انعقاد قرارداد با سه کمپانی سازنده هواپیما

ساز آنها هر روز علیه برجام و اظهارات رئیس‌جمهور «حسن روحانی» که قاطعانه اعلام می‌کرد: «برجام سایه جنگ، تهدید و تحریم را از کشور برداشت» ناکوک‌تر می‌زد. عمدتا هم بر فرو نریختن تحریم‌ها، برداشته نشدن آنها و نداشتن تاثیر جدی برجام بر اقتصاد و روابط دیپلماتیک مانور می‌دادند. تحریم‌هایی که سال‌ها کمر اقتصاد کشور را شکسته و بر گرده مردم به‌ویژه قشر محروم سوار شده بود اما «چوبکِ» همین مخالفان بر «طبل دلواپسی» کوفته نشد آنگونه که بر مخالفت برجام و بی‌تاثیری آن کوبیده شد.

لبه تیز تحریم‌ها بر شاهرگ هما

یکی از تاثیرات تحریم‌ها، بر ناوگان حمل و نقل هوایی بود که برای تامین سوخت و قطعات با مشکلات و محدودیت‌های شدیدی روبه‌رو شده بودند از جمله قطع یک طرفه همه قراردادهای سوخت‌رسانی و مسدود شدن حساب‌های فروش بلیت هما. مثلا همین شرکت هواپیمایی هما ضربه‌های زیادی را از تحریم‌ها خورد، ضربه‌هایی که از حدود هشت سال پیش شدت گرفت که «فرهاد پرورش» مدیرعامل سابق هما اواخر تیر ماه سال جاری بخشی از آن مشقت‌های متحمل شده را در مراسم تودیع و معارفه مدیرعامل ایران‌ایر یادآوری کرد: «هشت سال پیش در سخت‌ترین شرایط، هما را تحویل گرفتم و چندی بعد در اکتبر 2009 میلادی موضوع بازرسی ایمنی هما پیش آمد و فشارهای زیادی آوردند و بهانه‌جویی‌ها کردند تا مطلوب نبودن ایمنی هما را ثابت کنند.»

مسدود شدن حساب‌های فروش بلیت هما در دنیا

اما تازه از این ورطه خلاص شده بودند که دوباره سال 2010 میلادی مدیرکل یاتا (انجمن بين‌المللي حمل و نقل هوايي) اعلام کرد که همه حساب‌های هما را می‌بندند و این در شرایطی بود که این ایرلاین حتی مهلت خارج‌سازی پول‌های خود را نداشت. به دنبال این اعلام، 35 حساب فروش بلیت هما در دنیا نیز مسدود شد و تحریم سوخت‌رسانی را علیه هما آغاز و همه قراردادهای خود را در سوخت‌رسانی یک‌طرفه لغو کردند. پرورش در تشریح این شرایط گفته بود: «به نقاط ثالث و میانی زیادی برای تهیه سوخت می‌رفتیم تا پروازهای‌مان لغو نشود و نگویند تحریم‌ها مؤثر بوده است اما حتی بسیاری از فرودگاه‌های میانی نیز سوخت‌رسانی به ما را لغو و از ما درخواست ارز و یورو کردند در حالی که بانک مرکزی به ما یورو نمی‌داد.»

پرداخت ریال قطر به جای یورو از طرف بانک مرکزی مشکلی بر مشکلات هما افزوده بود؛ مشکلاتی که مدیر عامل سابق هما آن را در این جمله خلاصه کرد: «باید ریال قطر را تبدیل می‌کردیم و پرداخت نقدی انجام می‌دادیم که در این شرایط برای 20 پرواز به اروپا فقط یک فرودگاه میانی سوخت‌رسانی برای هما مانده بود.»

انجام بیش از 4 هزار نشست و برخواست اضافه به دلیل تحریم سوخت

تحریم‌ها شوخی‌بردار نبود و با قوت و همه‌جانبه بر هما که نمونه‌ای از کشوری محدود شده به بزرگی ایران بود، فشار می‌آورد. این فشارها تا جایی بود که حدود 6 سال پیش سفیر آمریکا به کمپانی PTT تایلند اعلام کرده بود اگر به هما سوخت بدهد، سهام خود را از آن کمپانی برداشت می‌کند. حتی گفته بود در صورت سوخت‌رسانی به هما پرواز بلگراد ـ واشنگتن برای آنها کنسل خواهد شد.

این مسائل موجب شده بود تا به گفته مدیرعامل سابق هما، 4 هزار و 500 نشست و برخاست اضافه بابت تحریم سوخت انجام شود که به ناچار و برای جبران کمبود سوخت، به ‌جای مسافر سوخت حمل می‌کردند تا بتوانند پروازهای برگشت خود را از اروپا مدیریت کنند.

دامنه تحریم‌ها حتی به بانک مرکزی نیز سرایت کرده بود به‌گونه‌ای که از سال 2009 تا 2015 میلادی نتوانست یک ریال برای هما جابه‌جا کند و همه هزینه‌های هما به صورت دستی جابه‌جا شد.

به گفته پرورش، هما به واسطه اینکه ایرلاین دولتی بود، باید ارز مبادله‌ای از دولت می‌گرفت و اجازه نداشت مانند دیگران از چهارراه استانبول ارز بخرد.

جابه‌جایی قطعات هواپیماها با یکدیگر برای انجام پرواز

یا در حوزه تامین قطعات، تحریم آنقدر محدودیت ایجاد کرده بود که دسترسی به بازار و واردات قطعات مورد نیاز امکان‌پذیر نبود در نتیجه جابه‌جایی قطعات هواپیماها تنها کورسوی بیرون آمدن از این تنگنا به شمار می‌رفت. به این ترتیب که زمانی چرخ یکی از هواپیماها را باز می‌کردند و به هواپیمای دیگر می‌بستند یا قطعه‌ای از یک هواپیما در مهرآباد باز و روی هواپیمای دیگری در فرودگاه امام (ره) نصب می‌کردند تا اجازه ندهند پرواز‌ها لغو شود. یا تلاش‌های مشابه دیگری برای در هوا نگاه داشتن هواپیماهای همای ایران انجام می‌دادند مانند زمانی که برد الکتریکی یکی از هواپیماهای ما خراب می‌شد اما همین قطعه ساده الکتریکی را به ما ندادند و ما از ایران یک هواپیما اعزام کردیم تا بتواند مسافران را در اروپا جابه‌جا کند.

در حقیقت همان‌طور که پرورش اعلام کرده است: «ایران‌ایر در شرایط اقتصاد مقاومتی اداره شد و مجبور بودیم با کاهش هزینه‌ها هما را سرپا نگه داریم؛ به تحریم سوخت فائق آمدیم و اجازه ندادیم حتی یک پرواز ما لغو شود.»

مذاکرات ژنو و برجام، هما را نجات داد

اما مذاکرات ژنو و برجام، هما را نجات داد و این مسئله نیز به تلاش تیم مذاکره‌کننده و روزنه امیدی که ایجاد شده بود باز می‌گردد: «وزیر راه و شهرسازی طی حکمی من را به آقای ظریف معرفی کرد که نماینده آنها در 1+5 باشم و هما بهترین استفاده را از برجام داشت.» یکی از این دستاوردها حذف شدن هما توسط کمیسیون اروپایی از فهرست تحریم پروازها در سال گذشته است و امروز همه ایرباس‌های این ایرلاین دولتی می‌توانند به اروپا بروند.

البته هنوز مسئله سوخت‌رسانی به هواپیماهای هما در ژنو به حالت اول باز نگشته اما وزارت خارجه در حال پیگیری این مسئله است.

حفظ برجام يكي از مهمترين مسائل اقتصادي و سياسي است

دستاورد دیگر برجام، آنگونه که مدیرعامل پیشین هما تاکید کرده است، انعقاد قرارداد در دو سال گذشته با سه کمپانی سازنده هواپیمای ایرباس، بوئینگ و ATR است.

و این‌ها تنها گوشه‌ای از تلاش‌های تیم مذاکره‌کننده و دستاوردهای برجام است. امتیازی که باید آن را حفظ کرد، تاکیدی که روحانی، هنگام ثبت‌نام در انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم یک بار دیگر بر آن صحه گذاشت: «از امروز به بعد حفظ برجام يكي از مهمترين مسائل اقتصادي و سياسي است.» و با قوت اعلام کرد: «ما از نيمه راه بر نمي‌گرديم و راه را تا پایان ادامه می‌دهیم.»

تلاش‌های برجام به تدریج به ثمر می‌رسد

باز هم این تلاش‌ها و نتایجِ به زعم برخی‌ها هرچند اندک، باز هم دیده نمی‌شود و همچنان برجام بی‌دستاورد خوانده می‌شود و کارشکنی‌های اخیر دولت دونالد ترامپ نیز دستاویزی برای ادامه این رویه شده ست. با این حال هرچند که ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به دنبال کارشکنی‌های رئیس‌جمهور کنونی آمریکا دونالد ترامپ، از سرپیچی این کشور از متن و روح برجام گلایه کرده اما او معتقد است: «زمان به میوه نشستن تلاش‌ها در چارچوب برجام به تدریج فرا می‌رسد و برای تداوم اقتدار ایران نیاز است سیاست‌های چهار سال گذشته ادامه یابد.»

---