کد خبر: ۵۵۰۷۷
تاریخ انتشار: ۱۵:۴۶ - ۲۰ اسفند ۱۴۰۰ 11 March 2022

بررسی جایگاه برنامه ریزی مسکن در طرح¬های جامع و تفصیلی شهر آبادان

مسکن در ایران دچار نوعی کج فهمی بنیادین و به یک کالای مبادله‌ای تبدیل شده است در صورتی که در ادبیات جهانی به عنوان یک کالای مصرفی شناخته شده است.
*سازه نیوز-زهرا جوهری: «مسکن» به عنوان مکان فیزیکی، سرپناهی است که نیازهای اجتماعی، روانی و امنیتی اعضای خانواده درآن تأمین می‌شود. مفهوم مسکن علاوه بر مکان فیزیکی،‌ کل محیط مسکونی را نیز دربر می‌گیرد که شامل کلیه خدمات و تسهیلات ضروری موردنیاز برای به‌زیستن خانواده، اشتغال، آموزش و بهداشت افراد است.


مسکن در ایران دچار نوعی کج فهمی بنیادین و به یک کالای مبادله‌ای تبدیل شده است در صورتی که در ادبیات جهانی به عنوان یک کالای مصرفی شناخته شده است. متأسفانه در کشور ما از برنامه سوم توسعه یا حتی قبل از آن مسکن به سمت کالای مبادله‌ای سوق داده شد، در صورتی که مسکن ذاتاً باید یک امر کاملاً مصرفی محسوب شود.


دغدغه¬هاي مربوط به تأمين مسکن از دو عامل نشأت مي گيرد؛ اول آنکه خريد مسکن بزرگترين معامله اي است که اغلب مردم در طول عمر خود انجام مي دهند. دوم آنکه تجربه نشان داده¬است که رشد غير معمول قيمت و اجاره بهاي مسکن به ويژه در شهرهاي بزرگ و عدم توجه به اين مشکل، گره¬هاي عديده اي را در ابعاد فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و حتي سياسي به دنبال خواهد داشت. گسترش حاشيه نشيني يکي از جمله اين مشکل¬ها مي¬باشد.
برنامه¬ریزی مسکن در طرح¬های توسعه شهری از جمله طرح جامع و تفصیلی صرفا کالبدی می¬باشد. در زمینه برنامه¬ریزی مسکن شکافی بین حوزه های مختلف دیده می¬شود و فرآیند مدیریت، سیاست گذاری، ارزیابی و تصمیم سازی بصورت پیوسته و در راستای یکدیگر عمل نمی¬کنند. در برنامه¬ریزی جامع و تفصیلی شهر، هدف از برنامه¬ریزی مسکن صرفا چهره سازی برای شهر است. بدین معنا که محتوا مورد تاکید نبوده بلکه عقیده بر این است که مسکن را به گونه¬ای بسازیم که سیمای شهر مطلوب باشد. 
همچنین در برنامه¬ریزی ¬شهری، برنامه ریزی مسکن کاملا یک برنامه¬ریزی متمرکز بوده و هیچ مشارکتی از سوی کاربران اصلی آن وجود ندارد و مطالعات مسکن عمدتا در قالب سطوح و سرانه¬¬ها و میزان زمین مورد نیاز برای کاربری مسکونی و تعیین شاخص¬های عمدتا کالبدی نظیر قدمت و نوع مصالح متمرکز می¬باشد.
در طرح جامع شهر آبادان (مهندسین مشاور طرح و آمایش، 1386) برنامه ریزی مسکن نه تنها صرفاً کالبدی بوده بلکه شاخص های منتخب نیز از جامعیت کافی برخوردار نبوده و مسائل ویژه و خاص زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی شهر و ساکنان آن نادیده گرفته شده¬است. این طرح به بیان ویژگی¬های کالبدی و شاخص هایی از جمله تراکم مسکن در شهر، خانوار در واحد مسکونی و الگوی توزیع آن¬ها در شهر، مصالح بکار رفته، تعداد اتاق در واحد مسکونی و الگوی توزیع آن¬ها در شهر، سال ساخت واحدهای مسکونی (عمر ابنیه) و الگوی توزیع آن¬ها، اسکلت ساختمانی و مصالح بکار رفته، واحدهای مسکونی دارای تسهیلات منتخب، ویژگی مسکن در قسمت¬های مختلف شهر پرداخته¬است که همانطور که ذکر شد شاخص¬های اجتماعی (از جمله امنیت مسکن، رضایت از مسکن، آسایش و راحتی مسکن، مدت زمان بهره برداری از واحدهای مسکونی، نسبت واحدهای مسکونی، نرخ رشد سالیانه خانوار، نسبت شهر نشینی) و زیست محیطی (از جمله بکارگیری انرژی های تجدیدپذیر، استفاده از عایق¬های حرارتی، جهت گیری مناسب ساختمان¬ها، شیوه دفع ضایعات مسکن) و اقتصادی (شاخص قیمت زمین، قیمت هر مترمربع از ساختمان، میزان اجاره بها، نحوه تامین نیروی ماهر برای احداث مسکن، طول دوره ساخت واحدهای مسکونی، وجود نهادهای مالی برای تامین مسکن، یارانه، توان تولید مسکن، نسبت هزینه مسکن به درآمد خانوار، تسهیلات اعتباری بانک¬ها) در این طرح مغفول مانده است.

درطرح تفصیلی آبادان (مهندسین مشاور طرح و آمایش، 1395) نیز توفیق چندانی در خصوص مسکن و برنامه ریزی آن حاصل نشده است. این طرح به بیان ارزش معاملاتی املاك و ابنیه (مسکونی) در سطح شهر آبادان بر مبناي نرخ آزاد و الگوي تفصیلی نحوه استفاده از زمین (کاربری مسکونی و سرانه 85/43 مترمربع) بسنده کرده¬است. آنچه مبرهن است نگاه کالبدی صرف و عدم جامعیت معیارهای سنجش در این زمینه بوده است. ضعف در برنامه ریزی مسکن طرح¬های مذکور میتوان به موارد زیر اشاره کرد.


_ فاصله زمانی طرح جامع و تفصیلی و عدم تحقق چشم اندازها و اهداف
_ نگرش کمی به مسکن و محور قرار دادن سودآوری (زوال کیفیت معماری)
_ فقدان استانداردها و نداشتن کدهای طراحی و ساخت و ساز
_ نادیده گرفتن نیازهای انسانی همچون آسایش، آرامش و امنیت
_ نه تنها تعداد شاخص¬ها بسیار محدود بوده، بلکه بین شاخص¬های مورد استفاده و اهداف و سیاست¬های برنامه پیوستگی و انسجام لازم نیز مشاهده نمی¬شود.
_ عدم توجه به ویژگی¬های اجتماعی جمعیت
_ عدم توجه به نقش و ویژگی¬های شهر آبادان
_ عدم توجه به مسائل زیست محیطی و اقلیمی
_ عدم توجه به ویژگی های مسکن بومی و تاریخی شهر و نیز ضوابط ساخت و ساز 


* مدیر فنی و شهرسازی شهرداری آبادان، دانشجوی دکتری شهرسازی


برچسب ها: مسکن ،آبادان