گزارش‌های فنی، حلقه مفقوده چالش‌های آبی خوزستان

 این میزگرد با حضور شهرام سالمی کارشناس ارشد حوزه آب و جی آی اس،  ناصر سودانی نماینده اسبق اهواز در مجلس شورای اسلامی، دکتر شهبازی متخصص مهندسی منابع آب، دکتر توفیق سعدی متخصص اقلیم‌شناسی و تغییر اقلیم و مهندس فکور کارشناس ارشد سازه برگزار و بر لزوم ارائه گزارش‌های فنی در کمیته‌هایی متشکل از اساتید دانشگاهی و افراد فعال در حوزه‌های مربوطه برای دفاع از حق خوزستان تأکید شد. 

 

شهرام سالمی  کارشناس ارشد حوزه آب،  در این میزگرد با بیان اینکه هورالعظیم به پنج مخزن تقسیم و از سال 61، هر سال حجم آن کمتر شده است، اظهار کرد: در پایان جنگ تحمیلی و آغاز توسعه کشاورزی، مخازن شماره سه، چهار و پنچ تقریبا خشک شدند.

 

وی افزود: در سال 70 سد آتاتورک در ترکیه آبگیری شد که تأثیر بسیار بدی روی رودهای دجله و فرات گذاشت و موجب خشکی این تالاب در بخش عراق شد. هم‌زمان خشکسالی نیز اتفاق افتاد. در سال 78، با آغاز عملیات اجرایی سد کرخه، ‌هورالعظیم در وضعیت کمترین مقدار آب قرار گرفت.

 

این کارشناس حوزه آب ادامه داد: سال 81، دایک مرزی احداث و موجب شد آبی که از عراق می‌آید، به سمت ایران حرکت نکند. با مطالعاتی انجام‌شده این نتیجه حاصل شد که حجم آب دریافتی از آنجا تنها 2 درصد از تالاب را تشکیل می‌داد. در سال 85 شکست هیدرولوژیکی اتفاق افتاد؛ این شکست‌ها در دو حالت تغییر اقلیم یا تغییر در مصارف بالا رخ می‌دهند.

 

سالمی عنوان کرد: با این شکست هیدرولوژیکی و توسعه کشاورزی در بالادست کرخه، با حمایت‌های مسئولان استان‌های بالادست موفق شدند کشاورزی را توسعه دهند که سبب شد آورد رودخانه کرخه از متوسط سالانه به مراتب کمتر شود، اما از سازمان آب و برق خوزستان جای قدردانی است که با وجود تمام کمبودهای آبی توانستند رطوبت نسبی را در این تالاب حفظ کنند.

 

وی خاطرنشان کرد: اکنون که مخزن یک و دو، پرآب هستند، مخازن چهار و پنج در حال آبگیری است؛ به عبارت دیگر در سال 95 مشکل مرطوب بودن مخازن سه، چهار و پنج تقریباً رفع شد. البته پساب‌های نیشکر به مخزن پنج می‌ریزند، اما مخازن سه و چهار پساب ندارند.

 

همچنین در این نشست، دکتر ناصر سودانی نماینده مردم اهواز در سه دوره مجلس شورای اسلامی، اظهار کرد: در بدو ورود من به مجلس نهم در دولت هشتم جریان انتقال آب کارون در حال سرعت گرفتن بود. ما به رئیس‌جمهور گفتیم این امر را به کارشناسان بسپارید و ببینید آیا به صلاح است چنین کاری انجام شود، یا خیر. رئیس‌جمهور این وعده را داد که تا زمانی‌که من هستم به شما قول می‌دهم آب انتقال داده نمی‌شود.

 

وی با بیان اینکه جلگه  بودن خوزستان به وجود هفت رودخانه وابسته است، گفت: ما به رئیس‌جمهور گفتیم احساس می‌کنیم دست های پنهانی در کار هستند که حکم مرگ خوزستان را صادر می‌کنند. ما سه کار انجام دادیم؛ اول آنکه برای همراه کردن مردم، ادبیات‌سازی کردیم؛ همچنین این واقعه را برای مسئولان روشن کردیم و سپس سازوکارهای قانونی را که در اختیار داشتیم، پیاده کردیم.

 

این نماینده سابق مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: من در ادبیات‌سازی بیش از حد لازم در دفاع از خوزستان مایه گذاشتم. گفتم باید کسانی که حکم مرگ خوزستان را صادر کرده‌اند، محاکمه شوند؛ همچنین اینکه کارون دیگر رودخانه نیست، بلکه فاضلاب‌خانه است. چرا باید مرثیه کارون خوانده شود؟

 

سودانی ادامه داد: مجلس مجبور شد کمیسیون کشاورزی را ملزم کند که کمیته آب را به داوری برگزیند که منجر به صدور یک مصوبه پنج‌بندی شد. بند اول این مصوبه عنوان می کرد تا زمانی‌که آب شرب مردم و صنعت خوزستان تأمین نشود و مهندسی رودخانه و لایروبی و حریم‌سازی تحقق پیدا نکند، حق برداشت و انتقال آب به مناطق دیگر ممنوع است و اگر این موارد تحقق پیدا کند، آب باید از انتها انتقال داده شود، نه از سرشاخه‌ها.

 

وی عنوان کرد: وزیر نیرو متقاعد شد که به فکر جایگزینی راه‌حلی برای انتقال آب باشد و آن شیرین‌کردن آب خزر و خلیج فارس بود. ما با کسانی که در آن زمان در کرمان، رفسنجان،‌ یزد یا اصفهان بوده و بر وزارت نیرو حاکم بودند، کلنجار داشتیم. ما یک خوزستانی را در این حوزه مسئول کردیم و تصویب شد که انتقال آب مطالعه‌شده باشد.

 

 

این نماینده پیشین مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی با اشاره به سفر اخیر رئیس‌جمهور به خوزستان گفت: به رئیس‌جمهور گفتم آبی که قرار است یک میلیارد مترمکعب انتقال داده شود، آیا ترازویی دارد که نشان دهد بیش از این مقدار انتقال داده نمی‌شود و اگر چنین است چه تضمینی وجود دارد که این آب فقط برای شرب منتقل می‌شود؟ متأسفانه تنها جمله این بود که مصوبه شورای عالی در حضور برخی از مرکزنشینان تصویب شده است.

 

سودانی با بیان اینکه استاندار اصفهان گفته از دولت مأیوس شده است و بخش خصوصی را دعوت می‌کند، تصریح کرد: رسالت ما این است که چنین نشست‌هایی را با حضور نخبگان و اساتید در جهت تبیین عمق فاجعه برای شهروندان برگزار کنیم؛ این تنور باید همواره داغ بماند.

 

وی ادامه داد: باید از مسئولانی که فریاد ما را به‌خوبی منعکس می‌کنند، حمایت کنیم و سازوکار قانونی لازم را از طریق مجلس اتخاذ کنیم؛ همچنین باید نشست‌هایی با نمایندگان مجلس خبرگان رهبری برگزار کنیم. این ارتباط سبب می‌شود که مشکلات هیچ برچسبی نخورند. دفاع از خوزستان یک مسأله سیاسی نیست، باید سازوکارهای قانونی و ارتباط با نمایندگان مجلس خبرگان را از طریق جراید، رسانه‌ها و ... برقرار کرد.

 

 در میان صحبت‌های ناصر سودانی تعدادی از حضار نسبت به عمکرد وی در زمان مسئولیت به اعتراض برخاستند. 

 

همچنین در این نشست دکتر علی شهبازی متخصص مهندسی منابع آب، اظهار کرد: در بخش‌های مختلف محیط زیستی یا فعالان سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد) گاهی تحلیل‌های بسیار متفاوت و در برخی موارد متناقضی را از یک مسأله زیست‌محیطی ارائه می‌دهند.

 

وی افزود: بسیاری از اوقات این مسائل موجب اختلاف‌نظر و اظهارنظرهای سنگین می‌شود؛ گاهی نیز مسئولان در تصمیم‌گیری‌ها دچار ابهام و اشتباه می‌شوند. البته این مسأله در تمام دنیا وجود دارد، اما برای ساماندهی و حل اختلافات، کشورهایی هستند که می‌توانیم از آن‌ها الگو بگیریم.

 

 

این متخصص مهندسی منابع آب گفت: هر طرحی که می‌خواهد برای بهره‌برداری از سیستم‌های منابع آب مورد استفاده قرار گیرد، باید بررسی شود که در یک افق زمانی موجب چه اتفاقاتی می‌شود. برای این کار نیز مهندسان از شبیه‌سازی استفاده می‌کنند. شبیه‌سازی باید وجود داشته باشد، اما آنچه ابهام ایجاد می‌کند، مفروضاتی است که در این شبیه‌سازی در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان کسی که ذی‌نفع است، من می‌توانم داده‌ها را به گونه‌ای کنار هم قرار دهم تا نشان دهم انتقال آب هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. این مسأله نیز به دلیل عدم قطعیت موجود در پارامترهای ما رخ می‌دهد.

 

شهبازی تصریح کرد: اگر بپرسیم مقدار آب قابل برنامه‌ریزی در حوزه آبریز استان جقدر است، اعداد و ارقام متفاوتی می‌بینیم. خیلی خوب است که سمن‌ های مختلفی که در استان فعال‌ هستند، کمیته‌های فنی متشکل از اساتید دانشگاهی و افراد فعال در حوزه‌های مربوطه داشته باشند تا این افراد گزارش‌های فنی مربوطه را ارائه دهند. این کار می‌تواند در تصمیم‌گیری‌ها بسیار مؤثر باشد. با وجود این کمیته‌ها می‌توان گزارش‌های فنی مستقلی نوشت تا از زوایای مختلف مباحث را در حوزه آب و محیط زیست بررسی کنند و با اطمینان می‌توان گفت که دیگر در این گزارش‌ها غرض‌ورزی وجود ندارد.

 

وی تصریح کرد: زمانی‌که طرح انتقال آب بین حوضه‌ای مطرح می‌شود، بر اساس طرح‌های مهندسی اگر مقدار سود بیش از هزینه باشد طرح مناسب شناخته می‌شود. باید دید که این طرح‌ها تا چه حد می‌توانند کیفیت‌سازی کنند. در حال حاضر در بحث انتقال آب بین حوضه‌ای یک هزار و 200 میلیارد مترمکعب آب و در آینده نیز تا حدود سه میلیارد مترمکعب از مجموع سرشاخه‌های کارون تعریف شده است.

 

 

این متخصص مهندسی منابع آب با اشاره به اینکه به‌صورت غیرمستقیم در استان انرژی برق تولید می‌شود، گفت: اگر در شبیه‌سازی فرض کنیم که 2 هزار و 800 میلیارد مترمکعب آب برداشت شود، به‌طور متوسط 2 هزار و 100 گیگابایت انرژی برق‌آبی را در سال از دست می‌دهیم. انتقال آب بین حوضه‌ای به خودی خود، به‌شدت موجب آسیب‌پذیری شرکت‌هایی می‌شود که طرح‌ها را انجام می‌دهند. مثلا از نظر کشاورزی این شرکت‌ها می‌توانند تأثیر بپذیرند و عملا طرح‌هایی که در حال اجرا است، بدون استفاده می‌ماند.

 

شهبازی با بیان اینکه قرار است 2.2 تا سه میلیارد مترمکعب آب برداشت شود، افزود: اگر یک طرح کشاورزی در خوزستان تعریف و به واسطه آن طرح، آبی برداشت شود می‌گوییم مثلا راندمان فلان شبکه آبیاری زهکشی در استان به مقدار خاصی کاهش می‌یابد. معنی این کاهش این نیست که این آب هدر می‌رود؛ البته کیفیت آب مطلوب نیست، اما باز این آب، بازگشتی است. وقتی که یک تا سه میلیارد مترمکعب آب از سرشاخه برداشت می‌شود، به‌طور مطلق این آب از سیستم حذف شده و تأثیر مستقیمی در عکس‌العمل هیدرولوژیکی حوضه آبریز خواهد داشت. در این حوضه شاهد حجم مشخصی از بارندگی‌ها بودیم، اما به‌شدت این عکس‌العمل کاهش پیدا می‌کند.

 

همچنین در این نشست دکتر توفیق سعدی متخصص اقلیم‌شناسی و تغییر اقلیم، اظهار کرد: ظاهرا طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای مجوز محیط‌زیستی ندارند، اما اینکه چنین طرح‌هایی اجرا می‌شود جای تعجب زیادی دارد. در دنیا اثبات شده است که فعالیت‌ها و دستکاری‌های انسانی می‌تواند تأثیر زیادی بر طبیعت بگذارد.

 

وی افزود: گروهی از این مسأله استفاده کرده و می‌گویند در خوزستان سیلاب و بارش زیاد است و ما این آب زیادی را می‌خواهیم به جاهای دیگر انتقال دهیم. باید گفت بعید نیست که خشک شدن تالاب‌ها موجب شده باشد که این بارش‌ها به‌صورت سنگین و شدید بروز کند. ما الگوی مشخصی از برف و باران به نام بارش داریم. از بین رفتن اکوسیستم و گونه‌های گیاهی مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

 

 

سعدی تصریح کرد: پیشنهاد ما این است که سمن‌ ها در کنار متخصصان استانی و خارج استانی، کارهای تخصصی انجام ‌دهند. نمایندگان و روحانیون به‌خوبی فعالیت خود را انجام می‌دهند، اما حلقه مفقوده، گزارش‌های فنی است که باید وجود داشته باشد تا با استناد به آن‌ها از حق خوزستان دفاع کنیم. به نظر می‌رسد که در آینده باید در این مسیر گام برداریم و سمن‌ ها را فعال‌تر کنیم.

 

 

همچنین در این نشست مهندس فکور کارشناس ارشد مهندسی سازه، اظهار کرد: تاکنون یک میلیارد و 200 مترمکعب آب از خوزستان منتقل شده که شاید چهار برابر نیاز مناطقی باشد که انتقال آب به آن‌ها انجام شده است؛ در حالی‌که شرط اول انتقال آب، وجود آب مازاد در مبدأ و شرط دوم این است که در مقصد آورد وجود نداشته باشد، حال آنکه آورد رودخانه زاینده‌رود قبل از انتقال، 800 میلیون مترمکعب بوده است.

 

وی افزود: اولین وظیفه تمام سمن‌ ها، این است که اجازه دروغ و تحریف ندهند. مشکل اکنون زیاده‌خواهی افرادی است که می‌خواهند آب را برای خود ببرند که اگر این زیاده‌خواهی وجود نداشته باشد، مشکل حل می‌شود. این افراد باید بدانند در صورت انتقال خودشان هم ضرر می‌کنند؛ چراکه طبیعت به ما آموخته که هیچ اقلیمی را نباید تغییر داد.

 

این کارشناس ارشد مهندسی سازه با بیان اینکه باید به نحو سازنده‌ای پیش برویم، گفت: وضعیت اطراف ما اکنون به‌طوری ناامن است که باید با کمترین تنش جلو برویم. اگر استان‌های دیگر بدانند که عدم تبخیر از تالاب‌های خوزستان، سبب کاهش باران در آن مناطق می‌شود، با ما همراه خواهند شد.

 

فکور با اشاره به سدسازی در خوزستان، گفت: این سدها جلوی ایجاد سیل را گرفته‌اند، در حالی‌که شرایط خوزستان به‌طور طبیعی نیاز دارد که هر چندسال این سیل زمین را سیراب کند. رودخانه‌های خوزستان در گذشته به‌طور طبیعی این کار را انجام می‌دادند و ما اکنون متوجه شدیم که نبود این سیل‌ها چه ضرری ایجاد می‌کند.