شهرنشینی مبتنی بر اهداف توسعه پایدار

*محمدسعید ایزدی: مجمع عمومی سازمان ملل متحد، به‌منظور جلب توجه جامعه بین‌المللی به مسئله "شهرنشینی جهانی" و "نقش و اهمیت خدمات پایه شهری در توسعه اجتماعی و اقتصادی"، از سال ۲۰۱۴ به‌ واسطه قطعنامه GA،۳۱ اکتبر هر سال را به‌ عنوان روز جهانی شهرها (WCD)، تعیین کرده ‌است. موضوع کلی این روز، "شهر بهتر: زندگی بهتر" است و هر ساله موضوعات مختلفی با این مضمون ترویج می‌شوند تا بنیادی برای بحث و هم‌اندیشی تمامی ذی‌نفعان در مسیر توسعه شهری پایدار را به‌ وجود آورند.

شهرنشینی مبتنی بر اهداف و قواعد توسعه پایدار، قادر است در یک تعادل پویا، ضمن ارتقاء ظرفیت شهرها برای ایجاد اشتغال و ثروت، تنوع و انسجام اجتماعی میان طبقات، فرهنگ‌ها، و اقوام مختلف را سبب گردد. در همین راستا امسال، موضوع روز جهانی شهرها از سوی سازمان ملل، با هدف تأکید بر نقش مهم شهرنشینی، به‌عنوان منبع توسعه جهانی و شمول اجتماعی، "شهرهای فراگیر و توسعه اشتراکی"، معرفی شده ‌است.

در ایران نیز، گرچه تحولات سریع جمعیت شهری، فرصت‌های نوینی را برای توسعه‌ فراهم آورده، اما چالش‌هایی عمیق و گسترده‌ در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‎محیطی در شهرها را به همراه داشته که در صورت عدم اتخاذ برنامه‌های صحیح و پیش‌گیرانه منجر به گسترش نابسامانی در شهرها و نزول کیفیت زندگی شهروندان می‌شوند. نمودهای این نابسامانی به شکل عرصه‎های ناکارآمد درکشور، گستره‌های وسیعی از شهرها را در برگرفته است.

بر اساس آمارهای موجود هم‎اکنون ۳۰% از جمعیت کشور، با چالش‌های نزول کیفی زندگی شهری رو‎به‎رو است و اهم این چالش‌ها عبارتند از گسترش فقرشهری(در تمامی ابعاد آن از قبیل فقر درآمدی، بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه)، گسترش نابرابری‎های فضائی- کارکردی، ناکارآمدی نظام جابجائی و تحرک شهری، بحران هویت و تنزل منزلت اجتماعی – مکانی و تهدید میراث معنوی، طبیعی و ملموس شهرها، تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی، تاب‎آوری پائین شهرها در مواجهه با بلایا و تنزل کیفی محیط زیست( آلودگی‎ها، بحران آب و تخریب زیست‎بوم‎ها).

بی تردید تبعات این چالش‎ها محدود به این عرصه‌ها نمی‌شوند و سایر پهنه‌های شهری و شهروندان را در مقیاسی سرزمینی تحت تاثیر قرار می‌دهند.

پیچیدگی و بر هم‎کنش میان این چالش‌ها از سویی، گستردگی ابعاد و دامنه تاثیرگذاری آن‌ها بر کیفیت زندگی شهروندان از سوی دیگر، ضرورت اتخاذ نگرشی همه جانبه و ریشه‌ای به مسائل را پیش رو می‌نهد که بدون توجه به هم‎افزایی، هم زبانی و مشارکت کلیه ذی‎نفعان و ذی‎نفوذان، ممکن نخواهد بود. از این رو ارتقای کیفیت زندگی شهری موضوعی است که باید به عنوان هدف غایی و تعهد مشترک تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در کشور شناخته شود تا در یک شبکه همکاری گسترده میان دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها و با مشارکت تمامی شهروندان و نهادهای غیر دولتی و مردم، برنامه‌ها و اقدامات لازم به صورت هماهنگ و یکپارچه در جهت بهبود شرایط زندگی شهروندان تهیه و به اجرا برسند.

در این راستا وزارت راه و شهرسازی، با بازپیرایی نگرش‌های رایج نسبت به مسائل شهری، رویکرد بازآفرینی شهری پایدار را در تهیه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری اتخاذ کرده است. این رویکرد چهار هدف اصلی کاهش فقر شهری و پیش‌گیری از بازتولید آن، ارتقاء تاب‌آوری شهری، ارتقای هویت و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین ارتقای انسجام اجتماعی شهروندان را دنبال می‌کند. رویکرد بازآفرینی شهری و همچنین پاسخ چالش‌های نوظهوری چون جهانی شدن، تغییرات ساختاری، و عدم تعادل‌های فضایی ناشی از رشد گسترده شهرها را به‌همراه دارد و با نگاهی جامع، یکپارچه و عمل‌گرا، با تأکید بر ابعاد مختلف توسعه شهری، "تنوع فرهنگی" و "دسترسی برنامه‌ریزی‌شده همگان به منابع اشتراکی" را ممکن می‌‎سازد. بنابراین بازآفرینی شهری پایدار، ضمن اینکه پایه و مبنایی مناسب و مطلوب برای دستیابی به شهرهای فراگیر خواهد بود؛ با فراهم‌آوردن زمینه مشارکت تمامی کنش‌گران در فرایند توسعه شهری، زمینه‎های توسعه اشتراکی را برای شهرها فراهم می‎سازد.

روز جهانی شهرها، در هرسال، فرصتی را برای تمامی فعالان توسعه شهری فراهم می‎سازد تا در فضایی گفتمانی و جامع به موضوع  ارتقاء کیفیت زندگی جوامع شهری و خلق فضاهای سرزنده در شهرها در مقیاس جهان، قاره‎ها و کشورها، به تبادل دانش و تجربه بپردازند. انتخاب این روز، هر ساله به تمامی دست‌اندرکاران، متخصصان و پژوهشگران در حوزه توسعه شهری، یادآوری می‌کند که توانایی و مسئولیت لازم را برای برنامه‌ریزی شهری مطلوب در زمینه توسعه آتی شهرها در اختیار دارند و موجب می‎شود این گروه‎ها تلاش خود را برای ایجاد آینده‌ای بهتر و شایسته همگان افزایش دهند. بی تردید،  بهبود کیفیت زندگی و ایجاد شرایط یکسان زیست برای تمامی شهروندان در مناطق به‌سامان و نابه‌سامان شهری، موفقیت جوامع در مسیر حرکت به سوی جهانی با داشتن شهرهای بهتر و زندگی بهتر را هموار می‌سازد.