تاریخ کهن همچنان در «کمیجان» نفس میکشد
شهرستان کمیجان با مرکزیت شهر کمیجان در 96 کیلومتری اراک و در غرب استان مرکزی قرار دارد. این شهرستان از شرق به شهرستانهای فراهان و تفرش از شمال و شمالغرب به شهرستان ساوه و استان همدان منتهی میشود.

کمیجان نامی است که در تسمیه آن اختلاف نظر بسیار است. صورت واژه نشان میدهد که این کلمه از کم+ی+جان تشکیل شده است که به معنای سرزمین یا جایگاه، گیاه و چمنزار و مرغزار است که این وجه با موقعیت جغرافیایی و تاریخی منطقه سازگار است.
ابراهیم دهگان در کتاب فقهاللغه اسامی امکنه مینویسد: کمیزان، این لغت در زبان عامه به صورت کمیزان (کاف عربی مضموم و میم مکسوره) استعمال میشود و در مکاتیب به شکل کمیجان وارد شده است. اصل آن به نقل ارباب مسالک کمیجان روی ریشه « کمیز» و «آن» قرار گرفته که عضو اول نام طایفهای در ترکستان بوده و در کنار رودی به نام "کم" در حدود ختلان و چغانیان مسکن داشته و نام خود را از همان رود گرفتند.
کمیجان یادگار مادها
در تاریخ قم نیز در خصوص کمیجان آمده است: « دیه کمیدان پیش از بنا و عمارت چراگاه مادیانها بوده است. بدین سبب او را کمیدان می خوانند یعنی جای مادیانها). این واژه از دو صورت خالی نیست، اول چنانکه گفته اند این دیه جای مادیانها بوده است و این لفظ را به مرور ایام قلب کردند و گفتند « ک میدان» دوم آنکه گویا جمعیتی که در این منطقه سکونت داشتند اسبان را محافظت می کردند، پس به این جهت این دیه را کمیدان نام کردند.
شهر کمیجان به لحاظ ناهمواری از دو قسمت منطقه کوهستانی و منطقه دشت تشکیل شده است. منطقه دشت؛ اکثر قسمتهای مرکزی و غربی را شامل میشود. اما قسمتهای جنوبی و شمالی آن را منطقه کوهستانی احاطه میکند که کوههای نسبتاً بلندی از جمله کوههای لره و چرلغچی در جنوب، کوههای قلنجه و دزلی در منطقه وفس، کوههای دولاچی و کوه استهزی در منطقه چهرقان در شمال کمیجان قرار دارد.
شهرستان کمیجان به لحاظ آب و هوایی در منطقه کوهستانی قرار میگیرد که دو رشته کوه عمده در این شهرستان، یکی از غرب آن گذشته به کوههای الوند متصل میشود و دیگری پس از کاهش ارتفاعش به کوههای وفس در شمالشرقی شهرستان کمیجان میپیوندد.
مهمترین رودخانه شهرستان کمیجان، رودخانه قرهچای است که از کوههای سربند شازند سرچشمه گرفته و از غرب کمیجان عبور کرده و در امتداد مرز طبیعی همدان به طرف شهرستان ساوه امتداد مسیر میدهد و سرانجام به دریاچه فصلی مسیله در قم میریزد.
زبان اکثریت مردم کمیجان ترکی است، این دسته از مردم در قرون میانی اسلامی از شمالغرب کشور به این منطقه از استان کوچ کردهاند، اما در روستاهای وفس، گورچان، فرک و چهرقان مردم به زبان تاتی سخن میگویند، گویی تاریخ کهن این سرزمین همچنان زنده است و نفس می کشد.
از روستاهای این شهرستان اسفندان است. این روستا در دهستان اسفندان بخش مرکزی در کنار جاده اصلی مواصلاتی اراک به کمیجان قرار دارد فاصله این روستا با مرکز شهرستان 12 کیلومتر است. قلعه معروف بهادری که از جاذبههای تاریخی شهرستان در این روستا قرار دارد.
دیگر روستاهای این شهرستان که جاذبههای گردشگری دارند شامل روستای آقچهکهریز که قلعه محل زندگی و نقاشخانه عیسیخانبهادری ایرانی از هنرمندان به نام کشور در آن واقع است.
وفس روستای هدف گردشگری
در شهرستان کمیجان روستای تاریخی وفس به عنوان روستای نمونه و هدف گردشگری انتخاب شده است. کوچه باغهای پیچ در پیچ با درختان سایهدار جلوه بسیار زیبایی به روستا بخشیده است. این روستا همچنین منطقه نمونه گردشگری و مستعد سرمایهگذاری نیز محسوب میشود زیرا چشماندازهای طبیعی و کوهستانی آن مورد توجه گردشگران بسیاری است.
ابراهیم دهگان در مورد وفس مینویسد: وفس نام یکی از بخشهای تابعه اراک است و خود ده مرکزی آن نیز به نام وفس نامیده میشود و در محیط خود شارستانی است محصور به کوههای مرتفع.
با توجه به متون اوستایی، پهلوی و سبکشناسی بهار، گویش زبان تاتی این منطقه بنا بر نظر زبانشناسان شاخهای از زبان مادی است و از آنجا که در زبانهای ایرانی تبدیل حروف معمول بوده است، میتوان احتمال داد که همان کلمه ویس VIS اوستایی پهلوی تبدیل به وفس شده است. کلمه ویس به معنی عشیره تبار و منطقه مسکونی دهکده است. در هر صورت میتوان گفت که وفس تحریف شده یا دگرگون شده ویس VIS اوستایی به معنی دهکده و روستا است.
وفسیها تاتی را با گویش وفسی صحبت میکنند. این زبان در منتهی الیه حدود مرزی استان مرکزی با استان همدان، در شمال شهرستان اراک استفاده میشود؛ یعنی در روستای وفس و برخی روستاهای همجوار مانند چهرقان، گورچان، آمره و غیره. این مناطق تقریباً در یک خط فرضی واقعند که ساکنینشان به تاتی سخن میگویند؛ البته در گویش این روستاها به طور جزئی تفاوتهایی مشاهده میشود ولی اصل و مبنای آنها تاتی است.
این روستا از شمالغرب به کوه قلعهگیری و از جنوبشرقی به کوه دزلی محدود میشود. ارتفاع وفس از سطح دریا دو هزار و 200 متر است. آب و هوای آن معتدل و کوهستانی است. بناهای زیارتگاهی امامزاده یحیی(ع)، امامزاده اسماعیل(ع) و امامزاده شاهزاده حسین(ع) در روستای وفس، نشانههای قدمت تاریخی این روستاست.
روستای وفس از روستاهای ییلاقی استان مرکزی است. چشماندازهای طبیعی و قابلیتهای ورزشهای کوهستانی آن مورد توجه گردشگران است.
دره سرسبز طرلان، حاشیه سد یاسبلاغ در دهستان اسفندان خسروبیگ، حاشیه خاکی میدانک بین روستاهای عود، آغاخ، قرک و قلعه عیسیخان بهادری در روستای آقچه کهریز از دیگر جاذبههای طبیعی و گردشگری این شهرستان است.
بافت قدیمی و تاریخی روستای وفس، امامزاده شاهزاده حسین(ع) وفس بالای کوه مشرف به وفس و قلعه خاندان بهادری مربوط به دوره قاجار در روستای اسفندان از جاذبههای تاریخی و فرهنگی کمیجان محسوب میشود.
از مشاهیر فرهنگی و ادبی این شهرستان نیز میتوان به فخرالدین عراقی(شاعر و حکیم قرن هفتم)، عیسیخان بهادری(پدر نقاشی ایران)، سید رفیع رفیعا، حاج ابوالقاسم خاکی وفسی اشاره کرد.
میلاجرد بازمانده مادها
میلاجرد شهری در بخش میلاجرد کمیجان و یکی از قدیمی ترین شهرهای دوران اسطوره ای ایران است.
طبق مطالعات انجام شده تاریخچه میلاجرد به 700 سال قبل از میلاد مسیح یعنی حکومت مادها در محدوده هگمتانه بر می گردد.
دکتر پرویز ازکایی در کتاب «درگزین تا کاشان» می گوید میلاجرد یکی از قدیمی ترین شهرهای مرکزی ایران است که یکی از سرداران ایرانی به نام میلاد گرد آنرا بنا نهاد. در کتاب تاریخ قم بنای این شهر را به میلاد گرگین نسبت داده شده است.
آن طور که در فرهنگ معین گفته شده این شهر در هجوم حمله مغول در نواحی مرکزی ایران از بین رفته و بار دیگر با همت اهالی بازسازی شده، و بعد مجدداً در حمله افغان مورد تاخت و تاز آنها قرار گرفت و خراب شد و بعد ها به صورت کنونی درآمد.
خرابه های آبادی قدیم و برج و بارو و علائم خندق اطراف آن هنوز باقیست. این خرابی ها که بصورت تپه بلندی در سمت غربی میلاجرد هویداست به قلعه تپه معروف است.
از نظر زمین شناسی بیشتر دشت میلاجرد در دوره کواترنر بوجود آمده و از نظر ژئومورفولوژی شهر در یک دشت صاف و هموار واقع شده و به دشت میلاجرد معروف است و فقط طرف شرق میلاجرد در منطقه کوهستانی واقع است که ارتفاع بلندترین قله آن زرد کوه و به اصطلاح محلی ( ساری داغ )1949متر از سطح دریا است.
قلعه تپه میلاجرد در کنار شهر میلاجرد است حسن بن محمد قمی در کتاب قم بانی این شهر را میلاد گرگین نامیده که به امر شاه کیخسرو آن را بنا کرده اند این تپه در اصل جایگاه اویله منطقه مسکونی میلاجرد بوده که یک بار در حمله مغول و بار دیگر در فتنه افغان ویران شده است ضمن حفریات اشیاء قدیمی لوله کشی فاضلاب سفالی در قله تپه مشاهده شده ات خرابه های آبادی قدیم و برج و بارو و خندقی که دور تا دور قله برای حفاظت از شهر کنده بوده اند نمایان است.
بازدید:۷۸۸
منبع: ایسنا