آینده پژوهی یا آینده فروشی

 *علی دژمان :آینده پژوهی در دولت ما جای خود را به آینده فروشی داده است. استراتژیست ها افرادی هستند که بایستی برای حل بحران ها و پیشگیری از بروز آنها چاره ای بیاندیشند.

 از آنجا که پیشگیری از بروز یک بحران بر مدیریت وضعیت بحرانی ارجحیت دارد، اغلب استراتژیست ها (در حوزه های مختلف از جمله نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) به دنبال آن هستند تا با شناخت روندها و وقایع آینده، به تدوین طرح ها و برنامه هایی برای مقابله با تهدیدهای احتمالی پیش رو بپردازند. در این زمینه آنها گاها تا آنجا پیش می روند که برای کنترل وضعیت آینده، خود اقدام به ساختن روندهای آتی و پدید آوردن وقایع تأثیر گذار بر این روندها می کنند و از این طریق، پیشاپیش کنترل آینده را در دست می گیرند.

به این ترتیب، مهم ترین وظیفه یک استراتژیست، دستیابی به شناختی صحیح از وضعیت پیش رو است. بر این اساس، آینده نگری و استفاده از ابزارهای علمی برای آینده اندیشی، از اهمیت حیاتی برای برنامه ریزی استراتژیک برخوردار است. این امر تا بدانجا پیش رفته است که برخی از پژوهشگران این حوزه مطالعاتی، از آینده اندیشی به عنوان شاخه ای از علوم یاد می کنند که در آن نه تنها از تعالیم رشته های مختلف علوم انسانی مانند جامعه شناسی، روان شناسی، سیاست و تاریخ بهره گرفته می شود، بلکه علوم دیگری مانند ریاضیات، احتمالات، فیزیک و حتی پزشکی (به ویژه تخصص های مغز و اعصاب) نیز در پیشبرد این دانش ایفای نقش بازی می کنند.

ولی بر خلاف عرف رایج در همه کشورهای توسعه یافته دنیا عملکرد سیاستگذاران و دولت مردان ما در امر سیاستگذاری ،حاکی از  آن است که سیاستهای کوتاه مدت بر برنامه های بلند مدت ارجحیت دارد.

در این خصوص مصادیق متعددی قابل طرح هستند؛ ولی یکی از موضوعاتی که از سال گذشته در دولت رایج شده، فروش اوراق خزانه با سر رسید دو یا سه ساله به طلبکاران و پیمانکاران دولت است. این اقدام دولت یعنی آینده فروشی برای حل مشکلات امروز و فروش بودجه عمرانی دولت در سالهای بعد و مقروض کردن دولت بعدی قبل از سر کار آمدن!

جای تعجب است در حالی که امروزه در محافل علمی و سیاسی دنیا، آینده پژوهی به عنوان مبنای سیاستگذاری دولتها در راستای موضوع حکمرانی خوب یکی از موضوعات مهم روز می باشد تا همگام با تغییرات سریع دنیای مدرن آینده کشور خود را از مخاطرات پیش رو نجات داده و همگام با تغییرات پیش روند، سیاستگذاران ما آینده کشور را به فروش گذاشته اند؛ تا از بحران امروزی رهایی یابند.

مشکل این اقدام غیر علمی و غیر کارشناسی دولت فقط به همین جا ختم نمی شود بلکه در کنار آینده فروشی و مقروض کردن دولت بعدی، شکل گیری فساد و رانت در نحوه فروش این اوراق و روش تبدیل آنها به وجه نقد توسط پیمانکاران، نوع و نحوه ارائه قیمت پیمانکاران در مناقصات با در نظر گرفتن دوساله بودن سررسید اوراق دریافتی نیز به مفسده ای دیگر در حوزه رانت اطلاعاتی در بدنه دستگاه های اجرایی کشور تبدیل شده است.

 درد بی درمان ارجحیت رضایت مندی مقطعی(ترجیح سیاستهای کوتاه مدت) بر مطلوبیت(سیاستهای بلند مدت و کارا) سالهاست که در نگرش و رویکرد سیاستگذاران ما اعم از چپ و راست مشهود است . مدیریت تسکین بخشی(خوراندن مسکن) که باعث می شود بیمار برای مدت کوتاهی احساس درد نکند؛ بردرمان قطعی نه تنها در دایره مدیریت استراتژیک ما رخت بر نبسته بلکه برعکس پررنگ تر نیز شده است.

بر خلاف عرف رایج که دولت های مدرن سعی بر پیشگیری از بحران دارند تا مدیریت بحران، دولتمردان ما با آینده فروشی خود به استقبال بحران گام برداشته اند، درست همانند آن شخصی که بر شاخه نشسته بود خود بن می برید .

 جا دارد دولتمرداران ما به جای آینده فروشی کمی آینده پژوهی را مبنای سیاستگذاری عمومی خود قرار داده و با تغییر رویکرد خود از سیاستگذاری مدل بحران به سیاستگذاری مدل توسعه، کور سوی امید را برای نسل فعلی و آینده روشن نگه دارند.