لزوم تأسیس فوری شهرداری بافت تاریخی در اهواز و شهرستان ها

 از سال ۱۳۹۵ تاکنون پیگیری های مستمر جهت تأسیس شهرداری بافت تاریخی برخی فعالان فرهنگی – اجتماعی خوزستان و به طور کاملا متمرکز کمیته بافت تاریخی مجله شط پرس در یک سال و اندی از فعالیت خود به طور کاملا حرفه ای پیگیر تأسیس چنین واحدی زیر مجموعه معاونت عمران شهرداری کلانشهر اهواز با همکاری استانداری خوزستان بوده است، 

نتیجه پژوهش های ابتدائی جهت مبادی تأسیس این اداره توسط کمیته بافت تاریخی مجله شط پرس طی چندین جلسه بررسی و نهایتا دی ماه ۱۳۹۹ تقدیم معاونت امور عمرانی استانداری، جناب دکتر فاضل عبیات شد که بدون نتیجه رها شد.

از استاندار جدید خوزستان، جناب قاسم سلیمانی دشتکی، و رئیس مجمع نمایندگان خوزستان، دکتر سید کریم حسینی مستدعی‌ست جهت تأسیس این اداره پیش از تخریب و مخدوش شدن بخشهای باقی مانده‌ی بافت تاریخی اهواز اقدامات فوری و پیشگیرانه انجام گیرد وانگهی تشکیل به موقع اولین کارگروه بافت تاریخی اهواز و سایر شهرستانهای واجد تاریخی و ارزشمند را می توان یک اقدام بسیار موثر در این خصوص عنوان کرد.

بافت تاریخی هر شهر به‌عنوان هویت و اصالت معماری و شهرسازی و بخشی از فرهنگ آن شهر محسوب می‌شود که باید در طرح‌های توسعه‌ی شهری به آن توجه ویژه شود و با ارائه‌ی راه‌کارها و استراتژی‌های لازم این بافت‌ها را حفظ کرده و به آیندگان انتقال داد.حفاظت از آثار کهن نه به‌عنوان پدیده‌های نمادین بلکه بدلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و شهرنشینی اهمیت و ضرورت دارد.با توجه به مسأله‌ی هویت و اصالت در هر شهر که موجب تمایز مکانی از مکان دیگر، ایجاد حس تعلق خاطر در ساکنین بافت‌های تاریخی و افزایش حس مشارکت آنها در توسعه‌ی شهری می‌باشد، بافت‌های تاریخی و ارزشمند به‌عنوان هویت شهری مطرح می‌شوند. بنابراین هریک از دانه‌های تاریخی موجود در بافت‌های ارزشمند و همچنین تمامی بافت‌های شرکتی ارزشمند باقی مانده به‌عنوان عناصر هویت‌بخش شهر می‌باشند که با وجود ویژگی‌های خاص و منحصر به‌فرد خود از دیگر بخش‌ها متمایز شده که نه‌تنها از بعد فرهنگی بلکه در ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز می‌توانند نقش مهمی ایفا نمایند.بر این اساس برای جلوگیری از تخریب و از بین رفتن بافت‌ها و تکدانه‌های تاریخی و ارزشمند موجود در آنها و همچنین کمک به حفاظت و تاب‌آوری آنها، تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان مدت و بلند مدت در راستای حفاظت، توان‌بخشی و معاصرسازی این بافت‌ها امری ضروری و مهم تلقی می‌شود.

تصویب ابلاغ محدوده‌ی بافت تاریخی ۱۶۸ شهر در طرح‌های توسعه و عمران با تاکید وزیر راه و شهرسازی برای بازآفرینی شهرها و همچنین تاکید بر اندیشه‌ی ایران‌شهر در روز دوشنبه – ۲۷ مهرماه – از جمله‌ این اقدامات است، بحث‌هایی که به نظر می‌رسد تلنگری برای حفاظت از محدوده‌های تاریخی و فرهنگی شهرهای کشورند.

به دنبال درخواست شماره ۹۳۲۱۰/۹۴ در پنجم خرداد ماه ۱۳۹۳ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره‌ی ابلاغ محدوده‌ی بافت فرهنگی- تاریخی ۱۶۸ شهر و ضوابط عمومی حفاظت ازبافت‌های تاریخی‌، از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران‌، موضوع در جلسه‌ی ۲۷ مهر ماه امسال توسط شورای عالی شهرسازی و معماری طرح و براساس آن قرار شد؛

– محدوده بافت فرهنگی‌، تاریخی ۱۶۸ شهر کشور، تعیین شده توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری‌، به هنگام تهیه طرح‌های توسعه شهری در کلیه اسناد طرح‌های مذکور با رعایت حفظ اصل یکپارچگی عملکردی شهری لحاظ شود. در رابطه با شهرهایی که طرح‌های توسعه شهری آنها مصوب شده است، محدوده‌های فوق جهت درج در اسناد،‌ازطریق دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ابلاغ شود.

– لازم است محدوده‌های مذکور، به هنگام تهیه طرح تفصیلی بافت فرهنگی- تاریخی توسط کمیسیون ماده ۵ شهرها مورد بررسی‌های تکمیلی قرار گرفته‌، تدقیق شده و با حضور نماینده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان به تصویب برسد.

تبصره: در صورت عدم تایید تغییرات توسط سازمان میراث فرهنگی‌، صنایع دستی و گردشگری‌، موارد جهت تصمیم‌گیری در شورای عالی به کمیته تخصصی معماری‌ف طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش ارسال شود.

– به منظور اجرای اندیشه ایران شهری و به جهت ایجاد زمینه‌های حفاظت‌، احیا و بازآفرینی شهری در بافت‌های فرهنگی- تاریخی، نسبت به تدوین سندی واحد در رابطه با بافت‌های تاریخی- فرهنگی با تاکید بر موارد زیر اقدام و نتیجه در شورای عالی معماری شهرسازی مطرح شود.

–  تاکید بر یکپارچگی بافت‌های شهری با لحاظ بافت تاریخی- فرهنگی

– عدم ضرورت نهادسازی‌های موازی جهت تصمیم سازی و تصویب طرح‌های مربوطه

– ایجاد بسترهای تقویت مشارکت نهادهای محلی

– ایجاد زمینه‌های رقابت پذیری شهرها در نحوه صیانت و حفاظت از بافت های تاریخی – فرهنگی

–  تأکید بر آموزش‌های حرفه‌ای و دانشگاهی در خصوص بافت‌های تاریخی- فرهنگی

–  ظرفیت‌سازی و توجه به آموزش تخصصی مشاوران تهیه کننده طرح‌های توسعه و عمران شهری و مدیران شهری

–  تهیه ضوابط عمومی حفاظت از بافت‌های تاریخی- فرهنگی

–  تدوین چشم انداز و اهداف کلی حفاظت و احیای بافت‌های تاریخی شهری

– تعیین سیاست‌ها‌،اصول و برنامه‌های مرتبط با بافت‌های تاریخی

بر اساس بند "ب” ماده ۱۶۶ قانون برنامه چهارم توسعه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موظف شده بود تا پایان موعد زمانی این قانون، محدوده بافت‌های تاریخی در همه‌ی شهرهای کشور را تعیین و برای مدیریت شهری یکپارچه به شهرداری‌ها اعلام کند.

در این بند آمده است: "در شهرهای دارای بافت تاریخی ارزشمند که حدود آن طبق ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب یکم اردیبهشت ۱۳۶۷ اعلام شده یا می‌شود، تشکیلات شهرداری‌ها مورد تجدید نظر قرار می‌گیرد و به منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافت‌های تاریخی این‌گونه شهرها، ساز و کار مدیریتی مناسب در شهرداری‌های مذکور ایجاد می‌شود. « در سال‌های ۸۵ تا ۸۸ کارشناسان اعلام کردند که شهردار بافت تاریخی طرحی برای نجات بافت تاریخی شهرهای کشور بود تا در زیر سایه‌بانی واحد و مدیری به دور از دیدگاه‌های تک محوری، این بافت‌های نابسامان را به هویت گمشده قبلی برگرداند .

بر این اساس شهردار بافت‌های تاریخی متفاوت از سایر شهرداران می‌تواند براساس معیار‌های مشخص بافت‌های تاریخی شهر را به صورت مستقل اداره کنند. با توجه به اولویت‌بندی شهرهای تاریخی و جایگاه آثار تاریخی و فرهنگی آنها سه ساختار در شهرداری‌ها مدنظر قرار گرفته که متناسب با ظرفیت‌های میراث فرهنگی به عنوان زیرمجموعه‌ای از شهرداری فعالیت کند و تحت نظارت شهردار آن شهر و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار ‌گیرد.»

ماده ۱۶۶ قانون برنامه چهارم توسعه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موظف شده بود تا پایان موعد زمانی این قانون، محدوده بافت‌های تاریخی در همه‌ی شهرهای کشور را تعیین و برای مدیریت شهری یکپارچه به شهرداری‌ها اعلام کند. در این بند آمده است: «در شهرهای دارای بافت تاریخی ارزشمند که حدود آن طبق ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب یکم اردیبهشت ۱۳۶۷، تشکیلات شهرداری‌ها مورد تجدید نظر قرار می‌گیرد و به منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافت‌های تاریخی این‌گونه شهرها، ساز و کار مدیریتی مناسب در شهرداری‌های مذکور ایجاد می‌شود.

 

شهرستان های استان خوزستان که دارای بافت مصوب بوده و واجد شرایط تأسیس شهرداری بافت می‌باشند عبارتند از:

در شهر اهواز ۱۶۱ هکتار، آبادان ۱۶۱ هکتار، شوشتر ۱۴۳ هکتار، رامهرمز ۶۵,۵ هکتار و بهبهان ۱۲۳ هکتار بافت ارزشمند و تاریخی وجود دارد که این شش شهر برای تأسیس شهرداری بافت پیشنهاد شده‌اند.

 

مبادی مالی شهرداری بافت:

با توجه به بند "ج” ماده ۱۶۶ قانون برنامه چهارم توسعه چنانچه محدوده بافت‌های تاریخی تعیین شده بود، شهرداری موظف می‌شود درصدی از درآمد خود را به بافت اختصاص دهد. بر اساس آن‌چه در این بند نیز‌ تصویب شده بود: "شوراهای شهر درصدی از درآمد شهرداری هر شهر را متناسب با نیاز بافت‌های تاریخی آن شهر در اختیار مدیریت ذیربط در شهرداری قرار می‌دهند تا با نظارت واحدهای سازمان میراث فرهنگی کشور در جهت مرمت بناها، مجموعه‌ها و بافت‌های تاریخی همان محل به مصرف برسد.”

اما از سوی دیگر "بر اساس آیین نامه اجرایی ماده ۱۶۶ برنامه سوم توسعه و ادامه آن در برنامه چهارم توسعه، وزارت کشور موظف است تشکیلات ساختاری مدیریت بافت تاریخی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن تهیه و برای تصویب و تایید نهایی به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ارائه دهد تا پس از ابلاغ آن به شهرداری‌های شهرهای تاریخی، شهرداری در قالب آن ساختار وظیفه مشارکت در حفظ و احیا بافت تاریخی را آغاز کند.”

ماده ۵۹ از قانون برنامه ی ششم توسعه:

در چهارچوب قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب ۱۳۸۷/۲/۲۵:

الف- وزارتخانه های راه و شهرسازی و کشور و شهرداری ها مکلف اند در طول برنامه نسبت به احیاء، بهسازی، نوسازی و  مقاومسازی و بازآفرینی ساالنه حداقل دویست و هفتاد محله در قالب مطالعات مصوب ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار بر حسب گونه های مختلف (شامل ناکارآمد- تاریخی- سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه ای) و ارتقای دسترسی به خدمات و بهبود زیرساختها با رویکرد محله محور در چهارچوب قوانین و مقررات ذیربط اقدام نمایند. تسهیلات و اعتبارات مورد نیاز سهم دولت همه ساله با پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و هماهنگی شهرداریها به تصویب ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار میرسد و در قالب بودجه سنواتی پیشبینی میشود و در اختیار دستگاههای اجرائی ذیربط و شهرداریها قرار میگیرد. برنامه عملیاتی در دو بخش نوسازی مسکن و تأمین خدمات و زیرساخت، در سه ماهه اول اجرای قانون برنامه توسط وزارتخانه های راه و شهرسازی و کشور، سازمان، شورای عالی استانها و کلیه ی دستگاههای عضو ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار در سطح مدیریت ملی، استانی و  شهری تهیه و تعهد و التزام به اجرای برنامه های بازآفرینی شهری خواهند داشت.

تبصره: در تهیه ی برنامه عملیاتی محدوده های تاریخی شهرها، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به دستگاههای موصوف اضافه می شود.

برنامه پنج ساله ی ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۶-۱۴۰۰)

ماده ۱۱۵- (ماده ۱۶۶ قانون برنامـه سـوم)- بـه منظـور حـسن اجـراي وظـايف منـدرج در قـانون اساسنامه سازمان ميراث فرهنگي کشور مصوب۱/۲/۱۳۶۷ در خصوص مرمت و احياي بافتها و بناهـاي تاريخي فرهنگي اقدامات ذيل انجام مي شود:

ب- در شهرهاي داراي بافت تاريخي ارزشمند که حـدود آن طبـق مـاده (۳ ) قـانون اساسـنامه سـازمان ميراث فرهنگي کشور مصوب ۱/۲/۱۳۶۷ ، اعلام شده و يا مي شود تشکيلات شهرداريها مورد تجديـدنظر قرار ميگيرد و به منظور انجام امور مربوط به حفاظـت از بافـت تـاريخي ايـنگونـه شـهرها ، سـاز و کـار مديريتي مناسب درشهرداريهاي مذکور ايجاد مي گردد .

ج-  شوراهاي شهر درصدي از درآمد شهرداري هر شهر را متناسب با نياز بافتهـاي تـاريخي آن شـهر در در جهت مرمت بناها ، مجموعهها و بافتهاي تاريخي همان محل به مصرف برسد .

دولت مکلف است امکانات و شرايط لازم جهت استفاده از منابع مالي و سرمايههاي بينالمللي و اعتبـارات سازمانهاي فرهنگي بينالمللي از قبيل يونسکو براي توسعه امکانات و حفاظت آثار ملي و ميراث فرهنگـي را با سرمايهگذاري اوليه داخلي تا پايان سال دوم برنامه سوم فراهم نمايد. ( مجموعه قوانین و مقررات مالی اداری و منابع درآمدی شهرداری ها با آخرین اصلاحات و اهم آنچه مدیران شهری باید بدانند؛ تالیف و تدوین سید مناف هاشمی ص ۲۳۳)

ارگانها و نهاد‌های تأثیرگذار در حفاظت از بافت‌های تاریخی و ارزشمند:

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان

شورای اسلامی شهر و شهرستان

شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و کمیسیون ماده ۵

اداره کل  راه و شهرسازی استان

دوایر دولتی خدمت رسان

شهرداری مرکزی و شهرداری مناطق

سازمان های وابسته به شهرداری ( در شهر های بزرگ همچون اصفهان و تهران)

ادارات خدمت رسان

شرکت عمران و بهسازی شهری ( وابسته به وزارت راه  و شهرسازی)

بخش خصوصی مداخله کننده (سمن ها، ngoها و …)

چارت یا ساختار سازمانی شهرداری بافت تاریخی:

 

مدیریت منطقه بافت تاریخی (ساختار سازمانی شهرداری یزد؛ دفتر نوسازی، تحول اداری و فناوری اطلاعات، اردیبهشت ۱۳۹۶)

مدیرکل

مسئول دفتر

کارشناس حراست

کارشناس امور حقوقی و قراردادها

کارشناس آمار

کارشناس روابط عمومی

کارشناسی فناوری اطلاعات

 

ضرورت توجه به بافت‌ها و تکدانه‌های تاریخی و ارزشمند موجود در آنها را می‌توان در قالب موارد زیر عنوان نمود:

حفظ ابنیه و بافت‌های ارزشمند با هدف حفاظت از تاریخ، فرهنگ، اصالت، هویت و تمدن

دستیابی به اندیشه‌ی پیشینیان در امر معماری و شهرسازی

استفاده از فرصت‌های فضایی و بناهای مناسب جهت رفع کمبودهای خدماتی و نیازهای مردمی

بالفعل کردن پتانسیل‌های بالقوه‌ی موجود در بناها و بافت‌های ارزشمند

معرفی ابنیه و بافت‌های ارزشمند در نقشه‌های ‌شهری

معرفی بناها و بافت‌ها در سطح شهر بوسیله‌ی بیلبورد و نصب تابلو

بررسی وضعیت مردم محروم در بناها و بافت‌های ارزشمند و رسیدگی به مشکلات آنها

تثبیت حضور مردم در ابنیه و بافت‌های تاریخی و جلوگیری از مهاجرت آنها

توانمندسازی اجتماعی در جهت حفظ و نگهداری آثار ارزشمند

جلب مشارکت مردمی در معرفی و حفاظت بناهای تاریخی و ارزشمند

افزایش حس تعلق خاطر به ابنیه و بافت‌های تاریخی و ارزشمند

کاهش آلودگی های زیست محیطی در ابنیه و بافت‌های ارزشمند

ایجاد امنیت در بناها و بافت‌های تاریخی و فرهنگی

 

جذب سرمایه‌گذار جهت مرمت و احیاء تکدانه‌های ارزشمند موجود در بافت‌های تاریخی در راستای اهداف گردشگری

جذب توریست داخلی و خارجی

ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت حضور سرمایه گذار در بافت‌های تاریخی

احیاء تکدانه‌های ارزشمند در راستای رشد اقتصاد شهر و ایجاد اشتغال پایدار

توجه به بافت‌های تاریخی در طرح‌های توسعه‌ی شهری (درخشانی، نجلا ، پاکگهر، سجاد.(1398)،باززنده سازی بناهای باقی مانده از جنگ در خرمشهر با رویکرد توسعه گردشگری)

– استان خوزستان با دارا بودن بیش از ۶۵۳ هکتار بافت مصوب تاریخی، می تواند یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری در ایران به شمار آید اما متاسفانه روند ساخت‌وسازها در شهرهای استان به قدری سرعت دارد که منجر به آسیب‌هایی به بافت‌های تاریخی شده است لذا این نگرانی شدت گرفته که این امکان وجود دارد این بافت ها به طور کامل دچار آسیب شوند.

– عدم هماهنگی در نظام مدیریت بافت در حوزه های سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرا

– عموما این بافت ها جذابیت خود را برای سکونت طبقات و اقشار متمکن جامعه از دست داده اند و تبدیل به محل سکونت اقشار فقیر و کم درآمد، مهاجران و شاغلان کارگاه های موجود در بافت شده اند. این موضوع یکی از اصلی‌ترین تهدید ها برای تخریب کامل بافت تاریخی شهر محسوب می شود.

–  مسئله محو ناخواسته المان های اسلامی شهر همچون باب التشیع و قدمگاه امام رضا علیه السلام جزء مواردی‌ست که عملا در میان ناهماهنگی و عدم تمرکز دستگاه های اجرایی و برنامه‌ریز شهری در شرف تخریب کامل قرار گرفته اند.

– از میان رفتن هویت و نمای منظر خاص شهر و کاهش حس تعلق شهروندان

– عدم برنامه ریزی علمی جهت مدیریت بهینه منابع و جذب سرمایه گذار