شهر جندی شاپور کجا بود و چگونه موجودیت یافت؟

سازه نیوز:   این شهر در سرزمین خوزستان در 18 کیلومتری جنوب خاوری دزفول و 50 کیلومتری شمال باختری شوشتر و 30 کیلومتری شرق شهر تاریخی شوش قرار داشت و آن در 32 درجه عرض شمالی بود.


برابر چندین مآخذ این شهر به وسیله‌ی مهندسین ایرانی و طراحان یونانی و به دست شماری از لژیونرهای رومی که مزد می‌گرفتند، ساخته‌ شد. طرح شهر روی اصول معماری یونانی به ویژه سبک معماری «هیپوداموس» بوده است این طرح سبک ویژه ای است که از سده‌ی پنجم پیش از میلاد در شهرهای روم و یونان اجرا می‌شده است که در شهر گندی‌شاپور نیز پیاده گردیده است.

شهر گندی‌شاپور یا جندی شاپور پس از گذشت یک دهه از بنایش، تبدیل به یک شهر بزرگ تجاری و مرکزی برای داد‌ وستد شد. اسیران رومی در این مقطع زمانی از آزادی کامل در شهر برخوردار بودند و در داد و ستد امور تجاری شهر گندی‌شاپور دخالت می‌کردند، حتی بعدها همین رومیان رقیبی برای امور اقتصادی حکومت شدند. در چندین مآخذ آمده که رومیان در گندی‌شاپور کارگاه های مختلف دایر کردند و مصنوعات خود را نه فقط به مردم محلی و دیگر همشهری‌های خود می فروختند، بلکه به شهرهای مجاور و خارج از مملکت ایران نیز صادر می کردند.
آوازه‌ی رونق تجاری در شهر گندی‌شاپور به شهرهای مجاور و حتی به بین النهرین و سوریه و یونان رسید که نتیجتاً کارگر و کارفرماهای چندی به سوی گندی‌شاپور سرازیر شدند، در این میان سریانیانی بودند که در بین آنها پزشک نیز وجود داشت. بعداً چند تن از فلاسفه‌ی یونانی، سریانی و یهود به تدریج به این شهر کوچ کردند به گونه ای که در اواخر سلطنت شاپور یکم شهر گندی‌شاپور تا اندازه‌ای به یک شهر پررونق و حتی علمی شناخته میشد و همین آوازه ها بود که جنبش‌های بعدی فرهنگی را به دنبال داشت.

گو اینکه شهر گندی‌شاپور پس از شاپور یکم ساسانی از رونق نسبی افتاد و بعدها در زمان بهرام اول ساسانی (282م) بخش‌هایی از شهر به ویرانی رسید و تا سال 305 میلادی رونق گذشته را نداشت، ولی در اوایل فرمانروایی شاپور دوم ساسانی رونق مجدد خود را بازیافت و شکوه آن از گذشته نیز بیشتر گردید (325م) و سازمان‌های علمی آموزشی‌اش برپا شد و مقدمه‌ی تاسیس دانشگاه بزرگ گندی‌شاپور فراهم گشت و عظمت شهر به جایی رسید که شاپور دوم گندی‌شاپور را پایتخت زمستانی خود قرار داد.

*دانشگاه گندی شاپور چهارراه علوم جهان
نخستین دوره‌ی علوم در گندی‌شاپور از سال 250 میلادی(زمان شاپور دوم ساسانی) تا سال 382 میلادی(زمان شاپور سوم، پور شاپور دوم ساسانی) رواج داشته و بین سال‌های 330 تا 382 میلادی در شکوفایی بوده و این 52 سال اخیر در گندی‌شاپور علوم آنچنان درخشیده که به راستی یکی از پایگاه‌های بزرگ فرهنگ و دانش بشری بوده‌است.

برخورد علم باختر و خاور در گندی‌شاپور(زمان شاپور دوم) از بزرگترین رویداد‌های علمی زمان خود بود. حوزه‌های علمی دانشگاه گندی‌شاپور در این نیم قرن با کمک موبدان، دانشمندان، پزشکان ایرانی و با راهنمایی‌های استادان، دانشمندان، فلاسفه و پزشکان یونانی، سریانی، نستوری، مصری، هندی، چینی و یهودی در حد اعلای خود جریان داشته است و نه فقط جای پژوهندگان و دانشوران سرزمین پهناور ایران بود بلکه هر پژوهنده‌ای از هر تیره و مذهب و کشوری را پذیرا بودند. در گندی‌شاپور فلسفه و طب و علوم خاورزمین با فلسفه و حکمت باختری و طب بقراطی(یونانی) پیوند خورد و حوزه‌های علمی تازه و نویی را به وجود آورد که باید آن را زیربنای عظمت آینده‌ی گندی‌شاپور در سال‌های 531-650 میلادی دانست.

دانشکده‌ی پزشکی گندی‌شاپور و سازمان‌های وابسته به آن در نیم قرن پادشاهی شاپور دوم ساسانی( 330 تا 382 میلادی)، عنوان یکی از سازنده‌ترین مراکز پزشکی جهان را به نام خود رقم‌زده ‌است. حوزه‌های فلسفه و حکمت با ریشه‌های باختری و جداگانه‌ی عرفان خاورزمین در گندی‌شاپور آن چنان شرح و بسط داده شدند که عظمت آن تا حدود 900 میلادی پایدار ماند و حوزه‌های علمی اسلامی بعدی را سیراب نمود.
حوزه‌های نجوم، ریاضی، هندسه، فیزیک، هنر و صنعت و حتی موسیقی در این دوره در گندی‌شاپور مورد تحقیق و بررسی  و آموزش قرار گرفت و به نتایج درخشانی رسید.

به همین دلیل نگارنده، دانشگاه گندی‌شاپور را در فاصله ی زمانی 330 تا 382 میلادی چهارراه علوم جهان دانسته و آن را میراثی از فرهنگ و دانش و خرد در تاریخ تمدن ایران و نهایتاً در تاریخ تمدن جهان می داند.

Jundishapour city, where it was and how it was developed*
تلخیص: رضوان هویدایی
منبع: دانشگاه گندی‌شاپور در گهواره تاریخ/دکتر مهربان شهروینی
با تشکر از مهندس سید محمدرضا فاطمی دزفولی

مرجع:فصلنامه شوادون

---