ضعف ایمنی در کارگاه های ساختمانی

*حامد خانجانی، به‌‌‌‌‌رغم تصریحات قانونی و تعیین مراکزی برای آموزش و تشخیص صلاحیت کارگران ساختمانی، اکثر کارگران شاغل در این صنعت را کارگران فصلی فاقد صلاحیت یا مهاجران غیر قانونی از کشورهای همسایه تشکیل می‌‌‌‌‌دهند. در قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مدیریت عملیات اجرایی توسط سازندگان دارای پروانه اشتغال به کار از وزارت راه و شهرسازی الزام شده است، اما این مهم توسط مالکان یا افرادی به صرف تامین سرمایه و بدون هیچ صلاحیتی در این زمینه صورت می‌گیرد. این مشکلات وقتی در کنار شرایط کلی ساخت‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌ساز که در دل شهرها و در مجاورت محل زندگی شهروندان انجام می‌شود قرار می‌‌‌‌‌گیرد، مخاطرات متعددی را متوجه افراد شاغل و اشخاص ثالث می‌‌‌‌‌کند. حوادث در کارگاه‌‌‌‌‌های ساختمانی علاوه بر اینکه خسارت‌‌‌‌‌های مستقیم و غیر مستقیم فراوانی در روند کار ایجاد می‌‌‌‌‌کنند، آثار سوءاجتماعی نیز به همراه دارند. طبق آمار 45 درصد حوادث حین کار کشور در سال‌های اخیر در کارگاه‌های ساختمانی رخ داده است.  تامین ایمنی در ساخت‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌ساز کشور متاثر از عوامل متعدد بیرونی و درونی پروژه وضعیت مناسبی ندارد. ضعف فرهنگ عمومی، سیطره مسائل اقتصادی بر مسائل فرهنگی و اجتماعی و حتی فنی و اجرایی، عدم نظارت دقیق توسط سازمان‌‌‌‌‌های مسوول، دخالت افراد فاقد صلاحیت در امر ساختمان، عدم آگاهی صاحبکاران، اولویت‌‌‌‌‌دهی به کاهش هزینه‌‌‌‌‌ها و افزایش سودآوری بیش از سایر عوامل از جمله ایمنی و کیفیت، عدم بهره‌‌‌‌‌گیری از مسوولان و مشاوران ایمنی به خصوص در ساختمان‌‌‌‌‌های کوچک‌متراژ کمتر از 1500 متر که حدود 70 درصد ساخت‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌سازها را شامل می‌‌‌‌‌شود، از عمده عوامل نامناسب بودن وضعیت ایمنی ساختمان‌‌‌‌‌ها به حساب می‌آید. نقص بزرگ در کارگاه‌‌‌‌‌های ساختمانی و حوادثی که در آن رخ می‌‌‌‌‌دهد نتیجه عدم آشنایی و آموزش کارفرمایان و کارگران درخصوص ایمنی ساختمان است. عدم آشنایی کارفرمایان با مسوولیت‌‌‌‌‌ها و وظایف خود در زمینه ایمنی در صورتی است که قانون، تامین ایمنی کارگاه را بر عهده کارفرما گذارده است. چه افرادی که به‌عنوان کارفرما در ساخت‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌سازهای شهری حضور دارند اغلب یا مالکان زمینی هستند که قرار است ساختمان در آن بنا شود یا سرمایه‌‌‌‌‌گذارانی هستند که طی قرارداد مشارکت در ساخت، اجرای ساختمان را بر عهده دارند. در این میان عدم الزام شهرداری به‌عنوان مرجع صدور پروانه ساختمان در به کارگیری و استخدام مجری صاحب صلاحیت دارای پروانه اشتغال توسط صاحبکار موجب می‌‌‌‌‌شود تا مجموعه مشکلات بعدی در مدیریت کارگاه و اجرا در تامین ایمنی و کیفیت ساختمان پدید‌ آید.

طبق مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان در کارگاه‌‌‌‌‌های با زیربنای بیش از 3000 مترمربع یا 18 متر ارتفاع از روی پی، حضور شخص ذی‌صلاح به‌عنوان مسوول ایمنی الزامی است. علاوه بر این دستورالعمل اجرایی گودبرداری‌‌‌‌‌های ساختمانی ابلاغی وزارت راه و شهرسازی به‌‌‌‌‌کارگیری شخص ذی‌صلاح و آشنا به مسائل ایمنی گودبرداری به‌عنوان مسوول ایمنی کارگاه گودبرداری در گودهای با خطر زیاد را الزام کرده است. همچنین آیین‌‌‌‌‌نامه به‌کارگیری مسوولان ایمنی در کارگاه‌‌‌‌‌ها نیز حضور مسوول ایمنی را برای تمامی کارگاه‌‌‌‌‌های مشمول قانون کار الزامی می‌‌‌‌‌داند.

از طرفی کارگران مشغول در این صنعت نیز از آموزش‌‌‌‌‌های مناسب در زمینه ایمنی بی‌‌‌‌‌بهره‌‌‌‌‌اند. موقتی بودن کار در کارگاه‌‌‌‌‌های ساختمانی، عدم تداوم همکاری بین کارفرما و کارگر در پروژه‌‌‌‌‌های بعدی، شفاهی و غیررسمی بودن توافقات کاری و عدم انعقاد قرارداد بین کارفرما و کارگر و عدم کنترل و نظارت در به کارگیری کارگران دارای پروانه مهارت فنی عواملی است که بی اعتنایی به آموزش‌‌‌‌‌های ایمنی کارگران را موجب می‌‌‌‌‌شود. با توجه به مسائل پیش‌گفته با انجام اقدامات زیر بر اساس مفاد ضوابط و مقررات ساختمانی می‌توان تا میزان چشمگیری بهبود وضعیت ایمنی ساختمان‌های شهری را شاهد بود:

1. آشنا کردن و آموزش دادن صاحبکاران با وظایف کارفرمایی و اهمیت تامین ایمنی در کارگاه پیش از صدور پروانه ساختمانی.

2. الزام صاحبکاران به واگذاری عملیات اجرایی و استخدام سازندگان ذی‌صلاح جهت اجرای پروژه بر طبق ضوابط.

3. انجام بازرسی ایمنی دوره‌ای از پروژه توسط مرجع صدور پروانه و کنترل و نظارت بر اجرای ساختمان (شهرداری).

4. الزام به حضور مسوول ایمنی در تمامی پروژه‌ها بر اساس مفاد مقررات ملی ساختمان و آیین‌نامه‌های حفاظت فنی وزارت کار.

5. الزام به‌کارگیری کارگران ساختمانی دارای پروانه مهارت فنی از سازمان فنی و حرفه‌ای کشور.