از گنج گیلانی تا فرهنگ هیرکانی

*مسعود حلاج پور: یکی از اهداف توسعه در ایران توسعه فرهنگی ست که پیش فرض‌ها و ابعاد گوناگونی دارد؛ یکی از وجوه توسعه فرهنگی توجه به حفظ محیط طبیعی‌ست. در واقع توسعه فرهنگی در یک سرزمین  روزی حاصل خواهد شد که محیط طبیعی و محیط فرهنگی آن با یکدیگر پیوند خورده باشند و در راستای هم حفظ شوند. ثبت جنگل های هیرکانی به عنوان یکی از میراث کهن ایران زمین و گیلان، در فهرست میراث جهانی در چهل و سومین گردهمایی جهانی یونسکو به فرصت خوبی برای حفظ و احیای جنگل‎های گیلان و ایجاد همگرایی لازم مابین عوامل مرتبط این حوزه است.

هیرکان از نام قدیم گرگان گرفته شده است و به معنی سرزمین گرگ‌هاست. جنگل‌های هیرکانی، منطقه‌ای جنگلی در کرانه جنوبی دریای کاسپین و بخش شمالی رشته کوه‌های البرز که غنا فرهنگی و تنوع زیستی، گونه‌های بومی نادر و منحصر به فرد گیاهی و جانوری و زیبایی حیرت انگیز طبیعی اش چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. 

 این جنگل‌ها نوار سبزی به طول 850 کیلومتر و مساحت یک میلیون و هشتصدو پنجاه هزار هکتار هستند که سواحل جنوبی دریای کاسپین را پوشانده اند و باقی‌مانده جنگل‌های پهن برگ خزان کننده از دوران سوم زمین شناسی هستند و فرآیند تکامل آن‌ها از 25 تا 50 میلیون سال پیش به شکل طبیعی و پیوسته ادامه یافته است. بسیاری از گونه‌های گیاهی موجود در این جنگل‌ها امروزه به صورت فسیل در اروپا یافت می‌شوند به همین دلیل از این جنگل‌ها به عنوان "فسیل زنده" یا "موزه طبیعی" یاد می‌شود. 

از مجموع 12 سایت در سه استان گیلان، مازندران و گلستان، 3 سایت سیاهرود رودبار، گشت رودخان و لیسار در استان گیلان قرار‌دارند. سایت لیسار و گشت رودخان شمالی ترین و غربی ترین سایتهای معرفی شده هستند. سیاهرود رودبار نیز با دارا بودن توده جنگلی کوهستانی بسیار منحصر بفرد و تنوع اقلیمی، یکی دیگر از سایتهای قرار گرفته در این فهرست است.  

ثبت جنگل‌های هیرکانی فرصتی مناسب برای پیوند داشته‌های طبیعی گیلان با گنج گرانبهای فرهنگ آن است. تلاقی طبیعت به عنوان زیستگاه اصلی مردمان این سرزمین، با داشته‌های فرهنگی آن می‌تواند نقطه عطفی در تغییر نگاه و چگونگی توسعه در استان گیلان باشد.  برای نیل به این هدف تحلیل و تفسیر اهمیت این جنگل‌ها، تبیین فرهنگ هیرکانی و برنامه‌ریزی توسعه محور با رویکرد پایدار، حفظ محیط زیست و آموزش همگانی  وظیفه‌‌ای خطیر بر دوش دستگاه‌های اجرایی، تشکل های مردمی و فعالان این حوزه است.

توجه ویژه به راهکارها و راهبردهای حفظ و نگهداری این میراث طبیعی فرهنگی در مواجهه با بلایای طبیعی و غیرطبیعی، احیاء، رشد و نمو فرهنگ آن از آداب و رسوم منطقه گرفته تا تولیدات فرهنگی ، هنری و صنایع دستی با تکیه بر ظرفیت های جوامع محلی و استفاده از پتانسیل های مغفول گردشگری پایدار، مجموع فعالیت هایی‌ست که می تواند ما را در حفظ این گنج گیلانی یاری نماید. به همین منظور اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با راه‌اندازی دفتر پایگاه‌های جنگل‌های هیرکانی گیلان و افتتاح آن در اول تیرماه 1399 در موزه میراث روستایی به صورت هدفمند برای تحقق این مهم برنامه‌ریزی و فعالیت خواهد نمود.