه ایمنی خود را نیز به تاخیر می‌اندازند. گاهی نیز نگهداری نامناسب سیستم‌های ایمنی نصب شده در ساختمان‌ها بعد از اخذ تائیدیه مشکلاتی را ایجاد می‌کند. برخی مالکان فقط به نصب این سیستم‌ها بسنده کرده و از رسیدگی و بازدیدها و احیانا تعمیرات لازم کوتاهی می‌کنند و بعد از مدتی سیستم‌های موجود دچار فرسودگی و نقص شده و دیگر کارایی لازم را نخواهند داشت. در این شرایط در واقع این ساختمان با یک ساختمان بدون سیستم تفاوتی نمی‌کند.
آیا نظارت کافی بر ساختمان‌های فرسوده و قدیمی وجود دارد؟
در اینجا باید به نقص قوانین و شفاف نبودن آنها بویژه درباره ساختمان‌های قدیمی اشاره کرد. ساختمان‌هایی که در دهه‌های قبل ساخته شده و متاسفانه بسیاری از آنها وضعیت ایمنی مناسبی ندارند و یک حادثه کوچک می‌تواند پایان عمر آنان را رقم بزند و بدتر این که با وجود این همه ناایمنی، مالکان کمترین همکاری را برای تامین ایمنی ساختمان‌های خود نمی‌کنند. تعداد این ساختمان‌ها زیاد است و در تمام سطح شهر و با کاربری‌های متفاوت وجود دارد. قوانین مشخص و موثری در این رابطه نداریم یا اگر هست، الزام‌آور نیست. یعنی ساختمان‌های قدیمی اجباری برای ایمن‌سازی ندارند و چون در گذشته پایان کار ساختمانی خود را نیز دریافت کرده‌اند، دیگر به دریافت تائیدیه ایمنی نیاز ندارند، پس مراجعه و اقدامی هم در این خصوص نمی‌کنند. در بعضی کشورهای پیشرفته با چنین ساختمان‌هایی مانند خودروهای فرسوده رفتار می‌کنند. یعنی با افزایش هزینه عوارض و مالیات و عدم پوشش شرکت‌های بیمه‌ای و حتی در صورت نیاز پلمب آنها، مالکان را مجبور به ایمن‌سازی ساختمان‌های خود می‌کنند. متاسفانه در ایران هزینه ایمن سازی بالا و هزینه ناایمنی پایین است و کسی که بی احتیاطی می‌کند با جریمه خاصی مواجه نمی‌شود. این رویکرد باید تغییر کند و برای افراد خاطی که جان دیگران را به خطر می‌اندازند نیز جرایم سنگینی درنظر گرفته شود. باید با فرهنگ‌سازی این باور ایجاد شود که
هزینه کردن در زمینه ایمنی، هدر دادن سرمایه نیست. اگر بیمه‌ها تضمین‌کننده سرمایه‌ها هستند، ایمنی نیز تضمین‌کننده سرمایه و جان انسان‌هاست.
خودروها نیز نقش مهمی در وقوع حوادث مرگبار دارند، آیا موارد ایمنی در آنها رعایت شده است؟
خودروها نیز از وسایل بسیار پرتعداد در شهرها محسوب می‌شوند و باید ایمنی آنها بخوبی رعایت شود. بعضی از خودروهایی که در کشور ما ساخته و عرضه می‌شوند از حداقل ایمنی برخوردارند در حالی که قیمت چندان پایینی ندارند؛ خودروهایی که در تصادفات دچار آتش‌سوزی شده یا در برخورد با یک تیر یا ستون بکلی متلاشی می‌شوند.
آشنایی شهروندان با موارد ایمنی و حساسیت نسبت به آنها چه میزان اهمیت دارد؟
آموزش‌های مردمی و شهروندی می‌تواند به ارتقای ایمنی شهر کمک بسیاری کند. توسعه این آموزش‌ها که متناسب با درک مخاطبان باشد، شهروندان را با مخاطرات پیرامون و نحوه مقابله با آنها آماده می‌کند. اگر تمام شرایط ایمنی لازم وجود داشته باشد اما افراد، متعهد به رعایت اصول ایمنی نبوده و بی‌احتیاطی کنند، باز هم احتمال وقوع حادثه هست. آموزش‌ها باید کاملا جدید و دائمی باشد؛ زیرا مباحث ایمنی فراموش شدنی است و تکرار آن می‌تواند آنها را در ذهن نهادینه کند. رسانه‌ها بویژه صدا و سیما می‌توانند با پخش برنامه‌های آموزشی کمک زیادی کنند. آموزش و پرورش هم با گنجاندن مطالب آموزشی در متون درسی پایه‌های مختلف، دانش‌آموزان را با این اصول آشنا کرده و گام مهمی در گسترش فرهنگ ایمنی بردارد. متاسفانه اکنون حتی افراد تحصیلکرده، اطلاعات مناسبی در زمینه ایمنی و حتی توانایی کار با یک دستگاه خاموش‌کننده را ندارند در حالی که ممکن است این دستگاه را داشته باشند. ایمنی باید به یک مطالبه عمومی تبدیل شود. شهروندان باید در این زمینه ورود پیدا کنند و به موارد ناایمنی تذکر داده یا آن را به مراکز ذی‌صلاح اطلاع دهند. مقوله ایمنی با تعارفات و رودربایستی سازگار نیست و اگر کسی موردی از ناایمنی را می‌شناسد و بی‌تفاوت از کنار آن بگذرد، در زمان وقوع حادثه باید خود را مواخذه کند. حتی اگر خود در آن حادثه آسیبی ندیده باشد.
انبوه ناایمنی در پلاسکو
اگرچه بسیاری از کسانی که در پلاسکو کار می‌کردند با مسائل ایمنی آشنا بودند اما باور ایمنی نداشتند و اقدام مناسبی به‌منظور ایمنی ساختمان انجام ندادند، به اخطارهای مکرر آتش‌نشانی اهمیت ندادند و تا آخرین لحظه، انبوهی از ناایمنی در آن مشاهده می‌شد. مواردی مانند سیم کشی‌های غیراصولی، چیدمان نامناسب کالا در راهروها و حتی سقف‌های کاذب، آماده به کار نبودن بعضی از تجهیزات حداقلی موجود، وجود سیلندرهای گاز و ... حتی از کلاس‌های آموزشی برگزار شده توسط کارشناسان آتش‌نشانی نیز استقبالی نمی‌شد به گونه‌ای که از جمعیت چند هزارنفری شاغل در پلاسکو در برگزاری یکی از کلاس‌ها تنها چند نفر حاضر شدند. پلاسکو نشان داد بسادگی و با رعایت اصول ایمنی می‌توان از وقوع حوادث بزرگ و تلفات ناشی از آنها جلوگیری کرد. سازمان آتش نشانی هم در پلاسکو متوقف نشد و اقدامات بسیار خوبی انجام داد. از جمله این که اخیرا چند ساختمان پلمب و برای تعدادی نیز اخطاریه صادر شده و تعدادی نیز حکم تخریب دریافت کرده‌اند. در این زمینه آتش‌نشانان را نیز باید مد نظر قرار داد. آنان توقعاتی دارند که برآورده کردن آن می‌تواند جانی دوباره در کالبدشان بدمد. مسائلی مانند قانون مشاغل سخت، وضعیت معیشتی، مباحث آموزش و تجهیزات و... که قطعا با تلاش مدیران محترم دست یافتنی خواهد بود.
بنابراین مجموع بی توجهی ها، آن هم در یک ساختمان قدیمی و با آن همه موارد پرخطر، حادثه تلخ پلاسکو را رقم زد و تعدادی از آتش‌نشانان را به شهادت رساند. این شهادت آنقدر جانگداز بود که نه فقط ایرانیان، بلکه تمام دنیا به احترام شهدای آتش نشان تمام قد ایستادند، دست به سینه گذاشته و کلاه از سر برداشتند. زیرا هر کس با هر دین و آیینی که باشد از خودگذشتگی و ایثارگری را ستایش می‌کند و آتش‌نشانان بهترین معلم رشادت و شهامت بودند. مقایسه بین آتش‌سوزی پلاسکو و آتش‌سوزی در برج‌هایی که در سایر کشورها اتفاق افتاد و تعداد بالای جان باختگان آن حوادث بخوبی تائیدکننده همین ایثارگری آتش نشانان ایرانی است. مسئولیتی که شهدای آتش‌نشانی بر گردن ما گذاشته‌اند این است که از جان خود بخوبی محافظت کنیم. زیرا آنان برای نجات جان هموطنان به دل حادثه زدند و از دنیا رفتند. آتش‌نشانان جان بر کف نیز همچنان بر عهد و پیمانی که با هموطنان بسته اند استوار بوده و همواره آماده خدمت رسانی و جانفشانی هستند. امیدوارم روزی فرا برسد تا فرهنگ ایمنی جایگاه خود را به گونه‌ای در جامعه تثبیت کند که به جای این که بر سر در مغازه‌ها و ساختمان‌ها بنویسند: «این مکان مجهز به دوربین مدار بسته است.» شاهد این جمله باشیم: «این مکان دارای تائیدیه ایمنی است. با اطمینان وارد شوید.»
منبع: جام جم
