بررسی ابعاد مختلف تعادل در فرهنگ معماری ایران

 جلد سوم از مجموعه «فرهنگ صلح و معماری ایران» مشتمل بر گفت‌وگویی با «محمدرضا حائری مازندرانی» معمار و شهرساز در موضوع فرهنگ صلح و انسان‌شناسی در معماری از زوایای معناشناسی، گونه‌شناسی و انسان‌شناسی است که در این گفت‌وگو مفاهیم تمدن کاریزی، اخلاق در معماری و شهرسازی، رسانه و معماری، معماری سبز، هویت و معماری و... بررسی شده است.

از جمله ویژگی‌های این گفت‌وگو تأکید گفت‌وگو بر نقش کلیدی «تعادل همه جانبه» در فرهنگ صلح و معماری ایران است که این تعادل شامل تعادل با سرزمین، تعادل با زندگی، تعادل فرد و جامعه با سرزمین و تعادل با فرهنگ می‌شود ومخاطبان پس از مطالعه این کتاب در خواهند یافت هر یک از مفاهیم موجود در زندگی در معماری و ساخته‌های آدمی نیز قابل شناسایی و تحقیق است.

گفت‌وگو کننده، پریچهر نسرین‌پی، اشاره کرده که گفت‌وگو با محمدرضا حائری مازندرانی نشان داد که با مشارکت به درستی می‌توانیم مفاهیم و مصادیق فرهنگ صلح را درمعماری و شهرسازی بیابیم و با نقد و بررسی و ارزیابی آن راه‌کارهایی برای اشاعه معماری بر اساس نیازهای همه‌جانبه همه انسان‌ها داشته باشیم.

به اعتقاد حائری، اگر تعادل نباشد صلح به خطر می‌افتد. وقتی شهری ایجاد می‌شود، حقوق شهری هم به وجود می‌آید. حقوق شهر می‌تواند نانوشته باشد. وقتی حقوق نادیده گرفته شود، بی‌عدالتی پدید می‌آید و بی‌عدالتی پایه برهم خوردن صلح را فراهم می‌کند. تعادل جزء ذات معماری است و آنچه اکنون ساخته می‌شود معماری نیست. تمام شهرهایی که شما و من درحال حاضر در آنها زندگی می‌کنیم را ساختمان‌سازی برداشته است. یعنی رده‌های بسیار پایین‌تر معماری یا معماری بی‌کیفیت است که از انواع بی‌تعادلی رنج می‌برد و درنبود تعادل، ما رنج‌های بسیار ریز و درشتی را تحمل می‌کنیم.

یکی دیگر از مباحث اصلی مورد بحث دراین کتاب هویت و معماری است. حائری دراین باره تاکید دارد که چگونه می‌توان هویت را مطرح کرد ما چیزی نداریم. الان مسئله زنده بودن و بقای معماری درایران مهم است. دوباره ما باید زندگی را به معماری برگزدانیم غبارها را کنار بزنیم تا بتواند سرپا شود و بعد اسم آن را بپرسیم و آن هم بگوید معماری معاصر ایران.

یکی دیگر از موضوعات اصلی این کتاب بحث «شهر و انسان‌ها»ست. حائری در تعریف شهر و شهروندی اشاره کرده «پدیده شهر یکی از جلوه‌های حضور انسان بر عرصه سرزمین است یعنی می‌گویند انسان از اول اجتماعی بوده، تعریف انسان را این گونه گفته‌اند که حیوانی اجتماعی است. انعکاس فضایی تجمع انسان اجتماعی، شهر است. شهر پدیده قدیم است. از قدیم این پدیده وجود داشته. البته لغت‌های جالب دیگری هم هست. می‌گویند ریشه لغت انسان از انس می‌آید. ما علاقه داریم کنار هم باشیم، به هم انس می‌گیریم، ما به پدر و مادرمان انس می‌گیریم. وقتی آنها نیستند ما دچار خسران و ناراحتی می شویم. در شهر هم همین‌طور است، از قدیم گفته اند هرکجا چشمه‌ای بود شیرین، مردم و مرغ و مور گردآید.»

حائری همچنین به مساله سرزمین و محیط انسانی تاکید دارد. به گفته وی سرزمین معنای بسیار وسیعی دارد و مستقیما با زندگی روزمره ما در طول تاریخ ارتباط دارد، اگر ما متوجه نباشیم که آب را چگونه به فاضلاب تبدیل کرده‌ایم این فاضلاب تهران به کجا می‌رود، به یک‌باره یک دریای عظیم آب ناجور دریک جایی از شه تهران سربیرون می‌آورد. سرزمین بستر تمدنی است که بر رویش شکل گرفته. به همین علت اگر ما بخواهیم توسعه داشته باشیم می‌بایست از توان‌های محیطی سرزمین‌مان استفاده کنیم اما تخریب نکنیم.

حائری که صاحب کتاب‌ها و پژوهش‌های متنوع در زمینه فرهنگ و فضا و فضاهای فرهنگی است، درباره بازآفرینی درمعماری ایران معتقد است که ما می‌توانستیم از طریق روایت مجدد و معاصر کردن الگوهای فضایی مثل باغ و ایووان تمام این دستاوردها را دردوره های بعدی مورد استفاده و بازآفرینی قرار دهیم. ایوان یکی از مهمترین دستاوردهای معماری ایران بوده است که دردوره‌های بعد از مادها مورد استفاده قرار گرفته است. تا سال‌های ۱۳۰۰۰ یا ۱۳۴۰ این اتفاق می‌افتاده‌است. مثلا ایوان کاخ دادگستری تهران درنزدیکی کاخ گلستان یک ایوان عظیم و معاصر است. این همان ایوان ایرانی است که بازمعاصر شده یا طاق کسری درموزه ایران باستان تهران روایت شده است که گذشته را بازآفرینی کرده است و از طریق این شیوه ما می‌توانستیم فرهنگ و هویت خودمان را تداوم بخشیم.

مخاطب کتاب «فرهنگ صلح و معماری ایران» پژوهشگران و دانشجویان معماری و تمام علاقه‌مندان حوزه جامعه‌شناسی هستند.