ارزیابی زیست‌پذیری شهری در شهرهای نفتی ایران

سازه نیوز: نویسندگان این مقاله کوشیده اند در تحلیلی علمی ، بندرماهشهر را  مورد ارزیابی زیست‌پذیری شهری قرار دهند 

شهر نفتی ماهشهر همچون سایر همتایان خود با نابرابری فضایی در برخورداری از امکانات، خدمات و کیفیت مطلوب شهری مواجه است. در حقیقت نقش نفتی و صنعتی این شهر براکولوژی اجتماعی دوگانه شهری، ساختاریابی، سلسله مراتب شغلی-طبقاتی، و طراحی و  توسعه فیزیکی شهری مؤثر بوده ¬است. در این راستا، ارزیابی شاخص¬های زیست‌پذیری در سطح محلات بندرماهشهر به عنوان یکی از مهم¬ترین بنادر نفتی ایران، می تواند بیانگر تأثیرگذاری نقش و کارکرد شهر در ایجاد فضاهای نابرابر  بوده و راهبردهایی جهت افزایش شاخص¬های زیست¬پذیری و کیفیت زندگی شهروندان را به‌ همراه¬¬ داشته باشد. هدف این مطالعه ارزیابی زیست‌پذیری شهری در 32 محله مسکونی بندرماهشهر است. در گام بعد، تحلیل اثرات شاخص‌های زیست-پذیری در تعیین میزان کیفیت زندگی شهری مورد نظر است. برای این منظور از ابزار پرسشنامه به¬ همراه اطلاعات جمعیتی سازمان آمار استفاده شده است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده ¬است. برای سنجش تفاوت حق¬به¬شهر در محله¬ها و سطح¬بندی محلات، نواحی، و مناطق از آزمون¬های آنالیز ¬واریانس، تحلیل رگرسیون و تحلیل‌مکانی استفاده شده ¬است. یافته¬ها نشان داده ¬است که محله¬های مورد مطالعه با نابرابری فضایی دوگانه‌ای در‌ رضایت شهروندان در ابعاد مختلف زیست-پذیری و متعاقباً کیفیت زندگی مواجه بوده است. مطابق نتایج آنالیز واریانس میانگین زیست¬پذیری در محلات شهر ماهشهر در سطح معناداری 0.95 درصد یکسان نبوده و محلات مختلف از میزان متفاوت زیست‌پذیری برخوردارند. مناطق زیست¬پذیرتر عمدتاً بر ماهشهر جدید و محلات کمتر زیست¬پذیر بر ماهشهر قدیم و حومه¬های مهاجرپذیر کارگری منطبق¬اند. همچنین مطابق نتایج تحلیل رگرسیون زیست¬پذیری و ابعاد دوازده¬گانه¬ی در سطح معناداری 95 درصد بر کیفیت زندگی در شهر ماهشهر مؤثر است. به نحوی که طی سه گام، ابعاد زیست¬پذیری(زیرساخت¬های اوقات فراغت و تفریحی، اشتغال واقتصاد، امنیت، امکانات و خدمات، محیط زیست+ویژگی¬های مسکن، امکانات حمل و نقل، سلامت و بهداشت+ویژگی‌های خانوار، حکمروایی و ویژگی¬های مدنی، تأسیسات و تجهیزات) قادر به پیش¬بینی کارایی کیفیت زندگی شهروندان بوده¬اند.

زیست پذیری زیر مجموعه ای  از  پایداری  است که  مستقیما  بر ابعاد  فیزیکـی، اجتماعی- اقتصادی  و روانی  زندگی  مردم  تأثیر می‌گذارد ( حیدری و همکارن، 1396: 1). این  مفهوم  در  برگیرندۀ  مجموعه ای  از  ویژگی‌های  محیطی است که  آن  را  به  مکانی مطلوب،  مناسب  و جذاب  برای  زندگی، کار  و بازدید  همۀ  مردم  تبدیل  می‌کند. این  ویژگی هـا  بـه  دو  دسـتۀ  عینی (دسترسی  به زیرساخت های  شهری،  امنیت، گزینه های  مختلف  جابه جایی  و  حمل ونقل،  مسکن،  سـلامت  و  امکانـات  بهداشتی،  تفریح، فضاهای عمومی  جذاب  و فرصت های  اقتصادی) و ذهنی- روانی (حس  تعلق  به  مکـان،  هویـت محلـی، سرمایۀ  اجتماعی، همبستگی،  عدالت،  صمیمیت  و راحتی) طبقه بندی  می شود(سلیمانی و همکاران،1395: 39 ).  می¬توان  گفت  اکثر  صاحبنظران  در  خصوص  مفهوم  زیست¬پذیری  شهری  معتقدند  که  یک  مکان  زیست پذیر  باید  امن،  جذاب،  دارای  پیوستگی  و انسجام  اجتماعی،  امکانات آموزشی،  مساکن  متنوع  قابل  استطاعت ، فضاهای  عمومی  باز،  مراکز  خرید،  خدمات  بهداشتی  مناسب، پایداری  مناسب  و  تسهیلات  فرهنگی  تفریحی،  حمل و نقل  مناسب  و  زیرساخت¬های  بهینه  باشد(حاتمی¬نژاد و همکاران، 1394: 23 ). در  واقع  زیست‌پذیری  به  عنوان  ویژگی‌های  یک  جامعه که  مناسب  بودنش  برای  زندگی  انسان  را  تحت  تأثیر  قرار  می‌دهد،  تعریف  می‌شود  و  کیفیت  زندگی  به  عنوان  اثرات  زیست‌پذیری  یک  جامعه  بر  ساکنان  آن  مطرح  می‌شود (Vanzerrr & Seskin 2011 :3-4). با  این  وجود،  مفهوم  زیست¬پذیری  از  جنبه های  فراموش  شده  در  نظام  برنامه¬ریزی  شهری  ایران  است؛ زیرا  مشکلاتی  همچون پیامدهای  ناشی  از  رشد  جمعیت  و  مهاجرت،  تنوع  گروه¬های  مهاجر،  عدم  تطابق  زیرساخت‌های  شهری  با  حجم  جمعیت¬پذیری شهری، دو قطبی شدن بافت¬های شهری به سنتی و مدرن، عدم توجه به عدالت اجتماعی در تصمیم¬گیری¬های مدیران شهری، عدم تعادل در توزیع  عادلانه  خدمات  در  سطح  محلات  و میزان  زیست¬پذیری  و  متعاقباً  کیفیت  زندگی  شهرهای  ایران  را  تحت‌الشعاع خود  قرار  داده  است(زیاری و همکاران، 1397: 3).

در  این  راستا  شهر  بندر ماهشهر  همچون  سایر  شهرهای  ایران  وضعیت  مشابهی را  داشته  است. زیرا  مطابق  نظر  هاروی، ساختار  فضایی(به ¬عنوان  یکی  از  فاکتورهای  مهم  در  توزیع  امکانات  و  منابع)( (Harvey, 1999: 33 . دو گانه¬ی  این  شهر  بیانگر  بی‌عدالتی  در  امکانات،  و  کیفیت  زندگی  شهری  است.  از  سوی  دیگر کارکرد  نفتی  آن،  بر نابرابری¬های  موجود  در  شهر  افزوده  و  اکولوژی  شهری  دو گانه¬ای¬  را  رقم  زده  ¬است. جذب  مهاجران  به¬ واسطه  صنایع  مرتبط  با  نفت  و  پتروشیمی،  مدیریت  شهری  متمرکز،  دو گانگی  در بافت  و  ساختار  شهری،  توزیع  نامتعادل خدمات  و زیرساخت¬های  شهری  و  این شهر  را  به  لحاظ  ارائه  شاخص¬های  زیست¬پذیری  در  شرایط  ویژه¬ای  قرار  داده  ¬است. می¬توان گفت  غلبه¬ی  نظام  سرمایه ¬محور با  تقسیم  ناعادلانه  امکانات  فضایی، رفاهی  و شهری  در  ماهشهر، جامعه¬ی  دو گانه¬ای  را برای  این  شهر رقم¬  زده  ¬است. حاصل  این  دو گانگی  در  دو گانگی  فضایی-شهری،  اقتصادی،  نابرابری  در  امکانات  و  خدمات بهداشتی  و  آموزشی،  و  در  نهایت  عدم  انسجام  شهری  بروز  کرده¬  است(غلامی¬پور و کلانتری، 107:1397). در واقع  یکی  از  مهم¬ترین  دلایل  شکل¬گیری  جغرافیای  شهری  متفاوت  شهر نفتی  بندرماهشهر،  تفکر  انگلیسی  منطبق  بر  مهندسی اجتماعی  جهت  جدایی  فضایی  و  نهایتاً  جدایی  اجتماعی  میان  فقیر  و غنی، برخوردار  و محروم، رسمی  و  غیر رسمی، مدرن  و سنتی  و  بوده  است.  این  تضاد  در  اصطلاح"شهرکی¬ها،  بومی¬ها" جلوه  یافته  ‌است. این  در  حالی  است  که  مدیریت  شهری ماهشهر در جهت  افزایش  فضاهای  عمومی  در  این  شهرهای  مهاجر¬پذیر  حرکت  نکرده  است  و  عملاً  به  تشدید  نابرابری¬ها کمک کرده  ¬است. در این  زمینه  اهمیت  و ضرورت  ارزیابی  و  تحلیل  مکانی  شاخص‌های  زیست¬پذیری  شهری  به  عنوان مشخصه¬ی  کیفیت  زندگی در شهر  نفتی  بندرماهشهر می¬تواند شناخت  کامل¬تری  را  پیش  روی  مدیران  شهری  قرار  دهد. و زمینه ای  برای ترسیم نقشه راه مدیریت شهری و سایر نهادهای مسئول در جهت آگاهی از وضعیت موجود و اقدام برای تحقق وضعیت مطلوب باشد.  لذا هدف این پژوهش، ارزیابی زیست‌پذیری شهری در شهرهای نفتی ایران(مورد مطالعه: بندرماهشهر) است. در نهایت سؤالات اصلی پژوهش به شرح زیر خواهند بود: وضعیت برخورداری ساکنان محلات شهر نفتی بندرماهشهر در دستیابی به شاخص¬های زیست¬پذیری چگونه  است؟ شاخص¬های  زیست¬پذیری  چگونه  بر  میزان کیفیت زندگی ادراک شده  از سوی  ساکنان  شهری  محلات  مختلف  بندر ماهشهر تا کنون در دنیا تحقیقات فراوانی در زمینه زیست‌پذیری شهرها صورت گرفته است، اما در کشور ما تحقیقات چندانی پیرامون آن صورت نگرفته است. با این¬حال، مطالعاتی در این زمینه در ایران ارائه شده¬اند که بخشی از آنها که در راستای مطالعه حاضر هستند، می‌پردازیم. رهنما و همکارانش(1398) در مقاله ای با «عنوان ارزیابی و سنجش زیست‌پذیری شهری در کلان شهر اهواز» شاخص‌های زیست‌پذیری شهری در مناطق 8 گانه شهر اهواز را مورد بررسی قرار داده¬اند. روش تحقیق توصیفی –تحلیلی بوده و با کمک روش‌های آنتروپی شانون و روش تصمیم‌گیری چند معیاره ویکور مناطق 8 گانه شهر اهواز ارزیابی و رتبه‌بندی شده است. نتایج تحقیق نشان داده است منطقه 3 شهر اهواز دارای بیشترین میزان زیست‌پذیری و منطقه 5 شهر اهواز دارای کمترین میزان زیست‌پذیری نسبت به سایر مناطق هستند. در مطالعه¬ای دیگر، ساسان پور و لطیفی(1395)، با هدف بررسی زیست پذیری توسعه پایدار مناطق کلانشهر اهواز را ارزیابی نمودند. روش ایشان تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و جامعه آماری شامل مناطق و  شهروندان کلانشهر اهواز می¬باشد. نتایج پژوهش نشان داد که زیست پذیری کلانشهر اهواز در هر چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی در حد نامطلوب ارزیابی شده است، که این روند به سمت توسعه پایدار پیش نخواهدرفت. همچنین، ساسان¬پور(1396) با بررسی ابعاد زیست¬پذیری شهر اراک با روش مدل¬های چندگانه تصیم‌گیری، شهر اراک را شهری زیست¬پذیر ارزیابی نمی¬نماید و آینده این شهر را در مسیر توسعه پایدار پیش‌بینی نمی¬نماید. تولایی و خزاعی نژاد(1394)، زیست پذیری منطقه 12 تهران را مطالعه نمود. روش این پژوهش پیمایشی بوده و 382 پرسشنامه در میان ساکنین محله ها به روش تصادفی توزیع گردیده است. نتایج نشان داده است در بعد اقتصادی محله های کوثر و آبشار نامطلوب ترین و محله های ایران و قیام مطلوب ترین بودند. در بعد اجتماعی محله شهید هرندی بدترین وضعیت و محله های قیام و ایران زیست پذیرترین محله ها بودند. همچنین در بعد تاریخی نازیست پذیرترین محله کوثر و مطلوب ترین محله ها سنگلج بودند. در بعد خدمات و زیرساخت ها، نامطلوب ترین محله ها پامنار و بهارستان و مطلوب ترین محله قیام بودند. در بعد محیطی نامطلوب ترین محله بازار و امامزاده یحیی و مطلوب ترین¬ها قیام و سنگلنج معرفی شدند. در بعد مدیریت شهری نازیست پذیرترین محله بازار و زیست پذیرترین محله پامنار و ایران می باشد. همچنین برای بررسی زیست پذیری محله¬های شهر تبریز پورمحمدی و بهنام(1394)، با هدف بررسی کیفیت زندگی در محلات کلانشهر تبریز پرداختند. آنها روش توصیفی – تحلیلی را برای پژوهش انتخاب نمودند. به منظور ارزیابی کیفیت زندگی در محلات شهر تبریز از شاخص های عینی شامل 4شاخص اصلی( جمعیتی، اجتماعی ، اقتصادی، کالبدی، فضایی و زیست محیطی) استفاده شده است. پرسشنامه ها به صورت مساوی در سطح محلات پخش شد و برای تحلیل و رتبه بندی محلات از روش پیرسون و SPSS استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که بین متغیرهای( تندرستی، عدالت اجتماعی، سلامت روانی، ارزیابی خوشبختی، حق انتخاب، خودایینه سان) با کیفیت زندگی رابطه معنی دار دارد. همچنین بین کیفیت زندگی از بعد اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی- فضایی در محلات شهر تبریز اختلاف معنی¬دار وجود دارد. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق کیفیت زندگی در محله چمران نسبت به محلات ششگلان و چرنداب بالاتر می¬باشد. در این زمینه در سطح دنیا تحقیقات زیادی شده که متناسب با مقاله حاضر به مهمترین آنها پرداخته می¬شود. در این راستا، نیوتن(2012) با هدف سنجش میزان پایداری شهرهای زیست پذیر استرالیا و با استفاده از روش کمی نشان داد که بسیاری از زیرساخت های اصلی شهر که باعث زیست پذیری شهرهای استرالیا شده است از منابع ناپایدار تأمین می شود. در مطالعه¬ای دیگر، لاریس(2005) با هدف ایجاد یک تئوری عملیاتی از زیست پذیری در مقیاس محله و تعیین معیارهایی برای اندازه گیری آن پرداخته است. روش این پژوهش کمی و کیفی می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که محلات متراکم از نظر جمعیت و مسکن در دستیابی به شرایط زیست پذیری موفق¬تر هستند و تفاوت معنا داری میان محلات از نظر دستیابی به ابعاد زیست پذیری وجود دارد . با توجه به دست¬آوردهای زنالا و همکاران  (2020) برای ارزیابی زیست‌پذیری می¬بایست از شاخص ترکیبی استفاده کرد که بطور همزمان می¬بایست رفاه انسانی و هم ابعاد محیطی را بررسی کرد. در مطالعه¬ای دیگر لی  (2020) که درجه زیست¬پذیری در شهرهای مرکزی دلتای رودخانه یانگتز بررسی کرده است، به این نتیجه رسیده است که فاکتورهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی تبیین¬کننده میزان زیست¬پذیری هستند. وی زیست¬پذیری شهرهای مورد مطالعه خود را تحت تأثیر سطح اقتصادی، وضعیت اداری و برند و شهرت جهانی متفاوت ارزیابی نموده -است. علی¬رغم فعالیت¬های قابل توجه در زیرساخت¬ها، مسکن و تنوع اقتصادی، شهر کوالالامپور هنوز یک شهر زیست-پذیر نیست و برای رسیدن به این مهم نیازمند توجه به روح شهر بیش از دستاوردهای فیزیکی است (هادی و همکاران (2017)). از طرفی بیباری  (2019) با ارائه مقاله مروری در مورد هوشمندی شهرها در عصر کلان داده¬ها و سافسکا  (2017) با مطالعه هوشمندسازی شهری به سوی آینده زیست¬پذیر پایدار، گزارش دادند که شهرهای هوشمند فرصت¬های فراوانی را برای زیست¬پذیری آینده شهرها فراهم می¬کنند. بنظر می¬رسد این امر هم از طریق کاربرد تکنولوژی و اینترنت و هم از طریق افزایش انعطاف‌پذیری محیط¬های شهری به‌واسطه کارایی بیشتر و توسعه ابداعات فراهم می-شود. در پایان می‌توان گفت تفاوت این مطالعه با مطالعات گذشته در این است که مطالعات قبلی بیشتر به زیست‌پذیری شهری و کیفیت زندگی در شهرها پرداخته‌اند. و کمتر به ارزیابی زیست‌پذیری شهری در شهرهای نفتی پرداخته شده است. این مطالعه به ارزیابی زیست‌پذیری شهری در شهرهای نفتی پرداخته است و نشان میدهد چگونه نفت و صنعت باعث بوجود آمدن ساختار دوگانه شهری می‌شوند.

نظریه زیست¬پذیری برای نخستین بار توسط آبراهام مازلو با هرم نیازهای اجتماعی شکل¬گرفت و با افزایش نگرانی¬ها و رقابت اقتصادی شهرهای جهان اولین بار توسط هنری لفاردی در سال 1987 وارد ادبیات شهرسازی(ساسان¬پور و همکاران، 1396:243) و مباحث برنامه¬ریزی شهری شد. مفهوم زیست‌پذیری (غفاریان و همکاران، 1395: 41) معرف ویژگی¬هایی است که یک مکان را به مکانی تبدیل می¬کند که مردم تمایل دارند در آنجا زندگی کنند. به نظر برخی صاحب ¬نظران شهرها کانون‌هایی پرآسیب هستند که همواره در معرض انواع خطرات ناشی از آلودگی¬های صنعتی، بلایای زیست¬محیطی، و اثرات گرمایش جهانی هستند. امروزه موضوع زیست¬پذیری شهرها در کانون توجه محققان و تصمیم¬گیران قرار¬گرفته¬ است(Lesutis, 2020:112). زیست‌پذیری به معنای توان و قابلیت یک مکان برای تأمین نیاز زیستی ساکنان اعم از مادی و غیرمادی در جهت ارتقاء کیفیت زندگی و ایجاد بستر شکوفایی توانمندی‌های عموم شهروندان مطرح می‌شود(زیاری و همکاران، 44:1398). مفهوم زیست¬پذیری دربرگیرنده موضوعاتی مانند کیفیت محیطی، ایمنی، آسایش، زیبایی شناختی، وجود خدمات سرگرمی و فرهنگی، و وجود امکانات رفاهی اشاره دارد(ایران¬دوست و همکاران،2014: 111). این اصطلاح اشاره ¬به درجه تأمین ملزومات یک جامعه برمبنای نیازها و ظرفیت¬های افراد آن جامعه دارد. مبانی کلیدی که به این رویکرد استحکام می¬بخشد شامل عدالت، امنیت، مشارکت، تفرج و توانمندسازی است(زیاری و همکاران، 1:1397). دسترسی ناکافی به مسکن و تجاری سازی فضاهای عمومی از جمله معضلات مهم در توسعه شهری محسوب می شود(Aalbers and Gibb, 2014) که می تواند عدالت فضایی را در شهر به چالش بکشد(Lesutis, 2020 :112). با غلبه روزافزون نگرش های نئولیبرال در سیاستگذاری‌های شهری که منجر به حضور پررنگ تر بازیگران بخش خصوصی و کم رنگ تر شدن غلبه نهادهای عمومی می شود، لازم است سیاست های بلندمدتی برای مقابله با اثرات اجتماعی و اقتصادی منفی آن بر زندگی شهروندان اتخاذ گردد(یغفوری و کاشفی¬دوست، 1397: 41). مدیریت شهری فعلی به سمتی در حرکت است که هرچه بیشتر از رویکردها و اقدامات بازاری حمایت می کند و در نتیجه سرمایه گذاری در مساکن و فضاهای عمومی در حال تقلیل است(Domaradzka, 2019: 874). به-عنوان مثال، شهروندان ساکن در حاشیه شهرها معمولا بیشتر دربرابر مخاطرات شهری آسیب¬پذیر هستند و خود تا حدودی به تنهایی اثرات این مخاطرات را سازماندهی می¬کنند. به همین منظور در خصوص برخی مناطق مانند حاشیه شهرها لازم است که به جای اولویت¬دهی به جنبه¬های سوددهی اقتصادی در این مناطق  به جنبه¬های کاربردهای آنها توجه شود(Meriläinen, 2020:187). آنچه همواره در تعریف زیست پذیری بر آن تأکید شده است، در نظر گرفتن کلیت آن است. چنانچه ریبسینزکی در بیان اهمیت جامع نگری در زیست پذیری آن را به یک پیاز تشبیه کرده است. بنابر تعبیر او زیست پذیری همچون پیاز است. در ظاهر ساده اما متشکل از لایه های متعدد از این رو اگر به هر لایه جداگانه و مجزا از سایر لایه ها نگریسته شود کلیت آن از دست می رود. 

 

- توجه به ابعاد زیست‌پذیری (به ویژه زیرساخت‌های اوقات فراغت و تفریحی، اشتغال و اقتصاد، امنیت، امکانات و خدمات، محیط‌زیست، مسکن،امکانات حمل و نقل و سلامت و بهداشت)در محله‌های سنتی و بافت‌های حاشیه‌ای شهر برای ارتقای کیفیت زندگی و کمرنگ نمودن اکولوژی وبافت دوگانه شهری ماهشهر.

- تلاش مدیریت شهری برای ایجاد تعادل در برخورداری از زیرساخت‌ها، تاسیسات و خدمات شهری در دو بافت شرکتی‌ها و محلی‌ها به ویژه در ابعاد زیرساخت‌های اوقات فراغت و تفریحی، اشتغال و اقتصاد، امنیت، امکانات و خدمات، محیط‌زیست که بیشترین تأثیر را در کیفیت زندگی شهری شهر ماهشهر داشته‌اند.

- تعریف مدیریت اجتماعی(با تمرکز بر فراهم ساختن امکانات فراغتی، بهبود محیط‌زیست، حمل و نقل ارزان، بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی-درمانی، ارتقای امنیت و...) در مجموعه مدیریت شهری به ویژه در حاشیه‌های مهاجرنشین، صرفاً با اهداف اجتماعی و بدون در نظر گرفتن جنبه‌های اقتصادی، صرفاً با هدف کاهش شکاف اجتماعی میان ساکنان بافت دوگانه شهر.

مرجع:

1) آقایی‌زاده، اسماعیل؛ طالشی انبوهی، مرضیه؛ جعفری مهرآبادی، مریم (1398) ارزیابی زیست‌پذیری در بافت‌های فرسوده شهری(مورد مطالعه: منطقه یک شهر قزوین)، فصلنامه شهر پایدار، پاییز1398، دوره 2، شماره 3، صص. 78 – 59.

2) ایران¬دوست،کیومرث؛ عیسی¬لو، علی اصغر؛ شاه¬مرادی، بهزاد (1394) شاخص زیست‌پذیری در محیط‌های شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مقدس قم)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، زمستان 1394، دوره۴، شماره ۱۳، صص. 118- 101.

3) احمدآخوندی، عباس؛ برک‌پور، ناصر؛ خلیلی، احمد؛ صداقت‌نیا، سعید؛ صفی‌یاری، رامین (1393) سنجش کیفیت زندگی شهری درکلان شهر تهران، نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، تابستان 1393، دوره 19، شماره 2، صص.22- 5 .

4) حاتمی نژاد، حسین؛ رضوانی، محمدرضا؛ خسروی، فریبا (1393) سنجش زیست¬پذیری دو شهر اصفهان و سنندج، فصلنامه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، زمستان 1393، دوره 1، شماره 4، صص. 37-23.

5) حیدری، تقی؛ شماعی، علی؛ ساسان¬پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ احدنژاد روشنی، محسن (1396) تحلیل عوامل مؤثر برزیست‌پذیری در نواحی شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان)، مجله¬ی فضای جغرافیایی، پاییز 1396، دوره 17، شماره 59، صص. 25- 1.

6) حیدری، فردین و زارعی، مجید (1398) مفهوم حق به شهر و ارتباط آن با طراحی شهری شهروندمدار، تطبیق هنجارهای جامع بیان‌گر شهروندمداری، با شاخصه‌های کیفی طراحی شهری، بهار 1398، دوره 11، شماره 46، صص. 23- 14.

7) خزائی‌نژاد، فروغ (1394) تحلیل زیست پذیری در بخش مرکزی شهر تهران مطالعه موردی: محله های منطقه 12، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی محمد سلیمانی مهرنجانی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی تهران.

8) رهنما، محمدرحیم؛ قنبری، محمد؛ محمدی حمیدی، سمیه؛ حسینی، سیدمصطفی (1398) ارزیابی و سنجش زیست‌پذیری شهری در کلان شهر اهواز، فصلنامه شهر پایدار، تابستان 1398، دوره 2، شماره 2، صص. 17- 1.

9) زیاری، کرامت¬اله؛ باستین، علی؛ احمدپور، احمد؛ حاتمی¬نژاد، حسین (2018) تأثیر ارزیابی حکمرایی خوب شهری بر زیست-پذیری شهری (مورد مطالعه: بوشهر)، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، پاییز 1397، دوره 9، شماره 34، صص. 118- 1.

10) زیاری، کرامت‌اله؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ سالاری‌مقدم، زهرا (1398) سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری محلات شهری(مورد مطالعه: منطقه 15 کلان شهر تهران)، فصلنامه شهر پایدار، پاییز 1398، دوره 2، شماره 3، صص. 58- 41.

11)  ساسان¬پور، فرزانه؛ علیزاده، سارا؛ اعرابی مقدم، حوریه (1397) قابلیت سنجی زیست پذیری مناطق شهری ارومیه با مدل RALSPI، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، بهار1397، دوره ۱۸، شماره ۴۸، صص. 258- ۲۴۱. 

12) سلیمانی مهرنجانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه، احمد؛ خزائی نژاد، فروغ (1395) زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص ها، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، بهار 1395، سال 4، شماره 1، صص. 50- 27.

13) عیسی¬لو، علی‌اصغر؛ بیات، مصطفی؛ عبداللهی، بهرام (1392) انگاره زیست¬پذیری: رویکردی نو در ارتقا مفهوم کیفیت زندگی در جوامع روستایی مطالعه موردی: بخش کاهک شهرستان قم، نشریه مسکن و محیط‌زیست، تابستان 1393، دوره 33، شماره146،صص. 120-107.

14) غفاریان، بهمن؛ پیرزادی، محمد؛ شماعی، علی؛ خطیب¬زاده، محمد؛ شهسوار، امین (1395) تحلیل فضایی زیست¬پذیری محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 18 تهران، فصلنامه پژوهش¬های محیط زیست، زمستان 1395، دوره 7، شماره 14، صص. 58- 45.

15) غلامی¬پور، اسماعیل و کلانتری، عبدالحسین (1396) شکل¬گیری جامعه دوگانه در شهرهای ایرانی با تأکید بر شهر ماهشهر، فصلنامه تحقیقات فرهنگی_اجتماعی راهبرد، زمستان 1396، دوره 7، شماره 25، صص. 139- 107.

16) - منصوریان، حسین و عظیمی، سپیده (1398) اندازه شهر و کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های شهری مطالعه موردی: استانهای گیلان و مازندران، فصلنامه شهر پایدار، تابستان 1398، دوره 2، شماره 2، صص. 140- 125.

17) یغفوری، حسین و کاشفی، دیمن (1397) ارزیابی و سنجش مؤلفه‌های برآمده از حق به شهر مطالعه موردی: شهر پیرانشهر، فصلنامه پژوهش¬ و برنامه¬ریزی شهری، زمستان 1397، دوره 9، شماره 35، صص. 68- 57.

18) Aalbers, Manuel. & Kenneth, Gibb. (2014) Housing and the right to the city: introduction to the special issue, International Journal of Housing Policy, Vol. 14, No. 3, pp. 207-213. 

19) Bibari, Simoneelias. (2019) On the sustainability of smart and smarter cities in the era of big data: an interdisciplinary and transdisciplinary literature review, Journal of Big Data،  Vol. 6, No. 1, pp. 110-121.

20) Pierce, Joseph. & Williams, Olivia. & Deborah, Martin. (2016) Rights in places: An analytical extension of the right to the city, Geoforum,Vol. 70, NO.10, pp. 79-88. 

21) Hadi, Abdulsamad. & Idrus, Shaharudin. & MoHammad, Ahmad fariz. & Taha, Mohd raihah. (2017) Managing the Growing Kuala Lumpur Mega Urban Region for Livable City: The Sustainable Development Goals as Guiding Frame, Handbook of Sustainability Science and Research, pp. 357-368

22) Harvey, David. (1999) Social justice and the city, translated by Haeri, Mohammad Reza. Hesamian, Farrokh. Manadizadeh, Behrouz.  Urban Processing and Planning Company.

23) Iban, Diaz Parra. & Jover, Jaime. (2020) Overtourism, place alienation and the right to the city: insights from the historic centre of Seville, Spain, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 29, No. 2, pp. 158-175.

24) Domaradzka, Agnieszka. (2019) The un-equal playground: Developers and urban activists struggling for the right to the city, Geoforum, Available online 16 February 2019, In Press, Corrected Proof.

25) Das, Daisy. ( 2008) Urban Quality of Life: A case study of Guwahati, Social Indicators Research, Vol. 88,No.27, pp.297-310.

26) Zanella, Andreia. & Ana, Camanho. & Dias, Teresa Galvao. (2020) The assessment of cities’ livability integrating human wellbeing and environmental impact, Annals of Operations Research, Vol. 226, No. 1, pp. 3-12.

27) Sofeska, Emilija.(2017)Understanding the Livability in a City Through Smart Solutions and Urban Planning Toward Developing Sustainable Livable Future of the City of Skopje, Procedia Environmental Sciences, Vol. 37, No. 26, pp. 442-453.

28) Kozaryn, Adam. & Valente, Rubia.(2019) Livability and Subjective Well-Being Across European Cities, Applied Research in Quality of Life, Vol. 14, No. 1, pp.197–220.

29)  Lee, YungJaan. (2008) Subjective Quality of Life Measurement in Taipei, Building and Environment, Vol. 43, No. 7, pp. 1205-1215.

30) Lesutis, Gediminas. (2020) Planetary urbanization and the "right against the urbicidal city”, Urban Geography,  Published online, 20 May 2020. 

31) Li, Chen.(2020) Quantitative Study on the Degree of Livable of Central Cities in Yangtze River Delta, Part of the Communications in Computer and Information Science book series CCIS, Vol. 315، pp. 96-100.

32) Massam, Brayn.( 2002) Quality of Life: Public Planning and Pri-vate Living, Progress in Planning ,Vol.5, No.3, pp. 141-227.  

33) Mercer Human Resource Consulting LLC.(2007)  Defining Quality of Living,http://www.imercer.com/uploads/common/pdfs/defin-ingqualityofliving.

34) Merilainen ,Eijasusanna .& Fougere, Martin.& Wojciech, Piotrowicz.(2020) Refocusing urban disaster governance on marginalised urban people through right to the city, Environmental Hazards, Vol .28,   No.2, PP.187-208. 

35) World Health Organization .(1997) WHOQOL: Measuring Quality of Life. Geneva:WHO.

36)Ulengin, Burc.& Ulengin,Fusun.& Guvenc, Umit.( 2001)A multidimensional ap-proach to urban quality of life: The case of Istanbul. European Journal of Operational Research, Vol. 130, No.2, pp. 361-374.

1)Aghaeizadeh, Ismail.& Taleshi Anbouhi, Marzieh.& Jafari Mehrabadi, Maryam.(2017) Viability Assessment in Urban Dilapidated Tissues, Case Study: District One of Qazvin City, Journal of Sustainable City, Vol. 2, No. 3, Fall, pp 78-59. (In persian).

2)Irandoost, Kiomars.& Issilo, Ali Asghar.& Shah Moradi, Behzad. (2015) Indicability of livability in urban environments (Case study: Central part of the holy city of Qom), Journal of Economics and Urban Management, Winter 2015, Vol. 4, No. 13, pp. 101-118. (In persian).

3)Ahmad Akhundi, Abbas.& Berkupour, Nasser.& Khalili, Ahmad.& Sedaghatounia, Saeed. (2014) Measuring the quality of urban life in the metropolis of Tehran, Journal of Fine Arts, Architecture and Urban Planning, Vol. 19, No. 2, Summer, pp. 22-5. (In persian).

4)Hatami Nejad, Hossein.& Rezvani, Mohammad Reza.& Khosravi, Fariba. (2014) Measuring the viability of Isfahan and Sanandaj, Quarterly Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, Winter 2014, Vol. 1, No. 4, pp.23-27. (In persian).

5)Heidari, Fardin.& Zareei, Majid. (2019) The Concept of the Right to The City and Its Relation to Citizen-Friendly Urban Design Matching The Comprehensive Norms of Citizenship With The Qualitative Indicators of Urban Design, Spring2019, Vol. 11, No. 46, pp. 14-23. (In persian).

6)Heidari, Taghi.& Shamaei, Ali.& Sasanpour, Farzaneh.& Soleimani,Mohamad.& Ahadnejad, Mohsen.(2017). Analysis of factors affecting livability Urban Distressed Areas (Case Study: Texture of old city), Journal of Geographic Space, autumn 2017، VOL17،NO 59 ،PP 1-25. (In persian).

7)Khazaeinejad, Forough.(2015) Viability analysis in the central part of Tehran studied in the neighborhoods of District 12, PhD thesis in Geography and Urban Planning, under the guidance of Mohammad Soleimani and Simin Toulaei, Kharazmi University, Tehran. (In persian).

8) Rahnama, Mohammad Rahim.& Ghanbari, Mohammad.& Mohammadi Hamidi, Somayeh.& Hosseini, Seyed Mostafa.(2019) Evaluation and measurement of urban viability in Ahvaz metropolis, Journal of Sustainable City, Summer2019، Vol. 2, . 2, pp. 17-1. (In persian).

9) Ziari, keramatollah.& Hatami Nejad, Hussein.& Salari Moghadam, Zahra.(2019) Measuring and Evaluating the Viability of Urban Neighborhoods, Case Study: Tehran Metropolitan Area 15, Journal of Sustainable City, autumn2019، Vol. 2, No. 3, pp. 58-41. (In persian).

10)Ziari,Keramatollah.&Bastin,Ali.&Ahmadpour,Ahmad.&Hatami Nejad,Hossein.(2018) The effectof evaluating good urban governance on urban viability, Case study: Bushehr, Journal of Urban Research and Planning, autumn 2018, Vol. 9, No. 34, pp.1-18. (In persian).

11)Sasanpour, Farzaneh.& Alizadeh, Sara.& Arabi Moghadam, Hourieh. (2018)Viability assessment of Urmia urban areas with ralspi model, Journal of Applied Research in Geographical Sciences,Spring 2018, Vol. 18, No. 48, pp. 241-258. (In persian).

12)Soleimani Mehrenjani, Mohamad.& Tavallai, Simin.& Rafieian, Mojtaba.& Zanganeh, Ahmad.& khazaei Nezhad, Foroogh.(2016) Urban livability: the concept, principles, aspects and parameters, Geographical Urban Planning، Spring2016, Vol. 4, No. 1, PP. 27-50. (In persian).

13)Issa Lou, Asghar.& Bayat, Mostafa.& Abdollahi, Bahram. (2014), The idea of livability: A new approach to promoting the concept of quality of life in rural communities, Case study: Kahak section of Qom city, Journal of Housing and Environment, Summer2014, Vol33, No.146, pp.120-107(In persian).

14) Ghaffarian, Bahman.& Pirzadi, Mohammad.& Shamaei, Ali.& Khatibzadeh, Mohammad.& Shahsavar, Amin.(2016) Spatial analysis of livability of urban areas, Case study: District 18 of Tehran, Quarterly Journal of Environmental Research, Winter 2016, Vol. 7, No. 14, pp. 58-45. (In persian).

15)Gholamipour, Esmaeil.& Kalantari, Abdolhosein. (2018) Formation of a dual society in Iranian oil cities with emphasis on Mahshahr city, Socio-cultural Research Journal of Rahbord, Winter 2018, Vol. 7, No. 25, pp. 107-139. (In persian).

16) Mansoorian, Hossein.& Azimi, Sepideh.(2019) City size and quality of life in urban settlements Case study: Gilan and Mazandaran provinces, Journal of Sustainable City, Summer2019, Vol. 2, No. 2, pp. 140-125.(In Persian)

 17)Yaghfori, Hussein.& Kashefi Doost, Diman. (2019) Evaluation and assessment of components arising from the right to the city (Case study: Piranshahr city), Quarterly Journal of Urban(In Persian)