چهارمین کنگره معماری و شهرسازی تهران را چند نفر دیدند؟

این کنگره با وجود اهداف و معیارهایی که برای برگزاری دارد، در روز نخست فعالیت‌اش در تهران یک اما داشت. با وجود تلاش‌های انجام شده و به اندازه‌ی نام بزرگش، استقبال از این مراسم کافی نبود. کنگره‌ای که در سال‌های گذشته توسط مرحوم باقر آیت‌الله زاده شیرازی برپا شده بود و می‌توان آن را یکی از ثمره‌های عمر پربارش در میراث‌فرهنگی دانست، پس از ۹ سال از درگذشتش در ۳۱ استان کشور قد برافراشت تا بخشی از ثمره‌ی تلاش‌های او به بار بنشیند، اما توجه چندانی در سطح جامعه علمی از آن نشد.

کنگره معماری و شهرسازی تهران پس از تغییر زمان برگزاری‌اش در اسفند سال گذشته، صبح روز یکشنبه (۲۰ فروردین) کار خود را در موزه‌ی ملی ایران آغاز کرد. در این میان حضور کارشناسان حوزه‌ی میراث فرهنگی و بعضا معماری و شهرسازی در کنار نقش پررنگ شهرداری منطقه ۱۲ تهران را شاید بتوان یک اتفاق خوب دانست، البته به شرطی که در پایان کنگره بیانیه‌ای برای روشن‌تر شدن نقش میراث فرهنگی و حفاظت از تاریخ این کلان‌شهر منتشر و شهرداری نیز خود را به رعایت آن ملزم کند.

در چهارمین کنگره معماری و شهرسازی ایران براساس برنامه‌ریزی از قبل انجام و اعلام شده، جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران، رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران و دبیرکل کنگره، اسکندر مختاری، رئیس کمیته علمی کنگره تاریخ معماری و شهرسازی استان تهران و سید محمدبهشتی، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سخنانی را مطرح کردند، اما محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در جلسه حضور داشت و سید حسین هاشمی، استاندار تهران نیز که قرار بود به عنوان یکی از سخنرانان در جلسه شرکت کند، به دلیل حضور در اجلاس استانداران در این کنگره حاضر نشد.

سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری در این مراسم عطر و طعم تهران را متمایز از شهرهای دیگر دانست و ادامه داد: این اتفاق باعث می‌شود تا آن را با شهرهای دیگر اشتباه نگیریم.

او با بیان این‌که اگر رگ و ریشه تهران را کنار بگذاریم چه از تهران می‌ماند؟ بیان کرد: در این بین فقط ۸۰۰ متر مکعب مساحت تهران می‌ماند، اگر در جائی مانند اصفهان یا تبریز چشم‌مان را ببندیم نمی‌توانیم متوجه شویم که از تهران خارج شده‌ایم. امروز دیگر با روشنی و جدیت می‌توان از شهر تاریخی تهران صحبت کرد. این شهر یک تقاضاست چون تهران حتی از مرز داشتن شهروند عبور کرده‌اند.

وی با بیان این‌که جامعه شهرسازان، جامعه‌شناسان و حقوقدانان آرزو دارند در تهران بحث شهروند و مراعات حقوق شهروندی انجام شود، افزود: تجربه تاریخی ما حکایت دارد که شهروندان ما یک مرتبه عالی‌تری با عنوان اهل شهر، اهل تهران یا اهل اصفهان دارند و در یک دوره اهل‌ها به ساکن یا غربتی تبدیل شدند. اما به مرور تهران در حال پیدا کردن یک اهل است. تهران امروز با فاضلاب، ترافیک و آب و هوا ارتباط برقرار کرده است.

او با اشاره به برگزاری تورهای تهران‌گردی در این کلان‌شهر افزود: جالب است که مشتریان نخست این تورها خود تهرانی‌ها هستند، چون برایشان جالب است که این شهر چیست؟ از سوی دیگر اولین شورای شهر تهران حق داشت که در مورد تیترهایی که با عنوان «شهر تاریخی تهران» منتشر می‌شدند، تعجب کند چون محتوای تهران این طور اقتضا می‌کرد. در ان زمان کسی در تهران این بحث را باور نمی‌کرد، به جز قبیله کوچکی که در آن زمان در انزوا بودند و افرادی مانند عبدالله انوار یا حسن کریمان جایگاهی در جامعه نداشتند، اما آن‌ها به مرور غنای دانستن پیدا کردند.

جبرئیل نوکنده مدیر موزه ملی ایران نیز گفت: بر کسی پوشیده نیست که مدنیت، هنر و فناوری زمانی گسترش یافت و اوج گرفت که بشر در سایه ابداع معماری توانست امنیت خود و خانواده‌اش را تامین  و داشته‌های مادی و معنویش را در آن پاسبانی کند. بنابراین پیش از آنکه دست‌ساخته‌های بشری را بررسی و ارزیابی کنیم باید به یاد داشته باشیم که این هنر در چه بستر و محیطی امکان نشو و نمو یافته است. بی گمان معماری نقشی ارزنده در این زمینه داشته است و برگزاری کنگره‌ای در خصوص معماری و شهرسازی و پیشینه آن در موزه ملی ایران بسیار به جاست. موزه‌ای که علی‌رغم آثار وزین خود، معماری آن به عنوان هویتش شناخته شده است.

رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران و رئیس کنگره تاریخ معماری و شهرسازی استان تهران و مشاور رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز با ضمن ارائه گزارش مختصری از روند برگزاری این مراسم، از «تهران» به عنوان «قلب تپنده ایران» نام برد و برگزاری این همایش را باعث یادآوری به مسئولین شهر تهران دانست و افزود: یک بار دیگر و از منظری جدیدتر ویژگی‌های شهر تهران را به صورت جدی بنگرند که باید چه اتفاقی برای این استان بیفتد و چگونه می‌توان ابعاد جدیدی از پیشرفت برای این کهن شهر تعریف کرد.

اسکندر مختاری طالقانی، رئیس کمیته علمی کنگره با بیان اینکه اولین کنگره معماری و شهرسازی ۱۱ سال پیش در شهر بم برگزار شد، گفت: حوزه فرهنگی تهران با شهرری در ارتباط است و حوزه ری همان حوزه فرهنگی فلات مرکزی ایران است. قدیمی‌ترین شواهد تهران به دوران پارینه سنگی برمی‌گردد که در نمایشگاه جنبی هم چند نمونه از آثار آن دوران دیده می‌شود، همچنین شواهد زیادی از پیدایش معماری در تپه ازبکی وجود دارد که حتی یکی از خشت‌های آن هم به سازمان ملل داده شده است.

او ادامه داد: پیدایش اسکلت بانوی هفت‌هزار ساله و آثار دوره نوسنگی قدمت تهران را بیشتر نشان می‌دهد و پیدایش کوره‌های ساخت سفال خاکستری و کوره ذوب فلز در سایت‌های باستان‌شناسی نشان دهنده قدمت این شهر است. تهران در سال ۱۹۶۰ به صورت شهر در می آید و رشد آرامی دارد تا در سال ۱۲۰۰ توسط آقامحمدخان به عنوان پایتخت انتخاب ‌شده و  مظهر ورود به دنیای جدید می شود.

رئیس کمیته علمی کنگره با اشاره به اینکه ۱۲۳ مقاله به دبیرخانه کنگره ارسال شده است، گفت: از این تعداد ۹۷ مقاله در کتاب کنگره به چاپ رسیده و ۱۸مقاله نیز در طی دو روز آینده ارائه می‌شود.

 در این کنگره دو روزه، شش نشست تخصصی نیز با عناوین «منظرهای فرهنگی»، «باستان‌شناسی»، «پژوهش در معماری و شهرسازی»، « مرمت در معماری»، «میراث معماری و شهرسازی» و «مرمت شهری» باحضور معماران، مرمتگران و  کارشناسان پیشکسوت میراث فرهنگی برگزار می‌شود. همچنین نمایشگاهی از آثار باستان‌شناسی تهران در گالری‌های موزه دوران اسلامی موزه ملی ایران و در کناربرگزاری این کنگره به نمایش درآمده‌اند.

براساس نخستین برنامه‌ریزی انجام شده، کنگره‌های استانی چهارمین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران از سوی ۳۱ اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از شهریور تا بهمن ماه سال گذشته در یک دوره پنج ماهه باید برگزار می‌شد، اما چند استان از جمله تهران با تغییر زمان برگزاری مواجه شدند.

کنگره‌ی تاریخ معماری و شهرسازی ایران که سه دوره به همت مرحوم دکتر باقر آیت‌الله زاده شیرازی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور در ارگ بم برگزار شد، از رویدادهای ارزشمند فرهنگی کشور بعد از انقلاب اسلامی است که به دلیل محتوای علمی، هنری، فرهنگی و ... در نوع خود کم‌نظیر بوده است.

برای اولین بار در برگزاری چهارمین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران تصمیم گرفته شد تمام استان‌های کشور به‌ صورت ادواری کنگره تاریخ معماری و شهرسازی خودشان را برگزار کنند تا این رویکرد در استان‌ها به جریانی تبدیل شود که به ارتقاء حفاظت از میراث فرهنگی به‌صورت مداوم و پایدار کمک کند.

سه دوره کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران که در سال‌های گذشته برگزار شد اغازی دوباره برای شناخت موضوع تاریخ معماری و شهرسازی ایران بود.