نسیان؛ هشداری برای تمام شهرها

*دنیا عباسی کسبی:زمانیکه پلاسکو فرو ریخت در کنار ابعاد مختلف این فاجعه انسانی، از گوشه و کنار کم نبودند افرادی که به بیان خاطرات کودکی تا کهنسالی شان در این ساختمان پرداختند. گاهی احساس آن را داشتی که انگار با فروریختن ساختمان پلاسکو بخشی از گذشته آن ها نیز فروریخته و به فراموشی سپرده شده است و انگار هویتی انسانی از دست رفته که باید برای آن غمگین بود.

شاید به سختی بتوان موضوع دلبستگی و عشق به یک خانه قدیمی، کوچه، محله یا یک شهر را در ابعاد، اندازه مسائل مهندسی معماری و شهرسازی امروز جای داد و یا حتی در کتاب و جزوه های دانشگاهی برای آن جایگاه ویژه ای تعیین کرد،  اما باید گفت که به یقین بهترین خانه، کوچه و محله مکان هایی است که همواره یادآور خاطره عزیزانی خواهد بود که سال‌ها در کنارشان بوده و عمری با شادی و غم‌هایشان سپری شده است. در واقع همین خاطرات در کنار هم سبب هویت‌بخشی به آن مکان شده و آن را برای ساکنین متمایز از سایر مکان‌ها کرده که پیامداین موضوع بالا بودن شاخص سرمایه اجتماعی و انسانی و امنیت اجتماعی در آن مکان خواهد بود.

با توجه به اهمیت هویت محله در برنامه‌ریزی شهری،  فیلم نسیان، قصه نابودی هویت همین محله‌های قدیمی است که می‌تواند در هر کجای جهان اتفاق بیفتد نسیان بازگو کننده تخریب محله‌های قدیمی اطراف حرم علی ابن‌موسی‌الرضا (ع) در مشهد مقدس است.

در واقع نسیان از فراموشی و نابودی یک هویت ارزشمند شهری سخن می گوید که همراه با ارادت و ایمان پاک ساکنین دائمی اطراف حرم مطهر رضوی بوده که بخشی به دلیل فشار ناشی از سوداگری،   ملک را با قیمتی نه چندان عادلانه واگذار کرده و به مناطق دیگر شهر و شاید بسیار دور دست تر از بارگاه نورانی آن امام رعوف کوچ داده شده اند اکنون تهیه کنندگان فیلم نسیان پای درد و دل این ساکنین نشسته تا شاید مسئولین و مدیران مربوطه را راهنمایی باشد برای نجات دیگر خانه‌ها، کوچه‌ها ومحله‌های پیرامون این حرم مطهر...

اما خواسته سازندگان نسیان به همین هم ختم نمی شود آن ها نجات هویت محله ای را تنها در پیرامون حرم مطهر رضوی در شهر مشهد نمی دانند بلکه آن را در تمام شهر ها مانند قم، مشهد، تهران و...می خواهند و بر آن تاکید می کنند.

نسیان مانند دریچه ای باز  است که به مدت نود دقیقه مسوولان و مدیران شهری می توانند  ازسوی  مردم یک محله، به تاثیر اجراء طرح، برنامه و ساخت و ساز ها نگاه کنند و مانند اجراء طرح نواب  درس و تجربه ای  باشد که دیگر نباید آن را تکرار کرد.

مردم در نسیان از به ظاهر ساده ترین دلبستگی روزانه شان که مسجد و تکیه و بارگاه نورانی علی ابن موسی الرضا(ع) است می گویند اما با نگاهی ژرف گونه به فیلم، مخاطب در می یابد که مدیران و مهندسان اگر به دنبال شهری انسانگرا هستند  نباید از این اشک و دلبستگی ها به سادگی عبور کرده و نادیده بگیرند و در طول فیلم روح مخاطب درگیر احساسات مردم ساکن همین محله ها شده و طول مدت نود دقیقه ای فیلم را به فراموشی می سپارد.

در کنار نگاه عاطفی و احساسی فیلم که با گفت و گوهای مردمی شکل گرفته،مخاطب شاهد مصاحبه با کارشناسانی در حوزه های مختلف از مهندسی تا مذهبی و تاریخی است که تماما پشتوانه و تایید خوبی است برای همان گفت وگوهای مردمی و این کار با هوشمندی کارگردان فیلم انجام گرفته است.

در کنار نظرات کارشناسی، کارگردان در اواسط فیلم در جستجوی نمونه ای از حفظ بافت با ارزش و هویت محله ای است که از سوی مدیران شهری آن مورد تکریم قرار گرفته و به این صورت به پاریس و رم می رود و مخاطب فیلم در می یابد  حفظ هویت و بافت قدیمی شهری نه تنها برای ساکنین بلکه برای مسافران خارجی آن مکان که با آن از کودکی درگیری روحی و  عاطفی نیز نداشته اند مورد تکریم و ستایش است و سپس با هوشمندی سوالاتی در ذهن مخاطب نسیان شکل می گیرد که چرا قبل از ایجاد طرح بازسازی حرم مطهر به تجربه های جهانی در خصوص حفظ هویت محله ای و بافت ها کهن شهری توجه نشده بود؟

به طور کلی فیلم  نسیان دارای آغاز و پایانی شایسته است و پس از آغازآن،فیلم آرام آرام مخاطب را با فضا و اهمیت موضوع آشنا می کند و او را تا پایان فیلم با خود همراه کرده. در پایان فیلم مخاطب با بسیاری پرسش های بی پاسخ جدی در این مداخله وسیع شهری مواجه است، پرسش هایی نظیر:

- شهرهای دیگر ایران تا چه اندازه درگیر مشکل مطرح شده در فیلم هستند!؟

- تاثیرات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی این گونه ارزیابی شده که حاصل آن مجوز مداخلات شهری در این مقیاس است؟

- آیا شهرسازان و معماران و مدیران تصمیم گیر تا چه میزان از دانش و نظر اساتید و کارشناسان علوم انسانی در حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، روانشناسی و فرهنگی و... استفادهکردند و می کنند!؟

لذا نسیان را باید هشداری برای گوشه به گوشه شهرها دانست.