اجلاس های بیست گانه از نظریه تا اجرا

*سعید کیوانی:تیرماه 1397، تهران میزبان بیست و یکمین اجلاس هیئت‌های عمومی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان خواهد بود. تهران در حالی این دوره هم میزبان می‌شود که پیش از این پنج دوره دیگر هم (یک دوره به میزبانی وزارت راه و شهرسازی،دو دوره به میزبانی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان تهران و دو دوره به میزبانی شورای مرکزی) میزبان اعضای هیئت‌های عمومی بوده است؛ اجلاسی که 447 مصوبه را در قطعنامه‌های پایانی خود به ثبت رسانده و هیئت مدیره، ارکان و مهمانان بسیاری را تجربه کرده است.

اجلاس هیئت‌های عمومی نخستین بار فعالیت خود را از سال 1377 آغاز نمود امّا رسماً از دومین اجلاس در آذربایجان شرقی مصوباتی را برای خروجی این «پارلمان مهندسی» در آرشیو تاریخی این سازمان به یادگار نهاده است. گستره جغرافیایی میزبانی‌ها نیز نشان می‌دهد که تهران با پنج دوره بیشترین میزبانی و استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، گیلان، کرمانشاه، اردبیل، مرکزی، فارس، خراسان رضوی و چهارمحال‌و‌بختیاری هرکدام یک دوره میزبان بوده‌اند. مازندران، اصفهان، هرمزگان هر کدام دو دوره میزبانی اجلاس را برعهده داشته‌اند، بررسی آمار تعداد مصوبات هم نشان می‌دهد بیشترین مصوبات (با 38 مصوبه) مربوط به اجلاس چهاردهم (تهران) و کمترین با (14 مصوبه) مربوط به اجلاس دوم (آذربایجان شرقی) بوده است. با بررسی تطبیقی قطعنامه‌های صادره در اجلاس‌های گذشته به موضوعات و عنوان‌های مشترکی برخورد می‌کنیم که به دفعات و با ادبیات گوناگون در اجلاس‌ها تکرا شده‌اند. تکرار این موضوعات می‌تواند بیانگر دو مفهوم باشد: یا بیانگر درجه اهمیت بالای این موارد در سازمان نظام‌مهندسی ساختمان است و یا به علت اجرایی نشدن در دوره‌های پیشین همچنان تکرار شده‌اند. مورد اوّل که می‌توان آن‌را به لزوم وجود برخی مفاهیم بنیادین و اساسی در ساختار سازمان نظام‌مهندسی ساختمان مرتبط دانست که با‌توجه‌به نمادین بودن برخی از بندهای قطعنامه‌های اجلاس که در حکم جهت‌گیری رسمی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان نسبت به مسائل مرتبط با صنعت ساختمان است، تکرار آن‌ها را توجیه‌پذیر می‌نماید. امّا در مورد دوم که احتمال وقوع آن متواتر است علت را می‌توان در عوامل متنوعی جستجو نمود که پرداختن به آن‌ها نیازمند مجالی اختصاصی است. بدین ترتیب مهمترین موارد تکراری مطرح شده در قطعنامه‌های پایانی اجلاس‌های بیست‌گانه را به شرح ذیل می‌توان شناسایی نمود:

بررسی اجمالی قطعنامه‌های اجلاس‌های بیست‌گانه نشان می‌دهد که ارتقاء جایگاه سازمان نظام‌مهندسی ساختمان و دفاع از حقوق مهندسان عضو سازمان، همواره از اوّلین بندهای مصوبات اجلاس بوده است. ضرورت بهره‌گیری از مهندسان در پروژه‌های ملّی و دولتی نیز، از عناوین پرتکرار در ادوار گذشته اجلاس بوده که با ادبیات مختلف به نگارش درآمده است.

 ضرورت استفاده از مجریان ذی‌صلاح 

تأکید بر استفاده از مجریان ذی‌صلاح و جلوگیری از ورود افراد فاقد صلاحیت که در چند سال اخیر و به‌دنبال حوادث طبیعی و غیرطبیعی بر سر زبان‌ها افتاده از اجلاس اوّل در تبریز و تاکنون همواره مورد‌نظر اعضای هیئت‌های عمومی بوده است. بررسی آماری نشان می‌دهد ضرورت استفاده از مجریان ذی‌صلاح حداقل در 10 دوره اجلاس به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مورد تصویب هیئت عمومی اجلاس قرار گرفته است.

آموزش مهندسان، به‌روز‌رسانی علوم مهندسی و آشنایی اعضا با فنّاوری‌های نوین صنعت ساختمان در اجلاس‌های مختلف مطرح و بر آن تأکید شده است. در اجلاس‌های هشتم، نهم، چهاردهم و پانزدهم به اتفاق آرا بر راه‌اندازی و تأسیس یک واحد دانشگاهی تأکید شد، امّا به مرحله عمل نرسید. همچنین در اجلاس‌های یاد شده آموزش الکترونیک و یا از راه دور مهندسان مورد بحث قرار گرفت که  مورد تأیید هیئت عمومی اجلاس قرار گرفته بود.

نخستین جرقه ضرورت داشتن روابط عمومی و اختصاص یک رسانه مستقل در اجلاس دوم هیئت‌های عمومی زده شد، که البته دلیل این تصمیم هم پخش ناقص سخنان وزیر مسکن و شهرسازی وقت از تلویزبون ایران بود که باعث اعتراض هیئت عمومی اجلاس گردید، امّا در اکثر اجلاس‌های بعدی بر ضرورت تقویت جامعه روابط عمومی، حمایت از نشریه شمس (نشریه رسمی شورای مرکزی)، انتشار نشریه الکترونیک، تقویت سایت مرکزی، ایجاد پایگاهی تخصصی و علمی تأکید شد. یکی از خروجی‌های این حمایت‌ها، ترغیب هیئت‌رئیسه شورای مرکزی برای تشکیل شورای هماهنگی (بعدها با نام شورای سیاستگذاری) بوده است. در این شوراها تلاش شد جایگاه روابط عمومی ارتقا یابد و نقش آموزش مدیران و کارشناسان جدی گرفته شود.

تهیه صدور شناسنامه فنّی و ملکی ساختمان یکی از مواردی بود که گرچه به لحاظ آماری در اجلاس بیست‌گانه آمار کمی از مصوبات را به خود اختصاص داده امّا خروجی بسیار خوبی داشته و بسیاری از استان‌ها موفق به اجرای آن شده‌اند.

افزایش اعضا، توجه به نیازهای آنان، تنوع خدمات مهندسی و مسائل دیگر باعث شده که در بیست سال گذشته ضرورت بازنگری در قانون و آئین‌نامه سازمان نظام‌مهندسی ساختمان مطرح شود. در این سال‌ها بازنگری در ماده‌های 12، 33 و 34 قانون و آئین‌نامه بیش از سایر موارد مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند.

در اجلاس‌های سوم و چهارم و همچنین یازدهم، سیزدهم و پانزدهم به کرات از تقویت جایگاه شورای انتظامی به‌عنوان یکی از ارکان تأثیرگذار سازمان نظام‌مهندسی ساختمان یاد شده است. یکی دیگر از موضوعات مرتبط با حقوق مهندسان که حداقل در 5 دوره اجلاس بر آن تأکید شده بود، تشکیل شعبه یا شعبی از دادگستری بود که در آن شکایات از مهندسان به‌طور تخصصی بررسی شود.

ضرورت ارتقاء جایگاه کارشناسان ماده 27 سازمان نظام‌مهندسی ساختمان، که براساس قانون نظام‌مهندسی و کنترل ساختمان دارای جایگاه تعریف شده‌ای هستند، نیز از مواردی بود که حداقل در 5 دوره از اجلاس و در قالب مصوباتی مانند: اعطای کار به کارشناسان مذکور، حمایت دولت، مجلس و قوه قضائیه از این کارشناسان و حمایت شورای مرکزی از کارشناسان ماده 27 پیگیری شده بود.

براساس آمار، موضوع جلوگیری از ورود افراد فاقد صلاحیت به عرصه ساخت‌و‌ساز و به‌کارگیری مجریان دارای صلاحیت در صنعت ساختمان، در 50 درصد از اجلاس‌های بیست‌گانه مطرح و مورد تصویب اعضا قرار گرفته است.

اعضای هیئت‌های عمومی در 6 دوره اجلاس (دوم تا چهارم، چهاردهم تا شانزدهم) خواستار واگذاری پروژه‌های عمرانی دولتی به مهندسان در سازمان نظام‌مهندسی ساختمان شده‌اند. همچنین در اجلاس‌های دوم، هشتم و هجدهم در قالب مصوباتی حمایت از مهندسان مورد تأکید قرار گرفته بود.

بازنگری در خدمات مهندسی و تعرفه خدمات یاد شده بارها و بارها در اجلاس‌های مختلف (حداقل 10 اجلاس) مورد تبادل نظر اعضا قرار گرفت. اعتراض نسبت به قیمت تعرفه‌های مهندسی در برخی استان‌ها، ضرورت استفاده از خدمات مهندسی رشته‌هایی مانند نقشه‌برداری، ترافیک و شهرسازی و توجه به معیشت مهندسان از مسائلی بود که در عناوین مختلف مورد بحث و دستمایه تصویب مصوبات گردید.

ورود مهندسان جوان و فارغ‌التحصیل دانشگاهی به مجمع اعضای سازمان نظام‌مهندسی ساختمان و ضرورت ایجاد اشتغال برای آنان در اجلاس‌های چهارم، هشتم، یازدهم، پانزدهم و بیستم بارها و بارها مطرح شد. گرچه ایجاد اشتغال برای مهندسان به‌طور مستقیم در حیطه وظایف قانونی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان  نیست، امّا احساس مسئولیت اجتماعی اعضای هیئت عمومی اجلاس باعث شد که از وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری (حداقل در 5 دوره اجلاس) درخواست شود که به منظور برنامه‌ریزی، در پذیرش دانشجو در رشته‌های مهندسی ساختمان (به‌ویژه رشته عمران) در قالب مصوباتی تجدید‌نظر صورت گیرد و تناسب منطقی میزان پذیرش و فارغ‌التحصیلی این رشته‌ها را ایجاد نماید. «عرضه کم» کارهای طراحی و نظارت و «تقاضای زیاد» برای انجام فعالیت‌های مهندسی از سوی مهندسان از دلایلی بود که باعث شد اشتغال مهندسان یکی از دغدغه‌های هیئت‌های عمومی اجلاس باشد.

گرچه در اجلاس‌های دوم، دهم، یازدهم، هجدهم و نوزدهم به‌طور صریح بر رعایت اخلاق حرفه‌ای مهندسی از سوی مهندسان تأکید شد، امّا در سایر اجلاس‌ها، کمیسیون‌های تخصصی، محافل رسانه‌ای، همایش‌ها و سمینارها رعایت اخلاق حرفه‌ای از سوی اعضا همواره به‌عنوان یک اصل مهم در راستای تقویت جایگاه مهندسان در جامعه مورد بررسی قرار گرفت.

تعامل با شهرداری‌ها، شورای شهر و سایر دستگاه‌های اجرایی از مهمترین مسائلی بود که به کرات در رایزنی‌های تخصصی اجلاس‌ها مورد بحث قرار گرفت. در اجلاس‌های سوم، چهارم، هفتم و هشتم موضوعاتی همانند گسترش روابط فی‌ما‌بین شهرداری‌ها و سازمان نظام‌مهندسی ساختمان، حضور مهندسان در انتخابات شوراها، جلسات مشترک سازمان‌ها با شهرداری‌ها و شوراها مطرح شد.

موضوع ترویج و ارتقاء مقررات بیست‌گانه ملّی ساختمان آنقدر جایگاه و اهمیت داشت که در هفت اجلاس از بیست اجلاس برگزار شده، مورد نقد و بررسی اعضا قرار گرفت. اعضا در مصوباتی، خواستار اجرایی شدن مقررات از سوی شهرداری‌ها و دستگاه‌های دولتی شده‌اند و سازمان‌ها را ملزم کردند از طریق فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای نسبت به ترویج مقررات ملّی ساختمان اقدامات لازم را انجام دهند.

از تغییر در وضعیت آزمون‌های سازمان نظام‌مهندسی ساختمان تا تأسیس بانک و مؤسسات مالی

اجلاس بیست‌گانه سازمان نظام‌مهندسی ساختمان مصوبات دیگری هم داشت که نوآوری‌هایی نیز در آن دیده می‌شد، مانند تأسیس یک بانک و مؤسسه اعتباری برای مهندسان، برگزاری مسابقات معماری، البته دغدغه‌های اعضای سازمان مانند ضرورت تغییر در نحوه برگزاری آزمون‌های سازمان نظام‌مهندسی ساختمان، اعطای حق رأی به رؤسای سازمان‌ها در کمیسیون‌های ماده 5، رفع موانع تمدید و صدور پروانه اشتغال به‌کار مهندسی، همکاری با مؤسسه استاندارد، ضرورت برخورداری همه مهندسان از خدمات بیمه‌‌ای شرکت‌های بیمه، پیگیری تعیین تکلیف حدود نظارت مهندسان، توجه به امور رفاهی اعضای سازمان، آموزش کارگران ماهر و جلوگیری از حذف روز مهندس از تقویم رسمی کشور در اجلاس‌های مختلف مطرح و با واکنش‌های هیئت عمومی اجلاس همراه بود و بر تصویب آن‌ها تأکید شده است.

همچنین «صادرات خدمات فنّی و مهندسی» از‌جمله مواردی بود که در اجلاس‌های چهاردهم، پانزدهم و نوزدهم به‌طور جدی دنبال شد.

هیئت عمومی از اجلاس سیزدهم به بعد، ضرورت تدوین یک چشم‌انداز برای آینده کاری سازمان نظام‌مهندسی ساختمان را مطرح نمود و قرار شد که در قالب جلسات تخصصی نسبت به تدوین سند چشم‌انداز بیست ساله سازمان اقدام شود.

در پایان این گزارش اجمالی باید یادآور شویم در بیست سال گذشته حدود 450 مصوبه در اجلاس‌های مختلف به تأیید اعضا رسید که به بخش‌هایی از آن پرداخته شده است و ضرورت برگزاری سمینار یا همایش برای آسیب‌شناسی اجلاس‌ها کاملاً احساس می‌شود.

*مدیر روابط عمومی نظام مهندسی ساختمان خوزستان