نقش موزه جنگ در توسعه صنعت گردشگری در جهت توسعه پایدار شهری

	چکیده گردشگری از طریق آشنایی، شناخت و توسعه، پایداری شهری را به ارمغان می آورد. شهر نماد مردم، فرهنگ، تاریخ و ... خویش است که برای نمایش این ارزش ها به گردشگران و حفظ و گسترش آنها، از مکانی مانند موزه استفاده میکند . در میان موزه ها، موزه جنگ به مقاومت، ایثار، ارزش های انسانی و اجتماعی و اعتقادات معنوی بستر خویش توجه خاصی نشان می دهد و برای رسیدن به آرمان های خویش، که احترام و ارج نهادن به این دفاع از وطن و میهن است، تلاش میکند. در این مقاله هدف، بررسی نقش موزه جنگ با صنعت گردشگری و در نهایت ارتباط این دو برای دستیابی به توسعه پایدار شهری است. روش تحقیق پژوهش، توصیفی -تحلیلی و با شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ایی و اسنادی بوده که برای رسیدن به نتایج به بیان مفهوم موزه و پدیدارشناسی جنگ پرداخته و رابطه آن را با صنعت گردشگری و پایداری شهری را تحلیل کرده و در نهایت ارتباط میان گردشگری و توسعه پایدار اثبات و بیان شد که موزه جنگ یکی از مهمترین روش های انتقال فرهنگ ایثار و مقاومت بستر خویش است. واژگان کلیدی: موزه جنگ، گردشگری، توسعه، پایداری شهر.

^**این مقاله مستخرج از مطالعات پایان نامه کارشناسی ارشد معماری نجمه قربانی اورگانی با عنوان "طراحی موزه جنگ در هویزه با رویکرد حفظ ارزش های دفاع مقدس" در دانشگاه علوم تحقیقات اهواز به راهنمایی جناب دکتر کوروش مؤمنی دهقی می باشد.

1- مقدمه

توسعه پایدار عبارتست از بهبود کیفیت زندگی انسانی از طریق حمایت از ظرفیت نگهداشت اکوسیستم ها از طریق فراهم آوری راهبردها و ابزاری که بتواند نیازهای انسان را پاسخ دهد[1]. که امروزه برای پاسخ به این نیازها از گردشگری به منظور پایداری فرهنگ و اجتماع به منظور راهبرد و از موزه های به منظور ابزار توسعه پایدار استفاده می شود چرا که گردشگری می تواند در پیوندهای اجتماعی و نمایش فرهنگ ها مؤثر بوده و موزه به عنوان نماد هویتی و فرهنگی شهر برای مراجعه گردشگران مکان مناسبی است. از این رو در میان موزه ها، موزه جنگ برای نمایش مقاومت و شهامت انتخاب شده تا در این پژهش به ارتباط آن با گردشگری پرداخته شود و با توجه به پیشینه تحقیق در ایران این ارتباط بررسی و تحلیل نگشته اما در کشورهای دیگر موزه جنگ هوایی مانند سیلوود، هالت، ولفورد و یا کواناق را می توان نام برد.

هدف از این نوشتار تحلیل رابطه میان موزه جنگ و صنعت گردشگری و ارتباط این دو در مسیر دستیابی به توسعه پایدار شهری می باشد. به نحوی که برای نیل به این هدف پاسخ پرسش های ذیل ضرورت دارد:

1- " آیا موزه ها نقشی در صنعت گردشگری دارند؟"

2- "موزه جنگ کمکی به ارتقاء صنعت گردشگری میتواند داشته باشد؟"

3- " گردشگری موجب توسعه پایدار شهر می شود؟"

2- روش و ضرورت تحقیق

این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی و با شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و اسنادی به انجام رسیده است. به آن دلیل حائز اهمیت است که در حیطه گردشگری برای نیل به پایداری شهری نیازمند اقدامات گوناگونی بوده و احداث موزه جنگ یکی از این اقدامات است که آثاری اجتماعی و فرهنگی برای جامعه به همراه دارد و نمایش مقاومت و شهامت مردم سرزمین خویش می باشدو از طرفی نیز موزه جنگ در کشور ما مخاطبان بسیاری را داراست.

3- مفهوم موزه

نام موزه از لغت فرانسوی"musee" و به معنای مکانی است که مجموعه بزرگی از آثار باستانی و صنعتی و اشیای گرانبها را در آن به معرض نمایش می گذارند و دانشمندان، پژوهشگران، هنرمندان و علاقه مندان از آن استفاده می کنند. این کلمه را فرانسویان از لغت یونانی" موزیون" گرفته اند. موزه نام تپه ایی در آتن بوده که در آن عبادتگاهی ساخته شده بود. فرهنگ و تمدن هر قوم از طریق اشیاء و وسایلی که در موزه ها جمع آوری شده اند، شناخته می شود. در جهان امروز، موزه ها به عنوان مراکز مهم فرهنگی، از حمایت سازمان های تخصصی برخوردارند [2].

به بياني ساده، در تعريف موزه نيز مي توان گفت كه موزه، عبارت است از نهادي كه بر گردآوري، مستندسازي، حفاظت، نمايش و شرح و تفسير شواهد مادي و اطّلاعات مرتبط با آن ها در جهت منافع عموم مي پردازد. البته اين تعريف كه در گذشته از سوي شوراي بين المللي موزه ها مطرح شده است، بعدها با تغييراتي همراه گرديد. شوراي بين المللي موزه ها، تعريف خود از موزه را به قرار زير بيان می دارد:" موزه عبارت است از يك سازمان غير انتفاعي دائمي كه در خدمت جامعه و پيشرفت آن قرار دارد و به روي عموم باز است. اين سازمان شواهدي مادي مربوط به انسانها و محيط زيست آنها را به منظور مطالعه، آموزش، كسب لذت، گردآوري و حفاظت مي كند و مورد پژوهش قرار مي دهد و آن ها را به نمايش مي گذارد" [3].

جدول1: انواع موزه ها(مأخذ: نگارنده).

3-1- اهداف موزه ها

1- نگهداری آثار گذشتگان؛ نمایش و انتقال آن ها به آیندگان.

2- ارزیابی و مقایسه پدیده های تاریخی، عملی، فنی و صنعتی و هنری گذشته و حال.

3- ایجاد و تقویت تفاهم میان اقوام و ملل.

4- شناخت و نمایش سهم اقوام و ملل در فرهنگ و تمدن جهانی.

5- اعتلا و بهبود دانش محصلان،دانشجویان، پژوهشگران و گروه های دیگر.

6- جلوگیری از انهدام فرهنگ بومی و ایجاد راهی برای مقابله با فرهنگ های بیگانه و نامأنوس[4].

4- مفهوم جنگ
جنگ به درگیری سازمان یافته ، مسلحانه و غالبا طولانی مدتی گفته می شود که بین دولت ها ، ملت ها با گروه های دیگر و با خشونت شدید گسیختگی اجتماعی و تلفات جانی و مالی زیاد همراه است،واز مهمترین پدیده های اجتماعی میباشد. جنگ مولد سیاست غلط سیاست مداران جامعه بشری است وحشت و ویرانی ، خرابی و نابودی به همراه دارد.

جدول1: مفهوم جنگ از دید برخی اندیشمندان(مأخذ: نگارنده).

جدول2: روند تحول در جنگ(مأخذ: نگارنده).

4-1- علل و عوامل پیدایش جنگ

جنگ میان جوامع علل گوناگونی دارد که در نمودار زیر مختصر تحلیل می گردد:

شکل1: دلایل جنگ میان جوامع (مأخذ: نگارنده).

5- موزه جنگ و صنعت گردشگری

موزه های جنگ در کنار دیگر موزه های هنری دنیا یکی از ارکان جذب گردشگر در کل جهان است و سالانه گردشگران زیادی را از اقصی نقاط جهان به خود جذب می کند. این موزه ها در بیشتر کشورهای دنیا ضمن جذب درصد زیادی از گردشگران، اکنون به کانونی برای انعکاس مجاهدت ها و تلاش های یک ملت در وقتی که کشور آن ها مورد حمله نظامی قرار گرفته و شجاعانه از ارزش های ملی و میهنی و اعتقادی خود دفاع کرده و یا درگیر جنگی بزرگ و فراگیر شده اند، تبدیل شده اند[5].

موزه جنگ می تواند نقش مهمی در انتقال ارزش های اجتماعی و اعتقادهای معنوی جامعه به نسل های جوان تر ایفا نموده و از این طریق به همبستگی ملی کمک کند. این موزه دارای مخاطبان خاص خود هستند و در شهرهایی احداث می شوند که بستری از مقاومت و ایثار ، در زمان جنگ بوده اند. در این نوع موزه سلاح های نظامی، البسه رزمی و دیگر نمادهای نبرد دیده شده و گردشگر را در محیطی بازسازی شده از جنگ با همان حال و هوای سنگرها و محیط نظامی قرار می دهند. این موزه ها نوعی از القای فرهنگ و ارزش های هویتی شهرهایی است که در دوران جنگ مقاومت و شهامت خود را سپر دشمن کرده و اکنون آن ها را به عرصه نمایش می گذارند.

6- گردشگری و توسعه پایدار شهری

توسعه پایدار در برنامه ریزی گردشگری یعنی محافظت از منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع گردشگری جهت استفاده دائم در آینده. به عبارت دیگر با توجه به اینکه بیشترین توسعه گردشگری متکی بر جاذبه ها و فعالیت هایی است که به محیط طبیعی، میراث تاریخی الگوهای فرهنگی مناطق مربوط می شوند اگر این منبع ضایع و نابود شود بنابراین مناطق سیاحتی نمی توانند جهانگردان را جلب کنند و گردشگری موفق نخواهد بود[6].

گسترش شهرنشینی یکی از علل مهم شکل گیری گردشگری تلقی می گردد به ویژه به دنبال روشن شدن پیامدهای منفی زندگی شهری، برنامه ریزی در زمان اوقات فراغت در صدر اولویت شهرها قرار گرفت که این امر منجر به افزایش گردشگری شد[7].

توسعه پایدار گردشگری دارای سه جنبه است:

1- حفاظت از محیط زیست.

2- حفاظت منابع و میراث فرهنگی.

3- حرمت و احترام به جوامع[8].

گردشگری پایدار به دنبال سنجش ظرفیت تحمل اکولوژیکی، امکان سنجی اقتصادی، مقبولیت اجتماعی و فرهنگی[9]، پاسخ دهنده نیازهای کنونی گردشگران و نسل های آتی، برقراری تعادل میان ابعاد محیطی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، مبتنی بر مفاهیم بلند مدت و رفاه گردشگران [10] می باشد. به طور کلی گردشگری نظام پیچیده ایی از خدمات و فعالیت هاست که روابط متقابل متعدد ناحیه ایی و جهانی را در دیگر نواحی اجتماعی و اقتصادی شامل می شود. تحقق گردشگری پایدار به منظور دستیابی به تاثیرات خاص، نیازمند درک اساسی از پیچیدگی و ویژگی های نظام گردشگری است[11].

شکل2: روابط نظام گردشگری و محیط(مأخذ: پیری و همکاران، 1392).

7- آثار اجتماعی – فرهنگی گردشگری

پیامدهای مثبت و منفی گردشگری اجتماعی و فرهنگی به شرح زیر است:

جدول3: آثار فرهنگی و اجتماعی گردشگری در یک فرهنگ بومی(مأخذ: نگارنده).

8- نتیجه گیری

در انتهای سخن باید گفت گردشگری یکی از وجوه توسعه پایدار شهری است؛ که فعالیتی بسیار مهم و ارزشمند بوده چرا که با فرهنگ، اجتماع، اقتصاد، محیط زیست و .... سرو کار داشته و در هر منطقه ای کاربری و معنایی خاص به همراه دارد. موزه ها نیز مکان و ابزار تحقق صنعت گردشگری می باشند که باز هم با توجه به بستر شهری خویش مفهوم می یابند. موزه جنگ نیز از این رابطه مبرنا نیست و با توجه به بستر خویش به صنعت گردشگری و توسعه پایدار شهر کمک شایانی می نماید. که در نمودار زیر می توان ارتباط این عوامل را تحلیل کرد.

شکل3: رابطه توسعه پایدار شهری، گردشگری و موزه جنگ در یک نگاه( مأخذ: نگارنده).

مراجع

[1] موحد، ع. گردشگری شهری، انتشارات دانشگاه شهید چمران، 1386، ص168.

[2] ابراهیمی، م. موزه ها تاریخ مصور فرهنگ ها، هنر و معماری، رشد آموزش هنر، شماره16، 1387 ، ص18.

[3] زاهدی، م، حاجی ها، ب، خیامباشی، م. موزه، موزه داری و موزه ها، انتشارات چهارباغ اصفهان، چاپ دوم، 1387 ،ص13.

[4] ابراهیمی، م. موزه ها تاریخ مصور فرهنگ ها، هنر و معماری، رشد آموزش هنر، شماره16، 1387 ، ص19.

[5] حبیبی، ن. بررسی و شناخت هدف ها، سلایق و نیازهای مخاطبان در موزه های جنگ مطالعه موردی مخاطبان موزه ملی نیروی هوایی در دفاع مقدس، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال نهم، شماره 33، 1390، ص 160.

[6]آقا علیخانی، س. نقش گردشگری شهری در توسعه پایدار شهری نمونه موردی شهر اصفهان، اولین همایش ملی جغرافیا شهرسازی و توسعه پایدار، تهران، 1392.

[7]شارپلی، گردشگری روستایی، تر جمه رحمت اله منشی زاده، نشر منشی، 1382.

[8] منصوری، ع. گردشگری و توسعه پایدار، مجله رشد آموزش جغرافیا، شماره 63، 1381، ص37.

[9]Elsasser, H.; Wachter, D.; Denzler, S.; Frösch, R.; Abegg, B.: Nachhaltigkeit im Tourismus, in: Becker, C. (Pub.) Ansätze für eine nachhaltige Regionalentwicklung mit Tourismus, Verlag für Universitäre Kommunikation, Berlin,1995.

[10]König, N.: Nachhaltigkeit und Tourismus – Tourismusentwicklung innerhalb festgelegter Grenzen, in: Borghardt, J.; Meltzer, L.; Roeder, S.; Scholz, W.; Wüstenberg A. (Pub.) ReiseRäume, Dortmunder Beiträge zur Raumplanung 109, Dortmund 2001, noch unveröffentlicht, 2001.

[11] پیری، س، دامنباغ، ج، کرمی، ق. بررسی عوامل و راهبردهای موثر بر گسترش گردشگری پایدار نمونه موردی شهرستان دالاهو، اولین همایش ملی جغرافیا شهرسازی و توسعه پایدار، تهران، 1392.

نجمه قربانی اورگانی