گذر از «شهرنشینی» به «شهروندی
نادره وائلی‌زاده:فارس پایمان را که از خانه بیرون بگذاریم، حریم شخصی تمام می‌شود و وارد فضای مشترکی به نام شهر می‌شویم؛ فضای زندگی جمعی شهروندان در شهر رفتارها و گفتارهای شهروندان از قوانینی پیروی می‌کند که ضامن پیشرفت و گسترش زندگی شهری است.با توسعه شهرها آشنا کردن شهروندان با حقوق و تکالیفشان و به اصطلاح گذر از «شهرنشینی» به «شهروندی» دغدغه شهرداری‌ها شده است.
زمانی شهرداری را تنها با شاخص‌های فیزیکی چون خدمات شهری و ساخت‌وساز می‌شناختند و شهرداری هم سازمانی خدماتی به شمار می‌آمد؛ اما چند سالی است که شهرداری‌ها سعی می‌کنند به مسائل مختلف فرهنگی و اجتماعی توجه کنند و نه تنها به عنوان یک نهاد خدماتی بلکه در رویکردی فراتر به عنوان یک نهاد اجتماعی به مسائل توجه کنند، تا ارتقای کیفیت زندگی و مشارکت مردم در توسعه شهری اتفاق بیفتد.
یک عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران با تاکید بر اینکه شهرداری یک نهاد فرهنگی اجتماعی است، معتقد است: یک بحث جدی در شهرنشینی مربوط است به فرهنگ شهرنشینی؛ به طوری که در نابسامانی‌های ترافیک و پسماندهای شهری با وجود وضع قوانین، این مسئله قابل لمس است. بررسی‌ها نشان می‌دهد قوانین در شهرها به معنای فرهنگی خود اتفاق نمی‌افتد، دلیلش این است که در هیچ جایی نمی‌توان با قانون مردم را شهروند کرد، مگر اینکه بسترهای اجتماعی برای شکل‌گیری یا احساس شهروندی فراهم باشد، نخست باید فرهنگسازی و ایجاد بستر شود و بعد امکانات به‌وجود آید.
الهه موالی‌زاده دلیل ناموفق بودن بسیاری طرح‌ها را در شهرها ناآگاهی شهروندان نسبت به اهمیت و دلایل بودن یا ایجاد یکسری امکانات در شهر می‌داند و می‌گوید: در اهواز مشکلات بسیار جدی در قانون‌مداری، نگاه مردم به مسائل شهری به عنوان یک اصل و نظم دادن هر آنچه در شهر است، وجود دارد.
شهردار منطقه 2 اهواز می‌افزاید: به طور مثال یکی از مشکلات جدی جمع‌آوری و دفع زباله در اهواز است. شهر اهواز تنها شهر دنیاست که زباله‌هایش دو بار در روز جمع‌آوری می‌شود. یکی از دلایلش عدم باور مردم به این مسئله است که عدم جمع‌آوری زباله در ساعت مقرر چقدر هزینه به شهر تحمیل می‌کند.
وی اظهار می کند: بهترین روش برای حل مشکلات شهری این است که با مردم حرف بزنیم، مسائل را با مردم مطرح کنیم و شهروندان را در جریان آخرین کارکردها و هزینه‌هایی که برای هر کدام صرف می‌شود بگذاریم، در این صورت است که مردم تشویق می‌شوند، توسعه شهر به خواسته آنها تبدیل می‌شود و در گام بعدی در نگهداری این فضاها همکاری می‌کنند.
موالی‌زاده مشکل شهرداری اهواز را در اجرای برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی تامین بودجه می‌داند و تصریح می‌کند: نهادهای فرهنگی دیگر، در این کار با شهرداری همکاری نمی‌کنند، تمام نهادهای فرهنگی اعتباراتی برای برگزاری مراسم و اقدامات فرهنگی دارند، اما شهرداری چنین بودجه‌هایی ندارد و مجبور است از اعتبارات خود هزینه کند.
* شهر سالم؛ سرزمین موعود
شهرداری‌ها برای ورود به حوزه اجتماعی معاونت جدیدی در چارت اداری خود تعریف کرده‌اند، شهرداری تهران در تغییر رویکرد و ورود به مباحث اجتماعی شهر پیشرو بوده و سابقه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی این شهرداری به سال‌های 1349 و 1351 بر می‌گردد و در حال حاضر نیز پنج اداره کل زیر مجموعه معاونت فرهنگی اجتماعی این شهرداری فعالیت‌های گسترده‌ای دارند.
یکی از مهمترین پروژه‌های اجتماعی شهرداری تهران، پروژه «شهر سالم ایران» است که در سال 70 به صورت آزمایشی در یکی از محروم‌ترین محلات شهر ری، آغاز شد.
این پروژه در اجلاس سالانه شهرهای سالم جهان در پکن در سال 1376، به عنوان یکی از هفت پروژه موفق شهرهای سالم جهان معرفی شد.
«شهر سالم» شهری است که در آن پیوسته شرایط اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی رو به توسعه و بهبود بوده و با استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود، محیطی را فراهم می‌آورد که بر اثر آن مردم ضمن حمایت از یکدیگر و مشارکت گروهی در انجام تمام امور، تلاش می‌کنند که زندگی خود را به سطح مطلوبی برسانند.
در این پروژه تلاش می‌شود که از توده مردم یک نیروی محرک، فعال، خلاق و پویا ایجاد شود و با بالا بردن سطح آگاهی‌های مردم و جلب مشارکت آنان در زمینه مسائل بهداشتی، زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی در راستای فعالیت‌های توسعه شهری تلاش مضاعف صورت می‌پذیرد. در نهایت می‌توان گفت که در پروژه شهر سالم تلاش می‌شود که فرهنگ «شهر نشینان» به فرهنگ «شهروندان» فعال و آگاه تبدیل شود.
بعد از تهران سایر کلان شهرها نیز برای آموزش شهروندان دست به کار شدند، به طور مثال کمیسیون فرهنگی کلان شهرها هم برای توسعه فعالیت‌های اجتماعی شهرداری‌ها از سال 86 آغاز به کار کرد و هر سال با برگزاری همایش‌هایی سعی در سازمان‌دهی شهرداری‌ها و تعیین خط مشی برای آنها دارد. در بیست و سومین اجلاس این کمیسیون در مهر ماه 90 بیانیه پایانی در شش محور اساسی و با محوریت کاهش نابهنجاری‌های اجتماعی و ارتقای فرهنگ شهروندی همچنین تحقق چشم‌انداز شهر اسلامی صادر شد.
* ناکامی در همراهی شهروندان
از 4.5 میلیون نفر جمعیت خوزستان 71 درصد در شهرها ساکن هستند و حدود 30 درصد جمعیت استان در اهواز سکونت دارند، که نشان می‌دهد شهرداری‌ها چقدر به مشارکت مردم برای کاهش هزینه‌ها و پیشبرد امور نیاز دارند.
به طور مثال با نگاهی به بخش پسماندهای شهری در اهواز این موضوع کاملا نمایان است: در اهواز روزانه یک هزار و ۲۵۰ تن زباله تولید می‌شود، سرانه تولید زباله در شهرهای استان از جمله اهواز روزانه بیش از یک کیلوگرم است که 400 گرم از متوسط کشور بیشتر است، در صورتی که ۳۰ درصد زباله اهواز در مبدا تفکیک شود سالانه حدود ۳ میلیارد تومان می‌توان صرفه‌جویی کرد، همچنین در صورتی که هر شهروند اهوازی ۱۰۰ گرم از زباله‌هایش را کم کند، هزینه‌های سالانه شهرداری اهواز یک میلیارد و ۱۸۶ میلیون تومان کاهش می‌یابد. اما با این وجود در کلان شهر اهواز، شهرداری هنوز نتوانسته مشارکت مردم را در این بخش جلب کند.
در شورای سلامت خوزستان برای جلب مشارکت مردم چهار روز نمادین به عنوان روزهای پاکسازی در پایان هر فصل تعیین شد، اما اجرای این طرح در 30 شهریور حداقل مشارکت مردمی را در پی داشت و همه بار بر دوش شهرداری بود که نشان می‌دهد این طرح بدون مطالعه همه جانبه و بدون شناخت از جامعه هدف اجرا شده است.
معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری اهواز نوپاست و سابقه تاسیس آن حدود شش سال است.
عملکرد این معاونت در این سال‌ها مخالفانی هم داشته، برخی معتقدند در مقوله‌های اجتماعی و فرهنگی به اولویت‌ها نمی‌پردازد یا بعضی اقداماتش جنبه‌های تبلیغاتی و نمایشی دارد، این در حالیست که فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی باید بر مبنای مطالعات و متصل به دانشگاه و موسسات پژوهشی باشد، علاوه بر این مطالعات باید جهت‌دار و کاربردی باشد.
اما معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار اهواز از عملکرد این معاونت دفاع می‌کند و می‌گوید: یکی از مهمترین مشکلات شهرداری اهواز در توسعه اقدامات اجتماعی در شهر کمبود اعتبارات است.
موسی شاعری می‌افزاید: اعتبارات اهواز در این حوزه قابل مقایسه با سایر کلان‌شهرها نیست؛ بودجه معاونت اجتماعی فرهنگی شهرداری تهران در سال گذشته 570 میلیارد تومان بوده، اصفهان 110 میلیارد تومان و تبریز هم 76 میلیارد تومان، کلان‌شهرها توافق کرده بودند 30 درصد اعتباراتشان را به امور اجتماعی و فرهنگی اختصاص دهند، ما به 3 درصد اعتبارات هم راضی بودیم اما همین اعتبار اندک هم محقق نمی‌شود.
شاعری اظهار می‌کند: این یک واقعیت است که زیرساخت‌های اهواز مشکل دارد، اما توسعه باید متوازن باشد، با نیروی انسانی زیاد شهرداری اهواز، منابع مالی محدود و عدم مشارکت سایر دستگاه‌ها به ناچار بودجه کارهای فرهنگی کم است؛ با این حال در این چند سال معاونت اجتماعی توانست کارش را از یک اتاق به یک ساختمان مجزا و چند اداره کل توسعه دهد، سعی کرده جشنواره‌ها، مراسم و آموزش‌هایی را در سطح شهر برگزار کند.
به گفته وی تمام جشنواره‌ها و مراسم برگزار شده در راستای حقوق شهروندی بوده از جمله جشنواره عکس شهر و شهروند و جشنواره مطبوعات شهر و رسانه، جشنواره سفره‌های هفت سین، جشن غنچه‌های شهر (به مناسبت روز کودک)، یادمان‌های بین‌الحرمین (عزاداری ماه محرم)، ایستگاه‌های افطار و 11 محفل قرآنی در ماه رمضان.
وی می‌افزاید: سرانه فضای ورزشی شهرداری پیش از این صفر بوده، اما با وجود کمبود اعتبارات از سال گذشته تا کنون 9 زمین ورزشی محله‌ای افتتاح شده است و تا دو ماه آینده نیز شش زمین دیگر افتتاح می‌شود، علاوه بر این احداث 16 زمین چمن مصنوعی هم آغاز شده است، با تلاش‌هایی که برای ساماندهی متکدیان صورت گرفت، اهواز رتبه نخست را بین کلان‌شهرها کسب کرده است.
شاعری لزوم توسعه آموزش‌های شهروندی را تایید می‌کند و می‌گوید: مردم به صورت تاریخی و از دیرباز با سه ارگان میانه خوبی نداشتند: بلدیه، عدلیه و نظمیه به همین دلیل برای ارائه آموزش‌های شهروندی فضای خاصی لازم است و سعی شده در زمان برگزاری جشنواره‌ها این بستر فراهم شود، در اداره آموزش شهروندی اهواز برنامه‌ریزهایی صورت گرفته، از جمله تهیه کتابچه‌های آموزش شهروندی، تولید 22 تیزر آموزشی شهروندی و فرهنگی در زمینه پسماند و...، جشنواره نقاشی کودکان با محور تفکیک زباله و طرح شهردار مدرسه نیز در این راستای این آموزش‌ها بوده ست.
* انسان؛ محور توسعه
جامعه‌شناسان معتقدند مشکلات کنونی شهرهای ما به دلیل آن نیست که شهرنشینان باید فرهنگی داشته باشند که از فرهنگ روستایی بالاتر باشد، بلکه حاصل عدم توانایی ساز و کارهای اجتماعی است که باید یک شهر را تولید و بازتولید کنند.
یک عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز می‌گوید: گر چه به لحاظ قانونی و شرح وظایف از نهادهایی مانند شهرداری انتظار می‌رود که در حوزه فرهنگی اجتماعی فعال باشند، اما این وظایف عملا اسمی است؛ چرا که معمولا این حوزه‌ها با توجه به انتظارات طراحی نمی‌شوند.
علی‌حسین حسین‌زاده تصریح می‌کند: این نهادها امکانات لازم را با توجه به وظایف در اختیار ندارند. علاوه بر این از حوزه تخصصی لازم برخوردار نیستند و به اندازه حوزه عمرانی توجهی به لحاظ اعتبارات به حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی نمی‌شود. طبیعتا وقتی مجموعه‌ای شاخص‌های لازم را نداشته باشد نمی‌تواند اهداف پیش‌بینی شده را محقق کند.
به گفته وی، بخشی از نواقص به فعالیت‌های خود دستگاه و سیستم و بخشی نیز مربوط است به اینکه این سیستم می‌خواهد برنامه را در کجا پیاده کند.
این استاد جامعه شناسی بر انجام مطالعات کامل برای اثربخش بودن برنامه‌ها تاکید می‌کند و می‌افزاید: میزان اثرگذاری ابزارها با هم متفاوت است، در برخی مناطق شهری ممکن است برنامه‌های ترویجی کم‌هزینه‌تر و با ابزارهای ساده‌تر قابل اجرا باشد و در مناطق دیگر احتیاج به کار بیشتر و متفاوتی باشد. تحقق برخی اهداف نیز ممکن است در توان و چارچوب اختیارات شهرداری نباشد و نیاز به همکاری سایر نهادها باشد.
حسین‌زاده همچنین با تاکید بر ارزیابی برنامه‌های اجرا شده در شهر، می‌گوید: پس از اجرای یک برنامه باید برای ارزیابی و میزان اثربخشی اقدام شود. مثلا شیوه پارچه‌نویسی برای اطلاع‌رسانی باید بعد از اجرا ارزیابی شود که چقدر در جامعه هدف تاثیرگذار بوده اما در اینجا ارزیابی از ابزارها صورت نمی‌گیرد.
28 آذر ماه دومین روز پاکسازی عمومی اعلام شده است، این بار اطلاع‌رسانی و نصب پارچه نوشته در سطح شهر کمی زودتر از 30 شهریور(نخستین روز پاکسازی عمومی) آغاز شد، اما آیا مشکل عدم مشارکت شهروندان در نظافت شهر و روزهای نمادین پاکسازی عمومی، با نصب پلاکارد و تابلوی تبلیغاتی حل می‌شود؟
در نگاه جامعه شناسان، «انسان» محور هر توسعه‌ای است، با این نگرش جلب حس اعتماد شهروندان و مشارکت آنها در توسعه شهر معیار قرار می‌گیرد، بنابراین به نظر می‌آید ما نیاز به اصلاح در این زمینه و تغییر رویکرد از یک رویکرد تبلیغی به یک رویکرد مشارکتی عملی داریم که برای رسیدن به آن باید برنامه‌ریزی شود.
------------------------------------------------------------
بازدید:۵۴۷
لینک کپی شد
