بافت‌هاي فرسوده حيات پوياي شهري را مي‌طلبند
روزنامه کارون -میترا مرادی:اعمال اصول شهرسازي مدرن، توزيع امكانات و خدمات شهري و متعاقب آن داشتن شهري زيبا، حقي است كه هر شهروند بايد از آن برخوردار باشد. در خوزستان خصوصا شهر اهواز كه مركز آن محسوب مي‌شود انتظار پويايي و سرزندگي بيشتري مي‌رود. درگرماي بالاي 50درجه كه شهروندان جهت كسب و كار و امور روزمره به سطح شهر مي‌آيند، وجود مبلمان شهري شيك و ساختمان‌هاي زيبا، پارك‌ها و فضاي سبز مي‌تواند تاثير بسيار زياد در روحيه و بالا بردن آستانه تحمل آنان داشته باشد.
در يكي از همين روزهاي گرم اهواز كنجكاوي و لذت ديدن اماكن تاريخي مثل هتل قو، كاروانسراي شيخ‌خزعل، سراي دادرس، انبار كفش بازار عبدالحميد، حمام جنت يا ميرزا واقع در 24 متري، منزل ناصري با قدمت 65 سال و... شروع اين گزارش را به ابتداي چهارراه سلمان فارسي طبقه دوم ساختمان مركز كامپيوتر شهرداري يعني سازمان بهسازي و نوسازي اهواز هدايت كرد. اولين اتاق سمت راست متعلق به سرپرست معاونت طرح و توسعه و مطالعات شهري و روابط عمومي اين سازمان است. مهندس عليرضا بايماني كه حدود دو ماهي است سكان هدايت اين معاونت را به دست گرفته و در حال حاضر مجبور است راه انداختن كار ارباب رجوع‌هايي كه مايل به دريافت تسهيلات نوسازي هستند را به بعد از تشكيل دولت جديد موكول كند ادامه اين گزارش را مي‌خوانيد.
* شرايط يك بافت فرسوده
سرپرست معاونت طرح و توسعه و مطالعات شهري سازمان نوسازي و بهسازي اهواز در مورد بافت‌هاي فرسوده مي‌گويد: بافت فرسوده به عرصه‌هايي از محدوده قانوني شهرها كه به دليل فرسودگي كالبدي و عدم برخورداري از خدمات شهري آسيب‌پذير شده‌اند و ارزش مكاني محيطي و اقتصادي نازلي دارند گفته مي‌شود. اين محدوده‌ها سه ويژگي اصلي دارند كه عبارتند از بلوك‌هايي كه بيش از 50 درصد ابنيه آن ناپايدار و فرسوده باشند، بلوك‌هايي كه بيش از 50درصد معابر آن كمتر از 6متر عرض داشته باشند، بلوك‌هايي كه بيش از 50 درصد ابنيه آن كمتر از 200 مترمربع مساحت داشته باشد. مهندس عليرضا بايماني مي‌افزايد: مساحت بافت فرسوده اهواز تا سال 89 و براساس مصوبه شوراي عالي شهرسازي و معماري حدود 1200 هكتار ذكر شده كه اين رقم در سال 90 به 1417 هكتار افزايش يافت. بافت‌هاي فرسوده شهري به سه دسته بافت‌هاي داراي ميراث شهري كه به يكي از سه دوره باستاني، تاريخي يا معاصر تعلق دارند و به ثبت آثار ملي رسيده‌اند و يا در ليست ميراث‌هاي باارزش سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قرار مي‌گيرند، همچنين بافت‌هاي شهري فاقد ميراث شهري كه در محدوده قانوني شهرها قرار دارند داراي حاكميت رسمي و قانوني هستند؛ اما از ايمني و استحكام و خدمات شهري برخوردار نيستند و نيز بافت‌هاي حاشيه‌اي يا سكونتگاه‌هاي غيررسمي بافت‌هايي هستند كه در حاشيه شهرها و كلان‌شهرها قرار دارند ساكنان اين بافت‌ها معمولا گروه‌هاي كم‌درآمد، مهاجران و تهيدستان روستايي هستند اين سكونتگاه‌هاي خودرو كه با سرعت ساخته شده‌اند فاقد ايمني، استحكام و امنيت اجتماعي، خدمات و زيرساخت‌هاي شهري مي‌باشند و از مهمترين چالش‌هاي توسعه پايدار شهر اهواز به شمار مي‌آيند. سرپرست معاونت طرح و توسعه و مطالعات شهري مي‌گويد: در حال حاضر به علت نقل و انتقالات امور به دولت جديد روند اعطاي تسهيلات به صاحبان بافت‌هاي فرسوده متوقف شده كه با آغاز به كار دولت جديد فعاليت مجدد بانك‌ها و ارائه تسهيلات آغاز مي‌شود.
عليرضا بايماني در پاسخ به اين سئوال كه چرا روند نوسازي بافت‌هاي فرسوده كند است، مي‌گويد: مشكلات زيادي در اين زمينه وجود دارد از جمله شرايط سخت بانك‌ها، ضعيف بودن وضع معيشيتي و مالي صاحبان اين بافت‌ها، بالا بودن هزينه ساخت و ساز و مصالح، عدم قسط بندي نمودن هزينه‌هاي آب و برق و گاز و فاضلاب صاحبان اين بافت‌ها كه اميدواريم با همكاري همه دستگاه‌ها اين روند رو به افزايش و سرعت بيشتري پيدا كند. وي مي‌افزايد: بافت فرسوده كلاف پيچيده‌اي دارد كه يكي ديگر از مشكلات آن بافت‌هايي است كه مسكوني بدون صاحب و بدون سند هستند، دراين خصوص شورايي متشكل از دستگاه قضايي، مسكن و شهرسازي و فرمانداري تشكيل شده تا شرايط صدور سند و پروانه ساخت املاك فرسوده فاقد سند را فراهم كنند. در صورتي كه اين امر محقق پيدا كند اتفاق خوبي در زمينه ترميم بافت‌هاي فرسوده بدون سند رخ خواهد داد.
* آمارهاي كشوري روند رو به رشد را نشان مي‌دهد!
طي سال گذشته آمارهاي كشوري حاكي از روند رو به رشد بهسازي بافت‌هاي فرسوده را نشان مي‌داد به طوري كه بر اساس گزارش واحد مركزي خبر به نقل از يكي از مسوولان بهسازي و نوسازي كشور، 72 بافت فرسوده در 457 شهر كشور شناسايي شده كه طبق برنامه پنجم توسعه وزارت راه و شهرسازي و شهرداري‌ها مي‌بايست با اعمال سياست‌هاي تشويقي زمينه مشاركت‌هاي مردمي و سرمايه‌گذاران بخش خصوصي را جهت نوسازي فراهم آورد تاكنون طرح‌هاي مطالعاتي بهسازي و نوسازي 33790 هكتار بافت فرسوده شهري در 91 شهر تهيه و دركميسيون‌هاي ماده 5 استان‌ها مصوب شده و يا در حال تصويب است.
* شهروندان چه مي‌گويند؟
- نيما محمدي، فارغ‌التحصيل معماري از تخريب كامل بافت‌هاي فرسوده تاريخي و ميراث فرهنگي ابراز نگراني مي‌كند و مي‌گويد: اماكن تاريخي بسياري در اهواز وجود دارند كه متاسفانه به علت بي‌توجهي مسوولان رو به تخريب هستند. از طريق وجود آنان به غناي هويت فرهنگي شهر كمك مي‌كنند از طرفي ديگر چهره ناخوشايندي به هسته مركزي شهر داده‌اند كه لازم است مسوولان ميراث فرهنگي و سازمان نوسازي و زيباسازي شهر و ساير دستگاه‌هاي مربوطه جهت مرمت و زيباسازي آنها اقدام كنند.
- پرهام محسني كه علاقه‌مند به حفظ اماكن تاريخي است، افزود: متاسفانه حرمت اماكن قديمي كه بيانگر هويت و قدمت شهر ما مي‌باشند زير سئوال رفته و مامن و جايگاه مناسب و دور از دسترسي براي تجمع معتادان و قاچاقچيان مواد مخدر و انواع و اقسام كارهاي خلاف شده است و همين مساله باعث شده تا به محلاتي جرم‌خيز تبديل شوند. اي كاش كاربري اين اماكن به گونه‌اي مي‌شد كه هم چهره زيبا و ديدني به شهر مي‌داد و هم در جذب گردشگر و توريست كمك مي‌كرد تا حداقل شهر اهواز هم در اين زمينه حرفي براي گفتن داشته باشد و باعث جذب سرمايه هم مي‌شد.
- شهروند ديگري كه خود داراي يك باب منزل مسكوني فرسوده مي‌باشد از هزينه‌هاي بالاي ساخت و ساز و عدم توانايي‌اش براي بازپرداخت وام گلايه دارد و گفت: غير از پرداخت وام، سازمان‌هاي آب و برق، فاضلاب و گاز هزينه‌ها را قسطي نمي‌كنند و اين مساله مشكل ما را دوبرابر مي‌كند.
- نيلوفر خسروي، دانشجوي اقتصاد به كوتاه شدن دست سوداگران زمين و افزايش غيراصولي قيمت مسكن اشاره مي‌كند و خاطرنشان ساخت: اگر بافت فرسوده شهر نوسازيي شود باعث توانمندسازي ساكنين اين محلات شده و با دريافت وام و تسهيلاتي كه در اين زمينه در اختيارشان قرار مي‌گيرد، مي‌توانند به جاي فروش زمين‌هايشان خود به مرمت بناهايشان اقدام و دست بساز و بفروش‌ها را كوتاه كنند تا مجتمع‌هاي آپارتماني را با قيمت‌هاي گزاف به مردم عرضه نكنند.
- خانم ميانسالي كه در همسايگي چند خانه قديمي واقع در سيمتري اهواز زندگي مي‌كند، تصريح كرد: هميشه به اين فكر مي‌كنم كه اگر خداي ناكرده زلزله بيايد چه بر سر ساكنان اين خانه‌ها مي‌آيد علاوه بر اين مساله تاثير بدي در روحيه آدم مي‌گذارند وقتي كه هر روز به اين بناهاي رو به تخريب نگاه مي‌كني نشاط و روحيه‌مان گرفته مي‌شود.
علاوه بر نكات مثبتي كه نوسازي و بهسازي بافت‌هاي فرسوده به دنبال دارد مشكلاتي هم براي ساكنين خانه‌هاي اطراف اين واحدها فراهم كرده‌اند. يكي از شهروندان ساكن در فلكه دوم كيانپارس كه سمت چپ و راست منزلش تخريب و آپارتمان‌سازي مي‌كنند، ماه‌هاست از عوارض ناخوشايند تخريب در رنج است. پرويز نامجو 75 ساله در اين مورد مي‌گويد: در فاصله چند متري منزلم چند ساختمان در حال تخريب و برج‌سازي هستند گرد و خاك و آلودگي صوتي ناشي از تخريب و ساخت و ساز امان از ما برده است، اي كاش يك برنامه زمان‌بندي شده به چنين طرح‌هايي داده مي‌شد كه براي ساير اهاي محل مزاحمت ايجاد نمي‌كردند. ماه‌هاست صداي گوش خراش ناشي از ساختمان‌سازي و باراني از گردوغبار را روي سر و صورت و زندگي‌مان احساس مي‌كنيم. وي اظهار داشت: متاسفانه كساني كه اقدام به ساخت و ساز اين مجتمع‌ها مي‌كنند به هيچ وجه آسايش و سلامتي ساكنين كهنسال و كودك برايشان اهميتي ندارد. آنها عمليات گودبرداري و تخريب را به هر دليل به شب موكول مي‌كنند يعني از 11 شب تا 5 صبح مثل زلزله 6 ريشتري با بيل‌هاي مكانيكي لرزه به اندام‌مان مي‌اندازد. مالكين به صراحت اذعان مي‌دارند كه از شهرداري مجوز گرفته‌اند.
* آسيب‌پذيري اماكن فرسوده
فشردگي معابر تنگ و مشكل شدن ورود پليس به اين محلات راحتي خيال معتادان و خلافكاران را حتي در روز روشن فراهم مي‌كند. زندگي پنهان در خرابه‌ها خصوصا براي متكديان مهاجر وضع طبيعي محلات را تغيير مي‌دهند و متعاقب شكل‌گيري كانون‌هاي جرم‌خيز، تهديد امنيت و نفوذ ناپذيري پليس به اين اماكن را به وجود مي‌آورد. همچنين مكان‌هايي مناسب براي ساخت و توزيع مواد مخدر صنعتي بوده و به عنوان يك معضل خانمانسوز اجتماعي تبعات بسيار جبران‌ناپذيري براي جامعه و كاهش منزلت اجتماعي اين محلات به ارمغان مي‌آورد.
* اماكني كه با چند ريشتر ناچيز آوار مي‌شوند!
بافت‌هاي فرسوده زندگي همراه با امنيت و آسايش را فراهم مي‌كند. يك امدادگر در اين مورد مي‌گويد: در چند سال گذشته و نيز در همين چند سال اخير شاهد زلزله‌هاي بزرگ و متوسطي بوده‌ايم كه متاسفانه تلفات و خسارات جاني و مالي بسياري را به همراه داشته‌اند. در بررسي‌هاي انجام شده اكثر منازلي كه دچار تخريب كامل شده بودند از بافتي ضعيف و فرسوده برخوردار بوده‌اند. در چنين مواقعي امكان امدادرساني نيز بسيار سخت و دشوار خواهد بود. در هنگام آتش‌سوزي نيز به علت كم‌عرض بودن كوچه‌ها امكان اطفا حريق كم مي‌باشد و خطر ريزش ديوارهاي فرسوده بر سر عابران خصوصا كودكان باعث تهديد امنيت آنان مي‌شود.
* اكنون زمان احيا است، شايد فردا دير باشد
در يك جمع‌بندي كلي مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه تجميع امكانات و شرايط لازم جهت تشويق و حمايت از طرح‌هاي بهسازي و نوسازي در گرو همكاري همه دستگاه‌هاي دولتي است از ميراث فرهنگي گرفته (كه انتظار همكاري بيشتر با متوليان پيشرو در امر بازسازي شهرداري‌ها مي‌رود) تا مسكن و شهرسازي، بانك‌ها، سازمان‌هاي آب و برق و فاضلاب و گاز و... و از آنجا كه مسوولان سازمان بهسازي و نوسازي شهر اهواز اذعان مي‌دارندكه ظرفيت‌هاي قانوني خوبي براي احياي بافت‌هاي فرسوده وجود دارد كه اميد است با مشاركت مردم و سازمان‌هاي دولتي اين مهم به سرانجام برسد، يكي از زمينه‌هاي لازم براي مشاركت مردم در برنامه نوسازي فراهم شدن تسهيلات مكفي بانكي وكاهش هزينه‌هاي ساخت و ساز از جمله عوارض نوسازي و صدور پروانه ساختماني است. اميد است روياي داشتن شهري زيبا و در شأن يك كلانشهر تحقق يابد.
