قبور شهدای مشروطه؛ از تلی خاک تا ویرانه
نخستین خبرهای منتشر شده حاکی از آن بود که «قبور شهدای مشروطه» وضعیت نامناسبی دارند، یک سال بعد رسانه‌ها نوشتند «وضعیت آرامگاه از نامناسب به ویرانه رسید» و حالا بعد از چهار سال جز تلی خاک و سیمان، چیزی از شش قبر قرار گرفته در خانه‌ی سرایداری چسبیده به بیمارستان لقمان نمی‌توان به چشم دید.
خیابان کمالی، خیابان مخصوص، بن‌بست شهید سیدمحمد ابراهیمی، چسبیده به یکی از ورودی‌های بیمارستان لقمان مقصد را نشان می‌دهد، مقبره شهدای مشروطه که با وجود بازدیدهای مکرر مسئولان شهری در طول سال‌های گذشته امروز جز ویرانه‌ای از ان باقی نمانده است!
ظاهر خانه بیشتر به یک بنای فرسوده می‌ماند که چند قدمی تا ویرانه شدن فاصله ندارد، اما وضعیت داخل خانه بدتر است، به جز سه ستون که حالا آن‌ها هم نای ایستادن روی پا ندارند و سقف را به حالت نیمه مخروبه درآورده‌اند، دیگر نه ردی برای رفتن به زیر زمین باقی مانده و نه قبری روی حیاط خانه، چون با سیمان پوشیده شده‌اند.
آرامگاه «صوراسرافیل»، «ملک‌المتکلمین» و برادر او و یک نفر از یاران این دو روزنامه‌نگار و شهید مشروطه، در حیاط خانه و مهدی ملک‌زاده فرزند ملک‌المتکلمین و همسرش خدیجه‌سلطان در زیرزمین خانه قرار گرفته بودند، زیرزمینی که حالا با آواری از آجر و سیمان پُر شده است. در حیاط خانه و در کنار وسایل انبارشده‌ی سرایدار نیز آجرهای ریخته‌شده از سایبانی جمع شده که برای محافظت از قبر دو روزنامه‌نگار ایجاد شده بود تا از نور آفتاب و برف و باران مصون بماند، اما حالا خود بلای جان قبرها شده است.
می‌گویند این خانه در گذشته بزرگتر بوده، اما در سال‌های پیش، بیمارستان لقمان با تصرف بخش‌هایی از آن، اقدام به ساخت‌وساز در اطراف خانه کرده و اکنون فقط مساحتی حدود ۵۰ متر به‌عنوان آرامگاه این پنج نفر باقی مانده است.
حدود سال ۱۳۸۳ یکی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی با دیدن خانه و قبرهای قرار گرفته در آن، اقدام به بررسی و ثبت این خانه در فهرست آثار ملی کرد. پس از آن، چندبار برای بررسی شرایط از سوی سازمان میراث فرهنگی به این خانه آمدند و قول‌هایی برای بازسازی و مرمت قبرها دادند، اما هنوز آن‌ها را عملی نکرده‌اند و این "هنوز" تا امروز به ۱۳ سال رسیده و هیچ قدمی برداشته نشده است، حتی تهران‌گردی‌های مسجد جامعی در آذر ۱۳۹۲ نیز تاثیرگذار نبود.
اما تیم بازدید احمد مسجدجامعی از این بنا که روز چهارشنبه ۱۰ آبان انجام شد، این بار پُر جمعیت‌تر از دوره‌های قبل بود، شهرداری منطقه ۱۱، حجت‌الاسلام محمود دعایی و حتی فرید قاسمی روزنامه‌نگار و امیدوار رضایی، رئیس بیمارستان لقمان هم او را همراهی کردند و به بهانه‌ی برگزاری بیست‌و سومین نمایشگاه مطبوعات به این خانه رفتند و مسجد جامعی ناراحتی خبرنگاران را - که می‌خواستند زودتر این مقبره سر پا شود، شاید امیدی برای توجه به مزار آن‌ها بعد از درگذشت باشد - با تشویق و خنده از سر گذارند! و صحبت‌های چهار سال قبل برای مرمت و ساماندهی مقبره میرزا جهانگیرخان شیرازی (صور اسرافیل) و میرزا نصراله بهشتی (ملک المتکلمین) توسط مسئولان باردیگر تکرار شد.
در بازدید جدید مسجد جامعی فقط یک چیز تفاوت داشت و آن، تصاحب همه‌ی بن‌بست ابراهیمی توسط بیمارستان لقمان است، با این توجیه که قرار است کلینک تخصصی در این نقطه ساخته شود، اما جالب است که رئیس بیمارستان در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا درباره پیشروی بیمارستان، می‌گوید: کافی است صحبت‌ها برای نجات این خانه و قبرهایش عملی شوند، ما نیز همه‌ی امکانات و فضایی که برای این کار نیاز است را در اختیار شهرداری قرار می‌دهیم.
البته اگر این‌بار قصدی دیگر مانند گذشته نداشته باشند که زیر پای مقبره را خالی کنند و پارکینگ بسازند، درست مانند کاری که با خانه‌ی سرایداری قبور مشروطه کردند و آن‌ها با ترس در هر نقطه از حیاط خانه قدم برمی‌دارند که مبادا زمین زیر پایشان خالی شود.
در طول چهار سال گذشته چندین‌بار سازمان زیباسازی شهرداری تهران و شهرداری منطقه ۱۱ وعده ساماندهی این ملک و مقبره را داده بودند و مسجد جامعی هم در چهار سال گذشته و در تهران‌گردی‌هایش درخواست‌هایی را مطرح کرد، اما هیچ‌کدام از این وعده‌ها تاکنون عملی نشده‌اند.
امیدواریم تملک و مرمت شهدای مشروطه زودتر انجام شود
مسجدجامعی در بازدید روز چهارشنبه گفت: جلساتی در وزارت راه و شهرسازی برگزار و حفاظت از این مقبره و مرمت آن به عنوان یکی از موضوعات اصلی مدیریت شهری مطرح شده است. با تملک بنا از سوی شهرداری منطقه ۱۱ و اجرای مرمت توسط سازمان زیباسازی شهر تهران، حفاظت از این میراثِ فرهنگی امکان‌پذیر خواهد بود.
او ادامه داد: برای نخستین‌بار طنز اجتماعی از همین دوره آغاز شده است، حفظ مقبره آنان برای مدیریت شهری حائز اهمیت است.
وی با اشاره به بدتر شدن وضعیت قبور از گذشته، امیدوار است که در دور جدید شهرداری تهران و به وجود آمدن فضای همکاری با وزارت مسکن در زمان کوتاهی، وضعیت این مقبره مشخص شود و افزود: همه‌ی سازمان‌های مسئول باید برای حفظ این میراث فرهنگی و تاریخی کشورمان تلاش کنند و نسبت به مرمت مقبره اقدام شود.
قول‌های تکراری برای روزنامه‌نگاران شهید مشروطه
نصرالله آبادیان، شهردار منطقه ۱۱ تهران نیز در زمان صحبت‌های مسجد جامعی، به پایان فاز نخست طراحی این آرامگاه اشاره کرد که از گذشته تهیه شده و بر عزم شهرداری برای انجام این پروژه تاکید کرد.
اوتوضیح داد: فاز اولیه طراحی مقبره‌ای برای سران مشروطه از سوی سازمان زیباسازی شهر تهران انجام شده که پس از تملک ملک، اجرای طرح آغاز خواهد شد.
اما امیدوار رضایی، رییس بیمارستان لقمان نیز با اشاره به موانعی که به دلیل حضور یک خانواده در محل و مشکلات مربوط به مالکیت آن تاکنون وجود داشته، افزود: مدیریت بیمارستان به همراهی و کمک در ساخت آرامگاه مناسب علاقه دارد.
سید فرید قاسمی، پژوهشگر تاریخ مطبوعات و روزنامه‌نگار نیز در توضیحاتی به نقش جوانمردانه میرزا جهانگیر خان در ماجرای به توپ بستن مجلس و نجات جان میرزا علی اکبرخان دهخدا اشاره کرد.
او گفت: این جوان معتقد ۳۴ ساله اگر فداکاری نکرده بود، ما امروز اثر گرانقدری چون لغتنامه دهخدا را نداشتیم. او با فعالیتی حدود ۱۳ ماه در عرصه مطبوعات میراث گرانبهایی از شرافت و پایمردی برای اصحاب رسانه و مردم این کشور به جای گذاشت.
به گزارش ایسنا، پس از به توپ بسته شدن مجلس در دوره‌ی مشروطیت و دستگیری سردمداران مشروطیت در سوم تیرماه ۱۲۸۷، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین (میرزا نصرالله‌خان بهشتی) دو روزنامه‌نگار مشروطه‌خواه توسط نیروهای هوادار محمدعلی شاه در «باغشاه» تهران به قتل رسیدند و جسدشان توسط قزاق‌ها به خندقی بیرون از «باغشاه» پرتاب شد. وقتی دوستان‌شان از این اتفاق خبردار شدند، آن‌ها را شبانه در همان خندق پشت دیوارهای باغشاه، یعنی در خیابان کمالی، خیابان مخصوص، کوچه‌ی شهید ابراهیمی فعلی دفن کردند. پس از دوران استبداد صغیر، سنگ قبری برای‌شان تهیه شد.
منبع: ایسنا
