پیشنهادات دکتر شیرازی برای عمارت مسعودیه چه بود؟
مرحوم دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی برای عمارت مسعودیه طرح مرمت و احیا را تشریح کرده است که در آن چگونگی بهره برداری از قسمت های مختلف عمارت مسعودیه مشخص شده است.
28 مرداد سالروز درگذشت مرحوم دکتر باقر آیت‌الله زاده شیرازی است. به نوشته مهدی بزاز دستفروش رئیس امور موزه‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی 9 سال پیش ( عصر روز 28 مردادماه 1386) مجموعه هنرپژوهي نقش جهان فرهنگستان هنر در تهران ميزبان فرهيختگان، علاقه‌مندان و دانشجويان رشته مرمت، معماري و شهرسازي بود كه براي بزرگداشت دكتر باقرآيت‌الله‌زاده شيرازي، استاد پيشكسوت معماري و مرمت، گرد هم آمده بودند. از جمله چهره‌هاي شاخص حاضر در اين جلسه مي‌توان به: مهندس سيد محمد بهشتي، دکتر مهدي حجت، زنده یاد شهريار عدل، دکتر اسكندر مختاري، مهندس محمد حسن محبعلي و ... اشاره كرد. در این آیین پس از سخنان حاضران، نوبت به دکتر باقر آيت‌الله زاده شيرازي رسید، وی با قرائت آيه : " انا لانضيع اجر من احسن عملا " (آیه 30، سوره مبارکه کهف) به درستی که ما اجر کسی را که کار خير انجام می‌دهد، ضايع نمی‌گردانيم" گفت: در كودكي از پدرم پرسيدم كه چه كاره شوم؟ گفت: كاري كه خدا را راضي كند. من هم ديدم چه كاري بهتر از تعمير مسجد و امام‌زاده. پس سعي كردم اين كار را به نحو احسن انجام دهم.به گزارش معماری نیوز؛ حال با قرار گرفتن در ایام درگذشت این مرد بزرگ میراث فرهنگی خوب است بدانیم که پیشنهادات مرحوم شیرازی درباره مرمت و کاربری عمارت مسعودیه چه بوده است؟ بویژه که وی پدر مرمت نوین ایران و عضو هیئت مؤسس و رئیس مؤسسه فرهنگی ایکوموس ایران (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها، وابسته به یونسکو) است. او که از پیشنهاد دهندگان طرح مطالعه، تنظیم و تدوین منشور ملی حفاظت بناها و محوطه‌ها و همکاری در اجرای طرح بود، عمرش کفاف تهیه منشور ملی حفاظت بناها و محوطه‌ها را نداد و متأسفانه این طرح همچنان روی زمین باقی مانده است و ظاهراً سازمان میراث فرهنگی نیز انگیزه‌ای برای تدوین این منشور با توجه به وانفسای وضعیت مرمت و حفاظت محوطه‌ها و بناها ندارد.
این در حالی است که در نبود مرحوم شیرازی وقایع تلخی بر میراث فرهنگی ایران زمین گذشته است؟ در وصف اوضاع نابسمان میراث فرهنگی همین بس که عمارت مسعودیه، مأوا و مأمن میراثیان؛ مدعیان زیادی یافته است! مدعیانی که هر یک معتقدند از دیگری بهتر این عمارت تاریخی را نگه می‌دارند! هم آنهایی که یک روز اتاق مرحوم شیرازی را به دست کودکان می‌سپرند تا با رنگ، خاطرات تلخ بیرون ریختن میراثیان به ورطه فراموشی سپرده شود و دیگر روزی صحنه به توپ بستن مجلس را عکاسی و مرمت بنای مسعودیه را موکول به امضای طرحشان می‌کنند و هم اینهایی که کاوش‌های باستانشناسی مسعودیه را با حفاری غیرمجاز اشتباه می‌گیرند و گناه ناکرده به گردن باستان‌شناسان می‌اندازند و پیشنهاد می‌دهند که برای بازسازی مجدد و احیاء مسعودیه باید هرچه زودتر مزایده جدیدی برگزار و بهره‌بردار جدیدی برای مجموعه تعیین شود!
یادش گرامی باد! شاید وقتی مشغول خواندن طرح مرحوم شیرازی در خصوص مرمت و حفاظت از مسعودیه شویم بزرگترین پرسشی که در اذهان شکل می‌گیرد آن است که چگونه مدعیان میراث دوست تا کنون هیچ اشاره‌ای به نظرات پدر مرمت نوین ایران درباره نحوه مرمت و کاربری تعریف شده برای عمارت مسعودیه نکردند؟!
مرحوم باقر آیت‌الله زاده شیرازی در پنجمین جلد از کتاب دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران در چهار فصل به بررسی عمارت مسعودیه می‌پردازد که فصل چهارم آن به اهداف و رؤوس کلی طرح مطالعه، مرمت و احیا مجموعه عمارت مسعودیه پرداخته و تشریح کرده است: مصوبه هیأت وزیران در جلسه 10/12/ 1376 دائر بر واگذاری حق استفاده از عرصه و اعیان مجموعه مسعودیه و متعاقب آن اولین صورتجلسه بین نمایندگان سازمان میراث فرهنگی کشور و وزارت آموزش و پرورش در امر تحویل و تحول در تاریخ 28/2/78 مجموعه و شرایط اولیه ورود به مجموعه و بررسی آن را فراهم ساخت. مصوبه هیأت وزیران حق استفاده از عرصه و اعیان مجموعه را بدون ایجاد محدودیتی در نحوه استفاده از آن به سازمان میراث فرهنگی کشور سپرده است.
نحوه استفاده از مجموعه توسط سازمان میراث فرهنگی کشور
بهره‌گیری نه چندان مطلوب از مجموعه مسعودیه طی سالیان متمادی آنرا به فرسایش کامل نزدیک ساخته بود. هر چند اگر وزارت فرهنگ در آن حضور نمی‌داشت احتمال داده می‌شود که به سرنوشت سایر باغ عمارت‌های همجوار آن مبتلا می‌شد.
واقعاً با چه هدفی سازمان وارد مسعودیه می‌شود و چگونه استفاده‌ای از عرصه و اعیان آن خواهند کرد؟
برای کسی که وارد این مجموعه می‌شود اولین فکر نجات آن از وضعیتی است که به آن دچار شده است یعنی آن را حفاظت کند که البته این حفاظت پس از شناسایی مجموعه خواهد بود.
تجربه استفاده طولانی اداری از مجموعه و اثرات نامطلوبی که بر آن گذارده است طبعاً درس خوبی برای سازمان است که بهره‌گیری از آن را بعنوان فضایی صرفاً اداری و ایستا منظور نظر نداشته باشد و بهره‌گیری نباید به صورتی باشد که آنرا دگرگون کند آنگونه که شده است. پس بطور اجمال اهداف سازمان را موارد زیر باید تشکیل دهد:
- 1)شناسایی وضع موجود
2)شناسایی شکل اصلی مجموعه
3)حذف عناصر زیان‌بار و غیر مطلوب از وجود مجموعه
4)انجام اقدامات حفاظتی و نجات بخشی
5)تهیه طرح اولیه مرمت و احیا (یعنی نوع کاربری مجموعه در آینده)
امکان اجرای تمام اقدامات لازم مربوط به شناسایی وضع موجود، شناسایی شکل اصلی مجموعه، حذف عناصر زیان‌بار و غیر مطلوب از جمله تخلیه کامل مجموعه که عملاً بصورت انباری برای پرونده‌های راکد،اثاث و کالاهای بی‌مصرف و کاربری‌های دست دوم در آمده بود و کارهای نجات‌بخشی و حفاظتی عمدتاً تا پایان سال 1378 میسر گردید که در جلسه 27/ 4/ 78 شورای فنی سازمان با حضور ریاست سازمان مورد بررسی و تصویب قرار گرفت.
نگاه کلی طرح مرمت بازگرداندن مجموعه به شکل اولیه خود است مگر در یک مورد که بعلت بحث سابقه پر اهمیت تاریخی معاصر آن، تثبیت وضع موجودش توصیه و تأکید می‌شود.
این مورد ساختمان معروف به سیدجوادی است که سالیان دراز اتاق وزرای معارف، فرهنگ و آموزش و پرورش بوده است و تغییرات آن تغییراتی در حد قابل قبول است.
از ساختمان‌های جدید‌الاحداث و ایجاد شده از سال‌های 1315 به بعد پیشنهاد شد که پس از مرمت برای بهره‌برداری ده ساله و تا بازسازی حجمهای ساختمان‌های اصلی تخریب شده مورد استفاده قرار گیرد.
تالارهای همایش و نمایشگاهها
بهره‌گیری از ساختمان‌های اصلی(سردر و خلوت، مشیرالملکی، سیدجوادی، حوضخانه و سفره‌خانه و دیوانخانه) باید به نحوی برنامه‌ریزی شود که مصارف مناسب متغیر داشته باشد. از تالارهای بزرگ که به تعداد شش تالار است( دو تالار در ساختمان حوضخانه، سفره‌خانه و چهار تالار در دیوانخانه) بصورت تالارهای همایش میراث فرهنگی(تاریخ معماری ، شهرسازی، باستانشناسی، مردم‌شناسی، هنرهای سنتی، متون کهن و ...) و نمایشگاهها و فعالیت‌های وابسته مورد استفاده قرار گیرد.
مرکز اسناد مکانیزه میراث فرهنگی
از طبقه زیر دیوانخانه بصورت مرکز اسناد مکانیزه میراث فرهنگی کشور بهره برداری گردد.
ستاد پژوهشها در ساختمان سید جوادی، حفاظت و مرمت و احیا در ساختمان مشیرالملکی و ستاد معرفی و آموزش و انتشارات در عمارت سردر و خلوت مستقر می‌گردد و از عمارت آبدارخانه به عنوان ستاد پشتیبانی بهره‌برداری خواهد شد.
ساختمان سراسری جبهه غربی مجموعه که در دو طبقه (زیرزمین و طبقه همکف) بازسازی خواهد شد به محققین و کارشناسان ستادی اختصاص خواهد یافت.
ورودی به مجموعه از سر در اصلی(پیاده) و ضلع شرقی حیاط دیوانخانه پس از بازسازی اختصاص به روابط عمومی ستاد سازمان خواهد یافت.
دیواره مشبک جدا کننده دیوانخانه از بخش غربی مجموعه ایجاد خواهد شد. دسترسی عمومی به مجموعه از طریق سردر کالسکه‌رو باغ حیاط به مقصد دیوانخانه و سفره‌خانه حوض خانه خواهد بود.
دسترسی اختصاصی از سردر اصلی(پیاده) به ضلع غربی مجموعه صورت خواهد پذرفت. البته دسترسی‌های فرعی از خیابان ملت بمانند گذشته به این بخش برقرار خواهد شد.
محوطه‌سازی
بازسازی حیاط‌ها، آبنماها، باغچه‌ها و باغ به شکل اصلی خوشبختانه با مدارک بسیار روشنی که از وضع محوطه در شکل اصلی آن بدست آورده‌ایم (عکس‌های تاریخی و کاوش‌ها) بازسازی آن به شکل اصلی از هر حیث ضروری و میسر است.
بازدید:۹۳۶
منبع: معماری نیوز
لینک کپی شد
