پیاده‌راه، راهی به تعامل و تعلق اجتماعی

*الهام رحمت‌آبادی:چنانچه شهر را به عنوان موجودیتی اجتماعی بپذیریم که زیست روزانه و روزمره شهروندان به آن گره خورده است، و ضمناً شهر را محلی بدانیم برای زندگی، تعامل اجتماعی و احساس راحتی کردن، می‌باید آن را برای این مهم تجهیز و آماده کنیم، پیاده راه‌ها، که فضاهایی عمومی به شمار می‌روند و متعلق به ساکنان شهر هستند، با حضور مردم دارای حیات اجتماعی، شادابی، پویایی و سرزندگی می‌شوند و از طرفی عرصه‌ای جهت تقویت ارتباط انسان و محیط شهری پیرامون خود به شمار می‌روند.

پیاده راه‌ها به عنوان بخشی از فضای عمومی شهری، عرصه‌ای را برای وقوع رویدادهای اجتماعی، فرهنگی و بیان احساسات جمعی به وجود می‌آورند. از اثرات و کاربردهای اجتماعی پیاده راه‌ها می‌توان به برگزاری و ارائه شکل‌های مختلف نمایشگاه‌ها، فستیوال‌ها و هنرهای خیابانی... اشاره کرد که متناسب با فرهنگ و مفاهیم محلی از هم متفاوت هستند، برای مثال در تهران می‌توان از بازارچه هنرهای دستی و تولیدات خانگی، موسیقی خیابانی، تئاتر خیابانی، و حتی دستفروشی به عنوان محتوایی رایج در پیاده راه‌ها نام برد، که به شادابی و نشاط اجتماعی و پویایی و جذابیت فضایی می‌افزایند. با این وصف طبیعی است که اگر پیاده راهی تعریف و تجهیز کنیم که فضای بروز و ظهور و بسیار مهمتر از آن رسمیت بخشیدن برخی فعالیت‌ها نظیر موسیقی خیابانی را فراهم کند، نه تنها پیاده راهی جاذب و سرزنده خواهیم داشت که فرصت شکوفایی و حرکت در جهت تحقق شهری شاد را نیز فراهم کرده‌ایم.

در پیاده راه‌ها، تعامل اجتماعی شکل می‌گیرد چرا که آزادی عمل انسان پیاده برای توقف، مکث و تماس مستقیم با دیگران بسیار زیاد است و این آزادی حرکت عابرین پیاده در فضاهای شهری نشانه رشد انسان مدار فضا و توسعه یافتگی فضا است، مهمتر اینکه می‌توان ادعا کرد که وجود پیاده راه‌های جاذب جمعیت و شکل دهنده تعامل اجتماعی هم حاکی از تمدن، مدنیت وهویت هر شهر و هم تقویت کننده آن است.

پیاده مداری و ایجاد شرایط مناسب برای پیاده روی اولاً به عنوان یکی از کارآمدترین اشکال رفت و آمد حائز اهمیت و توجه است و دوم اینکه ایجاد امکان پیاده روی در میادین، خیابان‌ها و محله‌های با هویت خرید – گردشی، پتانسیل دارد به بخش مهمی از گذران اوقات فراغت برای همه گروه‌های اجتماعی و جنسی بدل شود. این فرصت و فضای کمیاب کارکردهای اجتماعی قابل تاملی در فضای شهری دارد که در تهران به آن کمتر توجه شده است.

در تهران پیاده راه فضایی کمیاب است، چرا که بیشتر به حرکت سواره اولویت داده شده تا پیاده، اما چنانچه به مزایای اجتماعی، فرهنگی آن خصوصاً از منظر تعامل و رابطه اجتماعی بنگریم، در می‌یابیم که تولید و مصرف فضا با هدف گسترش پیاده راه فرصت و امکانی است که باعث می‌شود پویایی و سرزندگی در شهر جاری شود و به این واسطه محلی شکل بگیرد که جاذب و نگهدارنده شهروندان است.

با ایجاد فضای مناسب برای همه گروهها و اقشار اجتماعی تمامی شهروندان به فضای شهری فراخوانده می‌شوند و پیاده راه بستری می‌شود برای حضوری همگن و همنوا که در آن هیچ شهروندی از تعامل و تعلق به فضای شهری محروم نیست، با پرداختن و فراهم کردن این فضای کمیاب کم کم شهر برای همگان اعم از سالمندان، معلولین و کم توانان جسمی، زنان وکودکان به یک اندازه امکان حضور فراهم می‌کند، که به این ترتیب افزایش عدالت اجتماعی - فضایی و برابری حقوق شهروندی که از اساسی‌ترین اصول توسعه اجتماعی پایدار است به عنوان یکی دیگر از اثرات پیاده محوری بروز می‌نماید.

پیاده راه‌ها به طور قطع مزایای زیاد و همه جانبه ای دارند که بازتولید تعامل و تعلق اجتماعی فقط یک جنبه از آن است، اما همین یک کارکرد در این فضا، علاوه بر آنچه گفته شد، فضای شهر را به تعادل می‌رساند چرا که عاملیت انسان در فضا با کیفیتی که برای حضورپذیری‌اش شرح داده شد، باعث افزایش سطح نظارت عمومی، کنترل، تعدیل و حتی کاهش نابهنجاری‌های شایع در فضاهایی از این دست می‌شود.

چنانچه طرح مسأله را بپذیریم و به اهمیت آن واقف باشیم، به نظر می‌رسد طرح‌های در دست اقدامی چون ایجاد فضای زیر سطحی در میادینی نظیر انقلاب، ونک و هفت تیر و... می‌توانند به منزله فرصت‌هایی برای تجدید نظر و توجه به پیاده مداری تلقی شوند، و با سیاستگذاری‌های اجتماعی صحیح، توجه ویژه ای به شهروندان داشته باشند، بدین شکل که این فضای کمیاب را با بهره‌گیری از امکان‌های طراحی و مهندسی حتی در فضایی غیرهمسطح اما هم پیوند با فضای اصلی و حیاتی شهر برای شهروندان فراهم کنند، البته تجارب قبلی در تهران وجود دارند که لازم است با نگاهی اجتماعی – فرهنگی و نقادانه مورد بازنگری قرار گیرند تا به عنوان تجاربی نامطلوب مجدداً تکرار نشوند./