آموزش کیفی، دستخوش افزایش بی‌برنامه جمعیت مهندسان

همچنین ارتقای دانش فنی صاحبان حرف، بهره‌وری منابع انرژی و سرمایه‌های ملی، ترویج اصول معماری و شهرسازی ازجمله دیگر اصول مهمی است که در این ماده از قانون بر آنها تاکید شده است. بدون شک تحقق این اهداف در صنعت ساختمان دقیقا با مسئله آموزش مهندسان مرتبط است و تنها با آموزش اصولی و مناسب می‌توان به این اهداف دست یافت.

حال سوال این است که در سازمان نظام مهندسی به‌عنوان یک نهاد تخصصی و مرجع در بحث آموزش مهندسان، که بیش از 400 هزار نفر مهندس را در سراسر کشور تحت پوشش خود قرار داده است، مسئله مهم آموزش از چه سطح و جایگاهی برخوردار بوده و این آموزش‌ها چه در هنگام ورود به حرفه و چه در مراحل ارتقای پایه، چقدر متناسب با نیازهای روز جامعه مهندسی و کاربردی است؟

غفلت از آموزش کیفی با افزایش اعضا

در همین راسچالش‌های آموزش‌ تخصصی در حرفه مهندسی/ آموزش کیفی، دستخوش افزایش بی‌برنامه جمعیت مهندسان/ ارتقای پایه با اشکالات جدی روبه‌رو استتا عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در مورد وضعیت آموزش در سازمان نظام مهندسی، گفت: در سال‌های اخیر با افزایش بی‌رویه فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی و ورود آنها به سازمان نظام مهندسی ساختمان، کیفی بودن آموزش‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

طاهره نصر افزود: این در حالی است که آموزش یکی از موضوعاتی است که با شناخت ارتباط مستقیم دارد. یعنی برای آگاهی از هر موضوعی باید آموزش لازم در مورد آن گذرانده شود.

به گفته وی، در ماده 114 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، از وظایف شورای مرکزی همكاری با مراكز تحقیقاتی و علمی و آموزشی و ارائه مشورت‌های لازم در زمینه تهیه مواد درسی و محتوای آموزش علوم و فنون مهندسی در سطوح مختلف به وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و فرهنگ و آموزش عالی، ذکر شده است. همچنین در ماده 29 از اهداف هیئت مدیره، ارتقای دانش فنی و كیفیت كار شاغلان در بخش‌های ساختمان از طریق ایجاد پایگاه‌های علمی، فنی، آموزشی و انتشارات قید شده است.

نگاه ابزاری به آموزش

رئیس گروه تخصصی معماری شورای مرکزی نظام مهندسی در عین حال در پاسخ به اینکه آموزش‌های نظام مهندسی چقدر کاربردی است، بیان کرد: در رابطه با این پرسش ابتدا باید اندیشید که انبوه فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی ساختمان چه دیدگاهی از ساخت و ساز در جامعه دارند. آیا ساخت و ساز فقط خلق اثری هنرمندانه و به بیان دیگر خلق تابلویی هنری در شهر است و یا تکنولوژی و کیفیت نیز در این ساخت و ساز مهم است.

وی با طرح سوالات فوق افزود: به بیان دیگر، محصول دوره‌های مهندسی دانشگاه‌ها دارای چه اندیشه و دیدگاهی هستند. آیا صرفا تربیت مهندس در جامعه امروز کفایت می‌کند و یا بعد از فارغ‌التحصیلی، مهندس جوان می‌تواند صرفا با شرکت در کلاس‌های مختلف سازمان نظام مهندسی و گذراندن دوره‌های آموزشی ساخت‌وساز، چگونگی کیفیت و اجرای باکیفیت و تکنولوژی‌های نوین را در ساختمان‌سازی فراگیرد.

نائب رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست شورای مرکزی ادامه داد: باید مشخص شود که آیا هدف مهندس فقط گذراندن ساعات آموزشی لازم برای کسب پروانه اشتغال با مرتبه بالاتر و افزایش سهمیه ساخت و ساز است و یا لازم است مهارت‌های موردنیاز ازقبیل درک مسائل سازه‌ای، پایداری انرژی و تنظیم شرایط محیطی، جزئیات اجرای ساختمان و... را هم به طور ملموس فراگیرد.

نصر تاکید کرد: به نظر می‌رسد توجه به مورد اخیر بسیار مهم است. هرچند که امروز متاسفانه در غالب دانشکده‌ها فارغ‌التحصیلان مهندس نیستند و فقط عنوان مهندسی آنها را همراهی می‌کند که این مسئله ناشی از سوق جامعه ما به سمت مدرک‌گرایی است.

وی با اشاره به جایگاه آشکار آموزش در سازمان نظام مهندسی ساختمان افزود: آموزش¬ها باید به سمت کاربردی بودن باشد، اما متأسفانه در بسیاری از موارد، آموزش‌ها صرفا برای گذران ساعت لازم برای تمدید پروانه اشتغال است.

راهکار مقابله با ارتقای پایه صوری

در همین حال دبیر کمیسیون آموزش سازمان نظام مهندسی استان تهران هم با انتقاد از وجود این چالش در حوزه آموزش گفت: متاسفانه این مشکل قبلا در برخی موسسات وجود داشت و در حال حاضر هم اگرچه احتمال بروز چنین مسائلی وجود دارد، اما تا جای امکان کنترل می‌کنیم که این ضعف به طور کلی حذف شود و مهندسان در دوره‌های صوری آموزشی شرکت نکنند.

شمس نوبخت تصریح کرد: یعنی طی یکی دو سال اخیر کارشناسان حوزه آموزش نظام مهندسی، به صورت رندومی و غیرمحسوس در کلاس‌ها حاضر می‌شوند تا شرایط کلاس‌ها و حضور و غیاب افراد را بررسی کنند.

وی در ادامه با اشاره به ارائه دو نوع آموزش اجباری و اختیاری در سازمان نظام مهندسی گفت: آموزش اجباری مربوط به ارتقای پایه است که این نوع آموزش را معمولا گروه‌های تخصصی به ما اعلام می‌کنند و ما بعد از بررسی آنها در کمیته، به وزارت راه و شهرسازی ارائه می‌کنیم. وزارتخانه هم بعد از بررسی آن در گروه مربوطه، دوره‌هایی را که باید مهندسان برای ارتقای پایه 2 و 3 بگذرانند، تصویب می‌کند.

نوبخت افزود: آموزش اختیاری هم برای بالا بردن دانش مهندسان ارائه و توسط گروه‌های تخصصی به کمیسیون آموزش و پژوهش ارائه می‌شود و ما این دروس و اساتید آنها را در سایت معرفی می‌کنیم. چون نیاز است که دانش مهندسان مانند پزشکان و سایر مشاغل، به‌روز باشد و برای این منظور شرکت در یکسری دوره‌ها نیاز است. این آموزش‌ها معمولا با هزینه کم ارائه می‌شود، یعنی نظام مهندسی بخش عمده این هزینه را پرداخت می‌کند و مهندسان هزینه ناچیزی می‌پردازند. در هر حال تلاش می‌کنیم آموزش‌هایی را ارائه دهیم که مهندسان نیاز داشته باشند.

کم‌کاری مهندسان در حوزه آموزش عملی

وی همچنین با اشاره به برنامه‌های سازمان نظام مهندسی برای ارتقای سطح آموزش مهندسان گفت: در این زمینه علاوه بر برگزاری دوره‌های آموزشی، بازدید از کارگاه‌ها در حال انجام است. همچنین از مهندسان خواسته‌ایم که در همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی شرکت کنند تا بتوانند علم خود را به روز کنند.

عضو هیئت‌مدیره نظام مهندسی استان تهران در پاسخ به اینکه این آموزش‌ها چقدر کاربردی و علمیاتی است گفت: همکاری مهندسان جزو ضروریات بخش آموزش است و مهندسان باید در این زمینه با ما همکاری و اعلام کنند که به چه آموزش‌هایی نیاز دارند تا ما خواسته‌های مهندسان را در خصوص آموزش‌های لازم اعلام کنیم. اما متاسفانه در برخی از مواقع مهندسان کم‌کاری می‌کنند و همکاری لازم را ندارند.

نقطه آغاز رسالت نظام مهندسی

در همین رابطه معاون پذیرش و آموزش سازمان نظام مهندسی استان خراسان رضوی درباره سطح آموزش مهندسان در سازمان نظام مهندسی گفت: تا زمان آزمون ورود به حرفه که آموزش‌ها توسط اداره راه و شهرسازی انجام می‌شود، قانونا ما در آموزش مهندسان دخالت مستقیمی نداریم.

حمید کاظمی افزود: با گذشت سه سال از گرفتن مدرک تحصیلی، مهندسان درصورت قبولی در آزمون می‌توانند پروانه اشتغال به‌کار را در پایه3 کسب کنند و باید سنوات قانونی طی شود تا بتوانند به پایه1 و 2 ارتقا پیدا کنند.

وی با اشاره به آموزش‌های مربوط به مرحله ارتقای پایه تصریح کرد: دستورالعمل و سرفصل‌های این آموزش‌ها در رشته‌های مختلف در وزارت راه و شهرسازی تهیه و به استان‌ها ابلاغ می‎‌شود و چون متولی و یا کارگزار اجرای این برنامه‌های آموزشی معمولا سازمان‌های نظام مهندسی در سراسر کشور هستند، برنامه‌ریزی لازم برای این دوره‌های آموزشی انجام می‌شود.

کاظمی افزود: ساعات درسی این دوره‌ها 16، 24 و 76 ساعت است و مهندسان بسته به صلاحیت در محاسبه، نظارت و اجرا در کلاس‌ها شرکت می‌کنند. همچنین طبق سرفصل‌های تعیین شده می‌توانند از بازدیدها استفاده کنند.

شیوه‌های آموزشی نظام مهندسی

وی با اشاره به اینکه پروانه اشتغال مهندسان بعضا به مدت یک سال و گاهی به مدت سه سال اعتبار دارد، گفت: بسته به نظر کمیته آموزش، برای تمدید پروانه هر استانی می‌تواند برنامه‌ریزی و دوره‌هایی را تعریف کند. مثلا در استان خراسان رضوی شرکت در حداقل دو دوره آموزشی را اجباری کرده‌ایم و مهندسان باید در کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی و یا همایش‌های مرتبط با مهندسان شرکت کنند که این همایش‌ها و سمینارها در کمیته آموزش استان بررسی شده و مجوز لازم را دریافت کرده است. به عبارتی مدرسان و موضوعات باید متناسب با علم روز مهندسی و همچنین کاربردی باشند تا مهندسان بتوانند استفاده‌های عملی را در ارتباط با حرفه خود ببرند.

عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه سازمان‌های نظام مهندسی این دو شیوه آموزشی را اجرا می‌کنند و ما هم به طور جدی آن را در استان خراسان رضوی دنبال می‌کنیم گفت: ما در استان به‌عنوان دومین نظام مهندسی کشور از نظر تعداد با 33هزار مهندس عضو، تقریبا حدود 180دوره مربوط به ارتقای پایه را برگزار می‌کنیم. حدود 130همایش و سمینار با همکاری موسسات آموزش عالی و یا موسسات آموزشی دیگر اجرا می‌کنیم تا مهندسان علاقه‌مند از آنها استفاده کنند. معمولا سالانه حدود 20هزار نفر در همایش‌ها و حدود 6هزار نفر هم در دوره‌های ارتقای پایه شرکت می‌کنند.

جنبه تئوری سرفصل‌های مصوب وزارت راه

وی در پاسخ به این انتقاد که این آموزش‌ها بیشتر از جنبه عملی و کاربردی، جنبه تئوری دارد گفت: در دو بخش آموزشی مذکور و در بحث ارتقای پایه، چون سرفصل‌ها از طرف وزارت راه و شهرسازی مصوب شده، بعضا نگاه تئوری در آنها وجود دارد. مهندسان به اجبار در این دوره‌ها شرکت می‌کنند و سرفصل‌ها هم دارای نقاط ضعفی است.

کاظمی در ادامه افزود: همانطور که دانشگاه‌ها دچار اشکالاتی هستند و به همین دلیل فارغ‌الحصیلان از توان لازم برای انجام کار حرفه‌ای برخوردار نیستند. در حالی که حرفه‌مندی برای ما ملاک است و این ضعف به ماهیت آموزش برمی‌گردد که نگاه عملی در این بخش وجود ندارد.

وی همچنین با انتقاد از اینکه ‌این آموزش‌های تئوری نتیجه لازم را برای مهندسان به همراه ندارد، گفت: در جهت ارتقای کیفیت آموزش، ما تلاش می‌کنیم تا در دوره‌های تمدید پروانه مدرسان بر موضوعات عملی و کاربردی هم تاکید کنند و بخشی از دروس را به این مسئله اختصاص دهند. در کنار آن به طور مرتب برنامه بازدید برای مهندسان داریم تا از نزدیک با کارگاه‌های ساختمانی و جزئیات آن آشنا شوند.

محدود شدن انتخاب مدرسان به اساتید دانشگاهی

این کارشناس آموزش درخصوص میزان تناسب آموزش‌های ارتقای پایه با نیاز مهندسان گفت: در این راستا سرفصل‌ها مصوب و اگرچه نگاه عملی حاکم است، ولی اغلب ضوابط موجود برای تدریس دچار اشکال است. برای مثال در فرآیند انتخاب مدرسان، ضوابط اعلام‌شده از سوی وزارت راه و شهرسازی دست ما را به گونه‌ای می‌بندد که مجبوریم از مدرسان دانشگاهی استفاده کنیم.

وی افزود: مشکلی که در این میان ایجاد می‌شود، نگاه علمی و دانشگاهی مدرسان است و از آنجایی که در کشور ما فاصله زیادی بین دانشگاه و حرفه است، لذا این نوع نگاه آموزشی به دوره‌های ارتقای پایه تسری پیدا می‌کند. یعنی نگاه اساتید دانشگاهی که در دوره‌های ارتقای پایه تدریس می‌کنند، بیشتر از آنکه حرفه‌ای باشد، علمی است. لذا یک بخش از چالش کار ما مربوط به انتخاب مدرسان است که محدود به اساتید دارای سوابق دانشگاهی بالا شده است.

کاظمی در ادامه گفت: در این میان از آنجا که بیشتر اعضای کمیته‌های آموزشی هم معمولا از دانشگاه‌ها انتخاب می‌شوند، آنها هم نگاه دانشگاهی دارند و به استفاده از اساتید دانشگاهی تمایل دارند.

پیگیری حرفه‌مندی اساتید در شیوه‌نامه

وی درباره راهکار حل این مسئله گفت: در شیوه‌نامه اخیر که البته هنوز توسط وزارتخانه مصوب نشده، این موضوع در حال اصلاح است و تلاش شده تا بیشتر به حرفه‌مندی اساتید توجه شود. اما سرفصل‌ها همچنان جاری است که از نظر حرفه‌ای چندان راضی‌کننده نیست.

این مسئول سازمانی همچنین با تاکید بر اینکه بخش دوم در این زمینه مربوط به خود مهندسان است و نباید از این موضوع غفلت کنیم افزود: در وضعیت کنونی در شرایط نابسامانی از نظر تولید مدرک و مدارک علمی قرار داریم. لذا افرادی که وارد حرفه مهندسی می‌شوند، بعضا صلاحیت لازم را از ابتدا و یا در ادامه کار خود ندارند.

وی با انتقاد از خروجی بالای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی اظهار داشت: برخی دانشگاه‌ها در سراسر کشور فارغ‌التحصیلان زیادی را تولید کرده‌اند که این افراد تخصص لازم را ندارند و وقتی وارد حرفه می‌شوند، طبیعتا در حرفه هم شاهد افت کیفیت خواهیم بود.

کاظمی اضافه کرد: درواقع همانطور که به واسطه تعداد زیاد دانشجویان، آموزش در دانشگاه‌ها دشوار شده است، در سازمان‌های نظام مهندسی هم این مشکل در حرفه مهندسی وجود دارد.

به گفته این مدرس دانشگاه، وضعیت آموزش در رشته‌های دیگر هم به همین ترتیب است و تراکم بالای قشر تحصیل‌کرده موجب بروز چالش‌های جدی در بحث کیفیت آموزش شده است. بخش زیادی از چالش‌های فعلی در بخش آموزش به ماهیت دوره‌ها بخش زیادی هم مربوط به خود مهندسان برمی‌گردد.

اشکال جدی در قوانین ارتقای پایه

 حال در چنین شرایطی سوال این است که برای ارتقای سطح آموزش سازمان نظام مهندسی باید چه برنامه‌هایی را اجرایی کند؟

کاظمی در این راستا معتقد است: در حال حاضر قوانین دچار اشکالات جدی است. برای مثال برای ارتقای پایه مهندسان، سنوات حرفه‌ای آنها را ملاک قرار می‌دهیم. یعنی برای ارتقای پایه یک مهندس از 3 به 2، باید چهار سال از تاریخ دریافت رتبه سه وی بگذرد و همین کافی است. در حالی که هیچ کنترلی بر روی فعالیت این مهندس در طول این مدت نمی‌شود که تاچه حدی در حرفه مهندسی اشتغال داشته و یا اصلا در شغل دیگری فعالیت داشته است.

وی با ابراز تاسف از اینکه طبق قوانین موجود این موضوع کنترل نمی‌شود افزود: حل این مسائل در گروی اصلاح قوانین موجود است تا بتواند کیفیت را وارد حرفه کند.

سوابق حرفه‌ای در حاشیه ورود به حرفه

کاظمی همچنین با ارائه مثال دیگری گفت: از طرفی شرط ورود به حرفه گذشت سه سال است، اما این شرایط استاندارد نیست. یعنی سوابق حرفه‌ای جدی گرفته نمی‌شود و فرد صرفا با قبولی در یک آزمون وارد حرفه می‌شود و پروانه اشتغال دریافت می‌کند که این یک ضعف است.

وی ادامه داد: همانطور که در دانشگاه، آزمون ورودی تعیین‌کننده صفر و صد حضور فرد در یک رشته است، در مورد نظام مهندسی هم به همین ترتیب است. اما عملا باید بنگاه‌ها و شرکت‌هایی وجود داشته باشد که کارورزی و کارآموزی عملی و واقعی مهندسان را ملاک ارتقای پایه آنها قرار دهد.

این مدرس دانشگاه تاکید کرد: در حاضر این نحوه ارزیابی واقعی نیست و ما در این راستا نظرات خود را به طور مرتب به وزارتخانه اعلام می‌کنیم تا در زمینه ورود به حرفه و همچنین ارتقای پایه مهندسان تغییر رویه ایجاد کنند. طبیعتا وقتی میزان سنجش افراد منطبق با صلاحیت واقعی آنها باشد، می‌تواند به رشد کیفیت کمک کند.