علت تخریب بافت قدیمی همدان چیست؟
اهمیت بافت تاریخی همدان، قصه پرفراز و نشیب آن و حفاظت از ریشه‌های فرهنگی مردم این دیار مدت‌هاست به عنوان یک موضوع مهم مطرح شده است، اگرچه در مسیر حفظ یا عدم حفاظت از آن نظرات متفاوتی بین مسئولان شهری وجود دارد اما تأثیر مثبت حفاظت از بافت تاریخی و آثار موجود در آن بر رونق و پویایی شهر، توسعه گردشگری، افزایش درآمدزایی و ... بر کسی پوشیده نیست.
به گزارش سازه نیوز به نقل از ایسنا، در همدان امروزی اگرچه اثرات بافت تاریخی و نشانه‌های آن بسیار کم‌رنگ‌تر از گذشته است اما خوشبختانه هنوز هم در گوشه و کنار آن یادگاری‌های بی نظیری از نیاکانمان به چشم می‌خورد که اگر در حفظ و نگهداری آنها نکوشیم طی چند سال آینده چیزی برای معرفی به آیندگان نخواهیم داشت.دانشیار رشته طراحی شهری دانشگاه بوعلی سینا در نشست تخصصی «تأثیر باززنده‌سازی بافت تاریخی بر توسعه گردشگری شهر همدان» با بیان اینکه در مقایسه بین واژه‌های باززنده‌سازی و بازآفرینی بیشتر موافق واژه بازآفرینی هستم، گفت: دنیای علم در حوزه شهرسازی تجارب زیادی در امر توسعه پشت سر گذاشته و رویکردهای مختلفی در ارتباط با کیفیت بخشی به محیط‌های شهری و بافت‌های قدیمی پیش برده است که از جمله آنها می‌توان به مباحث نوسازی، بازسازی، باززنده‌سازی و توانمندسازی اشاره کرد.
دکتر حسن سجادزاده ادامه داد: سال ۱۹۹۰ رویکردی به نام بازآفرینی در راستای پوشش دادن تمام رویکردهای قبلی که رویکردی جامع نگر در حوزه کیفیت بخشی به بافت‌ها و فضاهای شهری است، به وجود آمد. این کلمه به معنی احیاء، تجدید حیات و دادن زندگی مجدد به فضاهایی که مربوط به گذشته یا در حال مردن است و متأسفانه تجاربی که در این زمینه در ایران و البته در دنیا داریم، شکست خورده است.
وی اضافه کرد: بازآفرینی شامل دو وجه کالبدی و غیرکالبدی است به طوریکه وجه کالبدی باززنده‌سازی و نوسازی و تمام وجوه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی را دربرمی‌گیرد. ما معتقدیم شهر مانند انسان یک موجود زنده است و اگر بخواهیم انسان ناتوان را سر پا کنیم تنها نمی‌توان او را از نظر جسمی احیاء کرد و نیاز به روحیه دادن دارد، واژه بازآفرینی نیز در توسعه شهری و به ویژه بافت‌های تاریخی رویکردی است که در ابعاد مختلف و متناسب با ویژگی‌های هر بافت و زمینه به کار گرفته می‌شود.
سجادزاده توضیح داد: برخی عقیده دارند همدان نخستین دولت شهر دنیا بوده و نخستین پایتخت حکومتی نیز در این شهر تشکیل شده است همچنین لایه‌ها و آثار تاریخی در این شهر وجود دارد که در کمتر شهر ایران قابل مشاهده است بنابراین زمانی که اسم شهر تاریخ و تمدن را به همدان نسبت می‌دهیم، باید به اندازه این شعار برای آن کار کنیم و تنها در حد حرف نباشد.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: به لحاظ شهرسازی معاصر نیز اتفاقاتی در همدان افتاده است؛ به عنوان مثال در کمتر شهری پیوند خاصی میان لایه قدیمی و لایه جدید وجود دارد همچنین لایه‌های بافت قدیمی شهر نسبت به شهرهای دیگر زنده‌تر است، اگرچه نمی‌توان گفت در گذر زمان تخریب نداشته‌ایم و به نظر می رسد علت این امر به ساختار شهر همدان برمی‌گردد.
پیوند میان بافت قدیم و جدید در همدان
وی افزود: ایده میدان مرکزی و شش خیابان اصلی در بافت شهر همدان سبب شد کشش و جذبه خاصی به سمت بافت مرکزی پیدا شود و شهر بر مبنای شش خیابان توسعه پیدا کند بنابراین پیوند میان بافت قدیم و جدید اتفاق افتاده و باعث شده در مقایسه با شهرهایی مانند یزد و اصفهان که بوی فضاهای قدیمی را در آنها حس می‌کنیم، در همدان این احساس نباشد.
سجادزاده اظهار کرد: این امر نه نقطه ضعف است و نه قوت بلکه فرصتی است که بتوانیم نو و کهنه را به هم وصل کنیم. برخی عقیده دارند این اتفاق می‌تواند بافت قدیمی را بهتر حفظ کند بنابراین همدان از این جهت یک ویژگی خاص دارد که آن را از سایر شهرها متمایز می‌کند.
وی ادامه داد: در بازآفرینی باید به ظرفیت‌ها و استعدادهای هر شهر توجه شده و نسخه‌ای که برای یک شهر پیچیده می‌شود قطعاً برای شهر دیگر جواب نمی‌دهد اما متأسفانه از آنجا که در کشور ما توسعه شهرسازی در دهه‌های اخیر بر مدار ماشین محوری و طرح‌های جامع و تفصیلی تعریف شده ۹۰ درصد اهدافی که به لحاظ انسانی داشتیم، تحقق پیدا نکرده و در این فضا برنامه‌ای برای انسان دیده نشده است.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: در رویکرد بازآفرینی باید میان انسان و ماشین تعاملی اتفاق بیفتد و انسان محور قرار بگیرد و ماشین در کنار آن باشد، بر این اساس نیاز است به استعدادها، ظرفیت‌ها و برندهای هر شهر توجه کنیم و اگر ظرفیت همدان در زمینه گردشگری است باید تمام برنامه‌ها و پروژه‌ها در بحث گردشگری متمرکز شود.
سجادزاده افزود: این ظرفیت تا حدی کشف شده و ضروری است اقتصاددانان اطلاعات و تجربیات خود مبنی بر اینکه توسعه همدان باید بر مبنای گردشگری باشد را به کار گرفته و برای تمامی پروژه‌ها از جمله بافت تاریخی پیوست گردشگری داشته باشیم.
وی شرح داد: القابی مانند شهر تاریخ و تمدن، نخستین شهر جهان اسلام و شهر هزار چشمه را به همدان می‌دهند اما تاریخ و تمدن در کجای لایه‌های توسعه شهری و طراحی شهری همدان دیده می‌شود؟ اگر مبنای توسعه شهر بر گردشگری باشد تکلیف بافت تا حدی روشن است و به جای کشمکش بین میراث فرهنگی، شورای شهر و شهرداری باید جریان سازی شده و آموزش‌های لازم داده شود.
چمن‌هایی که به بهانه توسعه و پیاده‌راه‌سازی از بین رفته‌اند
سجادزاده مطرح کرد: الگویی که در چمن‌های همدان وجود دارد در کشور بی نظیر است، حدود ۷۰ محله قدیمی که از لحاظ گردشگری با الگوی چمن‌ها منطبق است، در همدان وجود داشته اما در حال حاضر حدود سه چمن باقیمانده که در حال تخریب هستند و متأسفانه به بهانه توسعه یا پیاده‌راه‌سازی از بین رفتند، تنها به این علت که به تبعات کارهایمان توجه نمی‌کنیم، بازآفرینی رویکردی انسان محور است که در پیاده‌راه‌سازی‌های همدان به آن توجه نشد.
وی با بیان اینکه بازآفرینی باید اصولی، کلان و انسان‌محور باشد، گفت: در مدیریت شهری ایران عدم مدیریت شفاف و یکپارچه وجود دارد، یعنی همزمان در بافت تاریخی شهرداری، میراث فرهنگی، اداره اوقاف و دیگر سازمان‌ها مشاور جداگانه دارند و روی یک موضوع کار می‌کنند و هیچ‌گاه تحت لوای مدیریت واحد درنمی‌آیند.
سجادزاده افزود: شهر یک موجود زنده و پیکره واحد است و هر عضوی در آن مشکل پیدا کند همه سازمان‌ها باید پای کار بیایند و تا زمانی که مدیریت واحد یکپارچه نباشد برای توسعه شهر دچار مشکل هستیم؛ به عنوان مثال تخریب خانه‌های تاریخی در محلات قدیمی مانند کبابیان و جولان فاجعه بود که با شعار باززنده‌سازی به وجود آمد.
وی توضیح داد: هر طرحی که طبق آن ساکنان اصیل را در محله نگه نداریم و به هر شکلی قصد احیای آن را داشته باشیم، آن طرح شکست خورده است چراکه شهر ساختنی نیست و باید آن را هدایت کنیم؛ به عنوان مثال اگرچه طرح احیاء و تبدیل حمام محله حاجی به سفره خانه سنتی تبعاتی داشت اما جنب و جوشی در محله ایجاد کرد. در اصل تا زمانی که اهالی محلات را در پروژه‌ها دخالت ندهیم همراهی پیش نمی‌آید که این مشکل در محله کبابیان و تبدیل خانه‌های قدیمی به بومگردی وجود دارد.
سجادزاده با اشاره به اینکه بازارهای قدیمی عمر ۱۰۰۰ ساله دارند و با وجود سیل، زلزله و ... همچنان تاب‌آور و زنده هستند، اظهار کرد: علت این قضیه این است که در بازارهای قدیمی مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با هم دیده شده است، تک بُعدی دیدن همواره شکست می‌خورد، همچنان که در برخی از محله‌های اصفهان مانند جمالیه و جویباره با شکست مواجه شد بنابراین بازآفرینی زمانی جامعیت می‌یابد که اختلاط چند بُعدی وجود داشته باشد.
کاروانسراهای همدان بدون استفاده هستند
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه گردشگران به دنبال تفاوت و طعم غذای ایرانی، بنای ایرانی و ... هستند، مطرح کرد: در حال حاضر کاروانسراهای همدان بدون استفاده هستند و باید توجه داشته باشیم که گردشگر برای دیدن تفاوت‌ها سفر می‌کند و اگر بهترین برج اقامتی و هتل را هم بسازیم، برایش خوشایند نیست.
وی بیان کرد: متأسفانه سیاستی در میراث فرهنگی وجود دارد که خانه‌های قدیمی را ثبت و بعد رهایش می‌کند به این علت که توان مالی احیاء یا خریداری آنها را ندارد و صاحب‌خانه نیز پس از چندین سال صبر نمی‌تواند با این قضیه کنار بیاید. رویکردهای زیادی در دنیا وجود دارد که طبق یکی از آنها حقوق مالکانه را از محلی دیگر تأمین می‌کنیم و می‌تواند در ایران نیز به کار گرفته شود.
سجادزاده توضیح داد: مشاور بازآزفرینی بافت همدان حدود ۱۵ سال پیش در دل محلات قدیمی یک ۱۸ متری عبور داد و متأسفانه تعداد زیادی از خانه‌ها، حمام، بازارچه و ... تخریب شد. در پی این قانون ساختمان‌های چند طبقه ای در محلات قدیمی ساخته شد که چهره زشتی ایجاد کرده است.
محله آقاجانی بیگ به انبار ماشین تبدیل شده
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا شرح داد: به عنوان نمونه اتفاقی که در محله آقاجانی بیگ افتاد یک فاجعه است. پس از تبدیل خیابان بوعلی به پیاده‌راه، زندگی از این محله قدیمی گرفته و به انبار ماشین تبدیل شد و تمام اهالی، محله را ترک کردند بنابراین در بازآفرینی باید همه ابعاد را با هم ببینیم و صرفاً به جداره، کف و مسائل ظاهری توجه نکنیم.
وی اضافه کرد: مشکل شهرسازی در نظام پهنه‌بندی نسخه‌های یکسان است؛ مثلاً در شهر همدان ضابطه‌ای که برای منطقه استادان و متخصصین درنظر گرفته شده برای بافت تاریخی و محلات حاشیه‌نشین هم وجود دارد، به عبارتی در شهرسازی نظام پهنه‌بندی بافت نداریم، بافت تاریخی، مناطق حاشین‌نشین و بالای شهر هر یک قانون و قواعد خاص خود را دارند و تا زمانی که نظام پهنه‌بندی اصلاح نشود و رویکرد ما در شهرسازی محله محوری نباشد، مشکلات پا بر جا هستند.
سجادزاده ادامه داد: محله خاص زندگی شهری ایرانی است و متأسفانه اهلیت‌ها در فرآیند بافت در حال از بین رفتن هستند، به عبارت دیگر ساکنان اصیل و دائمی که دوست دارند در این محیط زندگی کنند از محلات می‌روند و افراد جدید احساس تعلقی به این مکان‌ها ندارند.
وی با اشاره به اجرای پروژه‌های شهرسازی شهر همدان مانند بازآفرینی، قطار شهری و توسعه شهری، گفت: در بعضی از این پروژه‌ها از متخصصان و اساتید رشته شهرسازی استفاده نمی‌شود، نکته دیگر این است که اگر شعار اول همدان گردشگری است چرا در دانشگاه رشته گردشگری، حمل و نقل شهری و محیط زیست نداریم و رشته‌هایی در اولویت قرار می‌گیرد که مناسب همدان نیستند؟ این موضوعات به بازنگری جامع نیاز دارند و نگاه تا محرک توسعه نباشد نمی‌تواند چشم انداز و آینده روشنی برای توسعه شهری ایجاد کند.
سجادزاده بیان کرد: چرا شهری تاریخی با ادعای تاریخ و تمدن یک اثر ثبت جهانی ندارد؟ چرا این اثر بافت تاریخی همدان نباشد؟ البته شهرداری نگران است اگر بافت را از دست بدهد درآمد سرشار آن به لحاظ ساخت و ساز را از دست خواهد داد و نمی‌تواند شهر را اداره کند بنابراین اگر به دنبال درآمد پایدار هستیم باید تبعاتی را بدهیم.
وی با اشاره به اینکه در این زمینه تعداد زیادی تحقیق، مقاله و پایان نامه وجود دارد اما دانشگاهیان را به کار نمی‌گیرند، گفت: دانشگاه نیز در مسیر کاربردی گام برنداشته است همچنین به تعداد فراوان نسخه‌های جلسه‌ای و اداری موجود است اما شهر با بخشنامه درست نمی‌شود چراکه شهر پوست‌اندازی می‌کند و نمونه بارز آن میدان مرکزی شهر همدان است که به لحاظ اجتماعی، فرهنگی بسیار موفق بوده است.
همدان بیش از ۴۰ گذر فرهنگی، تاریخی دارد
سجادزاده گفت: در همدان بیش از ۴۰ گذر فرهنگی، تاریخی داریم که باید شناسایی و در جهت ارتقای گردشگری استفاده شوند، گردشگری یک شبکه است و بافت زمانی رونق می‌گیرد که بتوانیم سرمایه گذار را تشویق به سرمایه گذاری کنیم که متأسفانه تاکنون در این زمینه کاری انجام نشده است، از طرفی بافت‌های تاریخی به سرعت دارند دچار خدشه می‌شوند و بخشی از آن توسط مردم و قانون‌های وراثتی در حال تخریب است و ارگان‌ها باید بافت را نجات دهند.
وی با بیان اینکه در بافت تاریخی همدان حوادث، رویدادها و اتفاقات مهمی در طول تاریخ افتاده است که می‌توان آنها را بازآفرینی کرد، یادآور شد: این اتفاق باعث می‌شود تنها ظاهر شهر را نبینیم و به قصه‌های شهر هم توجه کنیم و این امر یکی از راه‌های جذب گردشگر خواهد بود، از طرف دیگر پژوهش در حوزه بافت بسیار ضعیف است و در اصل به بافت بی توجه هستیم.
سجادزاده اظهار کرد: در تعریف پروژه‌های گردشگری باید به بحث خوراک و به ویژه غذاهای بومی و محلی و خرید توجه کرد و این دو باید مکمل هر پروؤه گردشگری باشند؛ به عنوان نمونه در شهر لالجین دیزی سراهایی هستند که بسیار موفق عمل کردند و می‌توان در ساختمان‌های اطراف میدان اصلی همدان نیز این برنامه را گنجاند.
وی اضافه کرد: بافت مجموعه واحدی است که تار و پودش باید به هم وصل شود و پیوندی فضایی در آن اتفاق بیفتد، خانه در محله تعریف می‌شود و خانه و مسجد به عنوان تک بنا جواب نمی‌دهد و در این مورد مکان‌یابی اصل اساسی است؛ مثلاً تپه مصلی در شهر همدان به عنوان مکانی برای برپایی نماز جمعه با شکست مواجه شد چراکه مردم به این محل نرفتند بنابراین زنجیره بهم پیوسته بافت و مکان یابی و نگاه محله محوری بسیار مهم است و در توسعه گردشگری و توسعه شهر ضروری است.
روی گردشگری لوکس سرمایه‌گذاری کنیم
این مدرس دانشگاه با تأکید بر اینکه گردشگری صرفاً صنعتی فانتزی نیست، گفت: اگر نگاه در این زمینه از کلان به جزء نباشد، تبعاتی خواهد داشت همچنین گردشگری تیغ دو لبه است و گاهی گردشگر بیش از آن که فایده داشته باشد، ضرر دارد به همین علت باید نگاه اقتصاد و فرهنگی به گردشگر داشته باشیم و روی گردشگری لوکس سرمایه‌گذاری کنیم.
سجادزاده توضیح داد: با توجه به اینکه جمعیت همدان نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته به نظر می‌رسد نیازی به تعریف پروژه جدید و گسترش شهر نیست بلکه می‌توان فضاهای قدیمی و بناهای گذشته را احیاء و از آنها استفاده کرد و اگر هزینه‌هایی که برای پروژه‌های جدید و گسترش شهر می‌شود صرف بازآفرینی می‌شد، سلامت روان شهروندان خدشه‌دار نمی‌شد.
وی با بیان اینکه باید برای تمام طرح‌ها سند جامع تعریف شود، گفت: سند جامع گردشگری، سند جامع توسعه شهر، سند معلولان و مواردی از این دست خاص هر شهر هستند و باید توسط متخصصان و افراد دغدغه‌مند تهیه شوند و نگاه‌ها باید به صورت جامع و در مقیاس کلان محور اتفاق بیفتد.
راه توسعه گردشگری از حفظ میراث فرهنگی می‌گذرد
مدیرعامل بنیاد توسعه گردشگری آسیا با بیان اینکه راه توسعه گردشگری از حفظ میراث فرهنگی می‌گذرد، گفت: بافت تاریخی و فضاهای گردشگری منحصربفرد هستند، متأسفانه گاهی اوقات فکر می‌کنیم از لحاظ مدیریت شهری به درجات بالایی رسیدیم اما در مفاهیم ساده گیر کرده‌ایم.
بهنام افتخاریان ادامه داد: در کشمکش اخیر میان میراث فرهنگی، شهرداری و شورای شهر همدان می‌توان شهرداری را تخریبگر بافت قدیمی دانست چراکه بافت تاریخی اهمیتی برای این ارگان ندارد. شهرداری در یک اصطکاک دوگانه گیر کرده است، از طرفی می‌خواهد در توسعه گردشگری فعالیت کند و از طرف دیگر دوست ندارد در حفظ میراث فرهنگی مشارکت کند چراکه درآمدهایی که برای شهرداری درنظر گرفته شده از این مسیر است و تخریب‌ها و ساخت‌های مجدد برای آن درآمدزاست.
وی با اشاره به اینکه بار کلمه باززنده‌سازی زیبا نیست؛ به عنوان مثال اگر در محله قدیمی جولان بخواهیم طرح باززنده‌سازی را اجرا کنیم به طور حتم با مخالفت ۹۹ درصد از اهالی محله مواجه می‌شویم، اظهار کرد: در حوزه گردشگری مثلث مردم، گردشگر و مسئولان محلی نقش مهمی دارند که این قضیه در همدان دچار مشکلات عدیده‌ای است.
افتخاریان بیان کرد: در حوزه گردشگری در بافت تاریخی، موضوع جاذبه اولیه و جاذبه ثانویه مطرح است و به عنوان نمونه آرامگاه بوعلی و غارعلیصدر در همدان جاذبه‌های اولیه هستند اما می‌توان در کنار این جاذبه‌ها بافت تاریخی را نیز درنظر گرفت اما همدان خود را از این نعمت محروم کرده است.
این فعال گردشگری مطرح کرد: در گذشته بافت تاریخی منحصربفردی در همدان داشتیم و در حال حاضر لکه‌های تاریخی داریم و هنوز متولیان شهری در این مورد به مدیریت نرسیدند و مردم هم آمادگی‌اش را ندارند؛ مثلاً هزینه هنگفتی برای پیاده‌راه‌سازی می‌شود و خیلی هم خوب است اما انگار قانون نانوشته‌ای وجود دارد که همیشه بخشی از یک طرح را اجرا کنیم. در همدان پیاده‌راه‌سازی انجام شد اما جداره‌سازی نه!
وی با اشاره به اینکه در بافت تاریخی به آموزش حفظ بافت هم نیاز است، خاطرنشان کرد: حفظ بافت تاریخی و بازآفرینی به حوزه اقتصادی مردم مربوط می‌شود، در همدان بناهای متعددی مانند کاروانسرای حسین‌خانی وجود دارد که در حال از بین رفتن است و دولت نه توان حفظ آن را دارد و نه تأمین اقتصادی‌اش را.
وی با بیان اینکه تاکنون در بحث حفظ میراث فرهنگی تنها به مباحث کالبدی رسیده‌ایم، گفت: بعضی از محلات قدیمی همدان هنوز توانایی گنجایش پذیرش توریست ایرانی را هم ندارند و در مباحث مدیریتی، فرهنگی، اقتصادی و افراد ساکن بافت تاریخی مشکلاتی وجود دارد، افراد ساکن در این محلات به خانه‌های قدیمی خود افتخار نمی‌کنند که به بار فرهنگی در اجتماع و نداشتن آموزش برمی‌گردد، علاوه بر این بحث معیشت هم مطرح است و در همدان گرانی قیمت زمین باعث تخریب خانه‌های قدیمی شده و اغلب این خانه‌ها به علت درون‌گرا بودن قابل شناسایی نیستند.
محله جولان ارزش افزوده‌ای به نام تپه هگمتانه دارد
وی توضیح داد: محله جولان ارزش افزوده‌ای به نام تپه هگمتانه دارد و می‌توان از تپه هگمتانه به عنوان یک جاذبه اولیه استفاده کرد تا گردشگران این اثر باستانی از لکه‌های تاریخی محله جولان نیز بازدید کنند اما نه تنها این اتفاقات عملی نمی‌شود بلکه درب حمام تاریخی این محله قدیمی را سیمان گرفته‌اند که کسی به آن مراجعه نکند.
افتخاریان افزود: متأسفانه به هیچ یک از چمن‌های همدان رسیدگی نشده که از آن به عنوان الگو استفاده شود و محله‌هایی مانند کبابیان و کلپا رها شده و بقیه چمن‌ها هم پیش از این از بین رفته‌اند. در شهر همدان موارد منحصربفردی وجود دارد که در بلاتکلیفی مدیریت شهر قرار گرفته اما واقعیت این است که همیشه مردم از دولت جلوتر هستند.
وی ادامه داد: در همدان علاوه بر خانه‌های تاریخی ویژگی‌هایی داریم که بسیاری از شهرها ندارند؛ مثلا حجم زیادی کاروانسرا با وسعت بی‌نظیر در همدان وجود دارد که هیچ یک را الگوسازی نکردیم و در اثر نبود سیاست یکسان و برنامه‌ریزی درست در چند سال آینده همین لکه‌های تاریخی را هم نخواهیم داشت.
مدیرعامل بنیاد توسعه گردشگری آسیا با اشاره به اینکه درباره آمایش گردشگری نیز همین قضیه مطرح است، گفت: شیوع کرونا نشان داد توسعه گردشگری اولویت مسئولان و مدیرت شهری همدان نیست و ۶۰ درصد بدنه اقتصادی گردشگری از بین رفت و از سال آینده باید با یک بدنه نحیف ادامه دهیم.
وی درباره اصالت محله‌های قدیمی شرح داد: ریشه اصالت در محلات قدیمی به دهه ۵۰ و پیش از آن برمی‌گردد، اگر تاریخ محله‌ها و چمن‌های همدان را بررسی کنیم متوجه می‌شویم محلاتی مانند آقاجانی بیگ، جولان، شالبافان و ... ایالتی بوده‌اند اما از یک برهه زمانی سعی می‌شود به زور این قانون را به هم بریزیم و نتیجه آن شهرک‌سازی در دل محله تاریخی جولان است و نتیجه این اتفاق و ساخت و سازهای نامتعارف و ناهمگون باعث شد اهالی این محله تا دهه ۸۰ از آنجا بیرون آمدند.
وی با بیان اینکه وقتی بافت متحد و افراد کاریزماتیک از محله‌های قدیمی حذف می‌شوند تأثیر بسیار منفی در پی دارد که از بین رفتن خانه‌های زیبای قدیمی و نابود شدن بافت محلات یکی از نمونه‌های آن است، ادامه داد: متأسفانه در حفظ بافت تاریخی همدان نه از نمونه‌های داخلی الگوبرداری می‌کنیم نه از تجارب دانشگاهیان استفاده می‌کنیم و نه به حرف مردم بها می‌دهیم و در نهایت نسخه‌ای که مشخص نیست توسط چه کسی نوشته شده به مرحله اجرا می‌رسد و ماحصل آن ۱۸ متری‌هایی است که از وسط محلات تاریخی گذشته و تیشه به ریشه بناها زده و توسعه ناهمگون و محلات ناموزون را ساخته است.
مردم علاقمند به زندگی در بافت فرسوده نیستند
این فعال گردشگری اضافه کرد: زمانی که اهالی محلی به این نتیجه می‌رسند که محله‌شان مورد اعتماد است، راغب به نگهداری و توسعه آن هستند اما با دادن عناوینی مثل بافت فرسوده و بافت مرده به این محلات نه تنها مردم میلی به حفظ بافت و خانه‌های قدیمی ندارند بلکه علاقمند نیستند در این محلات زندگی کنند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۱۲ خانه قدیمی و واجد ارزش در محلات جولان، کبابیان و شالبافان وجود دارد که آرام آرام در حال تخریب هستند، اظهار کرد: در حوزه تغییر کاربری بناها کار علمی انجام نشده و نظر اهالی محلی مورد اهمیت نیز پرسیده نشده است در حالیکه استفاده از راهکارهای متخصصان و نظرات مردم می‌تواند راهگشا باشد.
افتخاریان با اشاره به اینکه بافت تاریخی از حساسیت خاصی برخوردار است و نمی‌توان نسخه واحدی برای تمام مناطق شهر پیچید، مطرح کرد: باید منطقه‌ای را به عنوان پایه انتخاب و اصلاح کرد تا مردم مایل به زندگی کردن در محله باشند علاوه بر این باید به نکات جذاب و داستان‌های محلات بپردازیم.
وی با تأکید بر اینکه بافت تاریخی تنها راه نجات گردشگری است، گفت: به عنوان مثال کاروانسراها قابلیت تبدیل به بوتیک هتل را دارند و با حفظ معماری سنتی این بناها می‌توان به رونق گردشگری کمک کرد همچنین در مورد مطالعات تغییر کاربری خانه‌های قدیمی باید به بحث فرهنگی توجه شود تا طرح‌ها با موفقیت اجرا شوند.
مدیران، گردشگری را به عنوان صنعتی تزیینی می‌بینند
این راهنمای تور درباره ماندگاری گردشگر نیز شرح داد: مدیران، گردشگری را به عنوان صنعتی تزیینی می‌بینند و زمانی که قرار است گردشگری را از جنبه تزیینی بودن به مرحله اجرایی برسانیم مسئله متفاوت می‌شود؛ به عنوان نمونه مسئولان، این صنعت را تنها در حد و اندازه برگزاری همایش و سمینار می‌دانند اما تاکنون کار علمی در این حوزه انجام نشده است بنابراین لازم است جاذبه‌ها را در شهر شناسایی و امتیازبندی کنیم.
وی ادامه داد: شاخصه‌هایی مانند آرامگاه بوعلی، آرامگاه باباطاهر، تپه هگمتانه و گنبد علویان جاذبه‌هایی هستند که علاوه بر آنها باید بهانه‌هایی برای ماندگاری گردشگران به عنوان جاذبه‌های ثانویه ایجاد کنیم، جاذبه‌های ثانویه می‌تواند تفریحی یا تاریخی باشد، جاذبه تفریحی مانند تله‌کابین گنجنامه است که در همدان شکست خورده است.
افتخاریان اضافه کرد: آنچه در بافت تاریخی نیاز داریم سرمایه‌گذارهای علاقمند و دغدغه‌مند است و تعیین گذر فرهنگی، هنری می‌تواند به این امر کمک کند؛ به عنوان مثال باید بررسی شود که محله کبابیان یا جولان چطور می‌تواند گردشگر جذب کند اما متأسفانه به علت نبود سرمایه‌گذار واقعی، شبه سرمایه‌گذارها کار را در دست گرفته‌اند.
این فعال گردشگری با بیان اینکه میدان مرکزی همدان ظرفیت بسیار بالایی در زمینه گردشگری دارد، گفت: این منطقه قابلیت تبدیل به یک گذر فرهنگی، تاریخی را دارد که از میدان آرامگاه بوعلی آغاز و پس از گذشتن از میدان امام(ره) و جاذبه‌های بازار به هگمتانه ختم می شود بنابراین باید مکانی را به عنوان مبدأ درنظر بگیریم و پیرامون آن کار انجام دهیم.
وی با اشاره به اینکه بافت‌های تاریخی حدود ۳۰ درصد از بافت شهرهای ایران را تشکیل می‌دهد، مطرح کرد: بهتر است ارگان‌ها و سازمان‌ها به این مناطق کاری نداشته باشند چراکه وقتی تصمیم می‌گیرند حال بافت قدیمی را خوب کنند نتیجه عکس حاصل می‌شود که نمونه بارز آن محله جولان است، رویکردهای مهندسی محور شهرسازی را تنها علم مهندسی می‌دانند در صورتی که باید رویکرد انسانی را نیز درنظر گرفت.
آموزش گردشگری در کشور و به تبع آن در همدان تعطیل است
افتخاریان با بیان اینکه آموزش گردشگری در کشور و به تبع آن در همدان تعطیل است، یادآور شد: مثلاً بافت سنگی و ارزشمند روستای ورکانه به علت آموزش ندیدن اهالی در حال نابود شدن است بنابراین باید اهمیت بافت تاریخی را به اهالی و به ویژه بانوان که عاملان مهمی در توسعه و ضدتوسعه محلات هستند، آموزش دهیم تا در حفظ آن یاری‌رسان باشند.
