شهرداریها؛ همّ و غم شوراها
شورای شهر به عنوان یکی از دستاوردهای مهم دولت اصلاحات، در سال ۱۳۷۷ تاسیس شد و اکنون پس از طی چهار دوره تجربه متفاوت، در آستانه برگزاری پنجمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا قرار داریم.
بدون شک تا به امروز نقاط ضعف و قوت زیادی در شوراهای شهری به عنوان پل ارتباطی مردم با مسئولان ذیربط وجود داشته که البته با توجه به اعتراضات مردمی از وضعیت نامناسب مدیریت امور شهری، نقاط ضعف شوراها در بسیاری از موارد بر نقاط قوت آنها پیشی میگیرد.
همین مسئله حاکی از آن است که توجه و دید مردم نسبت به مسائل و چالشهای مرتبط با محل سکونت خود، عمیقتر شده و از طرفی با گسترش فضای مجازی و انتشار سریع اخبار گوناگون شهری، شهروندان با حقوق خود بیشتر آشنا شده و دقیقتر از گذشته موضوعات را رصد میکنند و مسئولان را بیش از پیش درباره هرگونه اتفاق ناخوشایند در عرصه مدیریت شهری مسئول و پاسخگو می دانند.
از همین رو لازم است تا اعضای شوراها ضمن اینکه در دوره جدید از تخصص و تجربه بیشتری برخوردار باشند، بلکه بیش از گذشته نسبت به عمل به وظایف قانونی خود و رفع اشکالات و نقاط ضعف موجود در ساختار شوراهای شهری اهتمام ورزند. برهمین اساس در این گزارش تفصیلی، در گفتوگو با کارشناسان ذیربط ضمن بررسی «نقاط ضعف و قوت شوراهای شهری» در حیطه تکالیف قانونی خود، به ارائه راهکارهایی درخصوص رفع کمبودها ایرادات موجود و ارتقای جایگاه شوراها پرداخته ایم که در ادامه میخوانید.
ضعف تخصص، تعهد و مدیریت شهری
در همین رابطه یک جامعه شناس با اشاره به ضعفهای موجود در شوراهای شهری گفت: ضعف تخصص، ضعف تعهد و ضعف مدیریت شهری در شوراهای شهری قابل مشاهده است که باید در دوره آتی نسبت به رفع آنها اقدام شود.
پروفسورحسین باهر در عین حال درباره نقاط قوت شوراهای شهری تصریح کرد: مردمی بودن انتخابات و گزینش اعضای شورای شهر توسط مردم از نقاط قوت این شوراها است.
ضعف در برنامه ریزی متناسب با ساختار مناطق
همچنین یک جامعه شناس و استاد دانشگاه با اشاره به لزوم بررسی دامنه فعالیت شوراهای شهری از ابعاد مختلف، درباره نقاط ضعف شوراهای شهری گفت: اگرچه شوراها باید براساس ساختار و فضای فیزیکی، امکانات و قابلیتهای هر منطقه برنامهریزی کنند، اما در این زمینه کمتر اقدامات صحیح انجام شده است.
امانالله قرایی مقدم در گفت و گو تشریح کرد: باید بین شهرهای بزرگ مثل تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و شهرهای کوچک و روستاها و دهکدههای بزرگ و بخشها تفاوت قایل بود. چون نیازها، خواستهها و برنامههای هر کدام از این مناطق، بهطور کلی هم از لحاظ فرهنگی و هم از لحاظ امکانات و نیازها و خواستهها متفاوت است و ما نمیتوانیم تهران را قابل مقایسه با مشهد یا مشهد را با شهری مثل قوچان و یا بجنورد بدانیم و هر کدام از این شهرها ویژگیهای خاص خود را دارند.
وی افزود: ما نمیتوانیم نیاز منطقه 1 تهران را با مناطق دیگر یکسان درنظر بگیریم و خصوصیات فرهنگی و آسیبهای منطقه 12 با منطقه فرحزاد و خاک سفید متفاوت است. اگر یک منطقه نیاز به آسفالت دارد، منطقه دیگر نیاز به جایی دارد که مردم بتوانند مشکلات خانوادگی و اقتصادی خود را برطرف کنند.
روابط مداری و ضعف در جلب مشارکت مردمی
قرایی مقدم با تاکید بر اینکه در شهرهای بزرگ مثل تهران نیز باید به شوراهای محلی روی بیاوریم گفت: شورایاریها و شوراها باید براساس نیازهای هر منطقه و خصوصیات فرهنگی و نیازهای آنجا برنامهریزی و فعالیت کنند تا به این وسیله هدف تشکیل شوراها هم محقق شود. درواقع شوراها برای این بهوجود آمده که مشارکت اجتماعی و مردمی را بالا ببرد که نتیجه آن دلسوزی و دلبستگی مردم نسبت به محل سکونت و آینده آن و سپس نسبت به نظام حکومتی و بالا بردن ارزشها و هنجارها کل کشور است. چون مشارکت مردمی است که میتواند کشور را نگه دارد و کشور را بدون مشارکت مردمی و شرکت دادن مردم در سرنوشت خود نمیتوان حفظ کرد.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: اهمیت شوراها در این است که مردم و نمایندگان آنها متناسب با خصوصیات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی آن منطقه باشند. چون در هر محلهای قدرتهای محلی ذینفوذی وجود دارند و باید بر این اساس برنامهریزی کنند و از قاعده هرم به شوراهای شهر برسند و از هر منطقه یک نماینده وجود داشته باشد.
وی با ابراز تاسف از اینکه اعضای شوراها از طریق روابط و تلقین وجهه انتخاب میشوند گفت: ضعف عمده شوراها این است که در آنها روابط مداری حاکم است. به این معنا که بعضا نمایندگان مردم به صورت سفارشی تبلیغ و انتخاب میشوند، صرفا به این دلیل که یک شخصیت مطرح ورزشی یا سیاسی هستند و اگرچه این افراد در جایگاه خاص خود محترم هستند، اما درحقیقت در شوراها نمیتوانند اثرگذار و مفید باشند.
سطح روبه رشد انتظارات مردم از شوراها
وی همچنین درباره عملکرد شوراهای شهری در عمل به وظایف قانونی خود گفت: شوراهای شهری تاحدی در عمل به وظایف قانونی خود موفق و تاثیرگذار بودهاند، اما باید توجه داشت که جامعه ما در حال توسعه و رشد است و توقعات ما مثل توقعات 5 سال یا 10 سال قبل نیست و برای مثال انواع آسیبهای اجتماعی و سایر مشکلات متعدد، باید کاهش پیدا کند. انتظارات مردم بهطور مرتب در حال افزایش است و بر اساس این انتظارات تغییر و تحول در شهرها صورت میگیرد.
به گفته قرایی مقدم، کمترین تاثیر حضور شوراها این بوده که مردم تاحدی احساس کردهاند میتوانند در مسائل مربوط به خود حرف بزنند و مشارکت کنند و این موضوع برای آینده جامعه و نسلهای آتی که کشور را میسازند، دلبستگی ایجاد میکند. فراموش نکنیم کشور بقا و دوام نخواهد داشت مگر اینکه مردم در امور آن احساس مشارکت کنند.
وی با تاکید بر اینکه باید مشارکتهای اجتماعی را در تمام زمینهها از جمله مسائل حقوقی، اقتصادی، فرهنگی، صنایع، فعالیت در روستاها و... بالا ببریم تا مردم وابستگی بیشتری داشته باشند و کشور دوام و بقا پیدا کند، خاطرنشان کرد: اگر زمانی که گرجستان، آذربایجان و ارمنستان از ایران جدا شد، مردم دم نزدند و بیتفاوت بودند به این دلیل بود که کشور را از آن خود نمیدانستند و در امور کشور هم دخالت نمیکردند. در حالی که یک شهروند انگلیسی یا آمریکایی جان خود را میدهد اگر یک نقطه از سرزمین آنها را به زور بگیرند.
ضعف جایگاه قانونی
علاوه بر این معاونت سابق امور شهرداریهای سازمان شهرداریها و دهیاری های وزارت کشور درباره ضعفهای موجود در شوراها گفت: قانون اساسی، جایگاه شورا را تعریف کرده و گفته که شوراها از ارکان اداره کشور برای تصمیمگیری هستند. درواقع شورا باید جایگاهی را داشته باشد که اکنون آن جایگاه قانونی را ندارد و این یک ضعف جدی در نظام قانونی کشور است و باید قانون شورا متناسب با اصولی باشد که در قانون اساسی آمده است. پس قاعدتا باید در قانون شوراها تجدیدنظر کنیم و قانون شهرداریها و یک قانون جدیدی بنویسیم.
علی نوذرپور تشریح کرد: این کار طی دوسه سال گذشته در زمان حضور من در وزارت کشور انجام شد و لایحه مدیریت شهری را تقدیم دولت کردیم که هماکنون در دولت و در کمیسیون خاص کلانشهر تهران و سایر کلانشهرها در دست بررسی است. مرحله اول بررسی در کمیته تخصصی به اتمام رسیده که مسئولیت آن را از سوی دولت برعهده گرفتم و حالا این لایحه آماده بررسی در کمیته فرعی این کمیسیون است. بنابراین بخشی از این ضعف جدی در قانون شوراها، با این لایحه حل میشود. چون این لایحه بیشتر معطوف به حوزه شهرداریها است و قسمتی هم به حوزه شهرداری و شوراها هم پرداخته است.
قطع ارتباط شورای شهر با محلات
وی افزود: نیاز است که قانون دیگری تحت عنوان قانون اصلاح قانون شوراها که البته آن هم از سوی وزارت کشور تنظیم شده و در دولت در دست بررسی است، وضع شود و در آن اتفاقاتی بیفتد؛ ازجمله اینکه شوراها از دل شورای محله زاییده شوند. یعنی ما باید نظام شورایی خود را تغییر دهیم. در ابتدا بعد از شناسایی محلههای شهری و تثبیت این محلهها که البته وزارت کشور دستورالعملی را طی دوسه ماه اخیر برای شناسایی و تثبیت محلههای شهری شهرهای کشور صادر کرده که در این محلهها، شورای محله باید شکل بگیرد و بعد انتخابات شورای شهر باواسطه شورای منطقه یا بلاواسطه آن صورت پذیرد و شورای شهر از دل شورای محلات زاییده شود.
نوذرپور با انتقاد از اینکه اکنون ارتباط شورای شهر ما با محلات برقرار نیست و این از نقاط ضعف جدی است، گفت: در شهرهای بزرگ بین تعداد منتخبان و جامعه شهری فاصله وجود دارد و عملا هیچ رابطه سازمانیافته و تعریف شدهای وجود ندارد و لذا ما آن نظارت عمومی مردم را برای اداره امور شهری نداریم. در حالی که شوراها اساساً ایجاد شدهاند تا نظارت مردم را برای اداره امور شهر محقق کنند. بهگونهای که از هر آنچه در مدیریت شهری چه در شهرداری و چه در شهر انجام میپذیرد، مردم نه فقط در جریان اطلاعرسانی، بلکه در جریان تصمیمگیری هم قرار بگیرند. تا زمانی که مردم در حوزههای مختلف مدیریت شهری صاحبنظر و تصمیمگیر نباشند و به ویژه مشارکت نکنند، نمیتوانیم بگوییم که شوراها توانستهاند موفق باشند.
ضعف مشارکت مردمی
وی با تاکید بر اینکه شوراها ایجاد شدهاند تا بستر مناسب را برای مشارکت مردم در حوزههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، عمرانی و رفاهی فراهم کنند و این مشارکت اکنون در شهرهای ما صورت نگرفته است، افزود: منظور از مشارکت صرفا مشارکت مالی یا مشارکت یدی نیست، بلکه مشارکت به معنای همفکری و حضور مردم در هرگونه تصمیمی است که در محلههای شهری صورت میپذیرد. یعنی مردم در مراحل اجرا حضور داشته باشند در حدی که بدانند در مرحله اجرا چه اتفاقی میافتد و در مرحله پس از اجرا هم نظارت داشته باشند تا اگر عیب و ایرادی وجود داشت، بتوانند نظرات خود را منعکس کنند. لذا در بحث مشارکت نیز ضعف جدی داریم.
شهرداریها؛ همّ و غم شوراها
به گفته نوذرپور، اشکال نقطه ضعف بعدی شوراها این است که به واسطه اشکالات موجود در قانون، تمام همّ و غم شوراها به شهرداریها معطوف شده و شورا شورای شهر نیست، بلکه شورای شهرداری است. چراکه شهرداری فقط در این قسمت از تصمیمات شورا تبعیت میکند و قسمتهای دیگر که دولتی هستند ولی کار شهری میکنند، مثل شرکتهای آب و فاضلاب، برق، ادارات مربوط به حوزههای میراث فرهنگی و اجتماعی، از وزارتخانه مربوطه خود دستور میگیرند.
وی در ادامه اظهار داشت: لذا این یک نقطه ضعف جدی است که باید در قانون لایحه مدیریت شهری این وظایف را از دولت بگیریم و به شهرداریها بدهیم تا نظارت شوراها بر همه شهر حاکم شود. در حال حاضر چون این وظایف توسط دولت مدیریت میشود، عملا حضور شوراها در این قسمت یک حضور صوری است. یعنی در حد اظهارنظر و نقض و گلایه و شکایت باقی میماند و در نهایت در حد یک NGO و یک رسانه تقلیل جایگاه پیدا میکند. پس در این قسمت مشکل داریم که باید اصلاح قانون کنیم.
نبود سازوکار برای نظارت
رئیس جامعه شهرسازان در ادامه عنوان کرد: در قسمت مربوط به شهرداریها، شوراها باید بر اداره امور شهرداریها نظارت کنند که برای این نظارت هم سازوکاری ندارند. یعنی فرضا در شهر تهران با تعداد قریب به 70 هزار نیرو و حجم عظیمی از سازمان و شرکت و معاونت و مدیریت، اعضای شورا که در حدود 21 نفر هستند، چگونه قرار است بر این تعداد نظارت کنند و لذا باید برای این نظارت سازوکار تعریف شود. وی تاکید کرد: باید سازوکاری باشد که شوراها بتوانند بهطور الکترونیکی و آنلاین نظارت کنند و نیاز به حضور فیزیکی یا نظارت اتفاقی و موردی نداشته باشند. پس این نظارت بر شهرداری هم علیرغم اینکه قانون این اجازه را به شوراها داده، به دلیل عدم تعریف سازوکار، ناقص انجام میشود.
دخالت شورا در حوزه استخدام نیرو و بروز فساد
وی با اشاره به چالش بعدی در شوراها گفت: از آنجا که شوراها وظیفه خود را در حوزه نظارتی به خوبی انجام نمیدهند، در حوزه اجرا دخالت میکنند. برای مثال در عزل و نصب نیروها یا در ورود نیروها به شهرداری ورود میکنند که هیچ کدام وظیفه آنها نیست و ورود آنها در این بخشها غیرقانونی است. شوراها افرادی از دوستان و خویشان خود را معرفی و به بدنه شهرداری فشار میآورند که آنها را جذب کنند. این امر موجب تورم تشکیلاتی در شهرداری میشود که البته عمده این نیروها غیرکیفی و غیرمرتبط هستند. یعنی ضمن اینکه بدنه شهرداری حجیم میشود، اما از نظر کارآیی به شهرداری اضافه نمیشود.
نوذرپور اضافه کرد: نقطه ضعف دیگر اینکه به واسطه حضور شوراها در شهرداریها، رانتهایی ایجاد میشود که این رانتها موجبات فساد را در شهرداری ایجاد میکند و برای این چالش جدی هم باید سازوکاری اندیشید تا اعضای شورا نتوانند از نفوذ خود در شهر بهنفع متامع شخصی، گروهی و فامیلی خود استفاده کنند.
تمرکززدایی در قدرت، نقطه قوت شوراها
این شهرساز در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص نقاط قوت شوراهای شهری گفت: با روی کارآمدن شوراها، آنها توانستند مدیریت این مجموعه سازمانهای عمومی و غیردولتی را مستقل از دولت انجام دهند و تاحدی تمرکززدایی در قدرت صورت گرفت. درواقع شوراها به عنوان نمایندگان منتخب مردم، این وظیفه بسیار بزرگ را انجام میدهند.
به گفته وی، اگر مجلس برای کل بودجه عمرانی دولت نظارت میکند، شوراها هم بر بودجه شهرداریها نظارت میکنند. درواقع بودجه شهرداریهای سراسر کشور قریب 60 هزار میلیارد تومان است که درمقایسه با بودجه عمرانی دولت، بودجه عمرانی شهرداریها معادل با 70 درصد بودجه عمرانی دولت است و نظارت بر آن توسط مردم و شوراها انجام میشود.
کاهش بار قوه مجریه و حرکت مستقل از دولت
نوذرپور همچنین گفت: مزیت بعدی این است که شوراهای شهری سازمانیهایی مستقل از دولت هستند و به نوعی در اینجا بین اداره امور ملی و اداره امور محلی تقسیم کار شده و براساس این تقسیم کار، بخشی از اداره امور کشور که محلی تعریف شده، به شوراها واگذار شده است. بنابراین حضور آنها بار قوه مجریه و بار نظام را کاسته و در اختیار مردم قرار داده و این خیلی مهم است.
وی ادامه داد: از طرفی حتی اگر دولتی ضعیف و ناتوان باشد، کمتر میتواند شوراها و شهرداریها را در معرض این ناتوانی قرار دهد. مثلا ناتوانی و اشکالات موجود در مدیریت دولتهای نهم و دهم، کمتر توانست نهاد شهرداریها را تحت تاثیر قرار دهد و شهرداریها و مدیریت شوراها توانستند یک حرکت مستقل از دولت را در طول 8 ساله دولت احمدینژاد دنبال کنند.
نوذرپور اضافه کرد: دولتها بسته به سلایق سیاسی، با برخی از کارکنان خوب، فنی و کارشناس خود برخورد میکنند. اتفاقی که در دولت قبل افتاد و تعداد زیادی از نیروها از بدنه دولت خارج شدند. وجود نهادهای مستقل از دولت مثل شهرداریها و شوراها موجب شد که بخشی از این نیروها جذب این سازمانها شوند و از توان و تخصص و تجربه آنها استفاده شود.
شروط تقویت شوراها
این کارشناس در پاسخ به اینکه برای تقویت شوراها چه اقداماتی لازم است گفت: ما به اصلاح قانون به عنوان مطالبه عمومی شوراها نیاز داریم و دولت باید لایحه مدیریت شهری را به سرعت به تصویب برساند و به مجلس ارائه دهد. از طرفی دولت باید سریعا لایحه اصلاح قانون شوراها را تصویب کند و به مجلس ارائه دهد.
نوذرپور با بیان اینکه در حوزه منابع درآمدی، مشکل جدی در شهرداریها داریم و بخش عمده درآمد آنها ناشی از عوارض ساختوساز و تراکمفروشی است افزود: در این خصوص هم لایحهای به نام لایحه تامین درآمدهای پایدار برای شهردارها تنظیم شده که آن هم مراحل نهایی تصویب را در هیئت دولت طی میکند و باید انجام شود.
وی با اشاره به اشکالات جدی در شهرداریها در حوزه مقررات اداری و استخدامی گفت: به واسطه وجود مقررات مختلف، بخشی از این مقررات همدیگر را نسق ضمنی یا نسق صریح کردهاند و حال در شهرداریها در حوزه مدیریت نیروهای انسانی با مشکلات جدی مواجهیم که برای رفع آن نیاز است تا لایحه مقررات اداره استخدامی شهرداریها هرچه زودتر در دولت به تصویب برسد و ابلاغ شود. به همین ترتیب، اصلاح ساختار و شکلگیری شوراهای محله به اصلاح قانون نیاز دارد و تا آن زمان شورایاریها باید تقویت شوند و از آنها صرفا استفاده ابزاری نشود. بلکه تاحدی که قانونگذار اجازه میدهد، اختیارات لازم به آنها داده شود.
همین مسئله حاکی از آن است که توجه و دید مردم نسبت به مسائل و چالشهای مرتبط با محل سکونت خود، عمیقتر شده و از طرفی با گسترش فضای مجازی و انتشار سریع اخبار گوناگون شهری، شهروندان با حقوق خود بیشتر آشنا شده و دقیقتر از گذشته موضوعات را رصد میکنند و مسئولان را بیش از پیش درباره هرگونه اتفاق ناخوشایند در عرصه مدیریت شهری مسئول و پاسخگو می دانند.
از همین رو لازم است تا اعضای شوراها ضمن اینکه در دوره جدید از تخصص و تجربه بیشتری برخوردار باشند، بلکه بیش از گذشته نسبت به عمل به وظایف قانونی خود و رفع اشکالات و نقاط ضعف موجود در ساختار شوراهای شهری اهتمام ورزند. برهمین اساس در این گزارش تفصیلی، در گفتوگو با کارشناسان ذیربط ضمن بررسی «نقاط ضعف و قوت شوراهای شهری» در حیطه تکالیف قانونی خود، به ارائه راهکارهایی درخصوص رفع کمبودها ایرادات موجود و ارتقای جایگاه شوراها پرداخته ایم که در ادامه میخوانید.
ضعف تخصص، تعهد و مدیریت شهری
در همین رابطه یک جامعه شناس با اشاره به ضعفهای موجود در شوراهای شهری گفت: ضعف تخصص، ضعف تعهد و ضعف مدیریت شهری در شوراهای شهری قابل مشاهده است که باید در دوره آتی نسبت به رفع آنها اقدام شود.
پروفسورحسین باهر در عین حال درباره نقاط قوت شوراهای شهری تصریح کرد: مردمی بودن انتخابات و گزینش اعضای شورای شهر توسط مردم از نقاط قوت این شوراها است.
ضعف در برنامه ریزی متناسب با ساختار مناطق
همچنین یک جامعه شناس و استاد دانشگاه با اشاره به لزوم بررسی دامنه فعالیت شوراهای شهری از ابعاد مختلف، درباره نقاط ضعف شوراهای شهری گفت: اگرچه شوراها باید براساس ساختار و فضای فیزیکی، امکانات و قابلیتهای هر منطقه برنامهریزی کنند، اما در این زمینه کمتر اقدامات صحیح انجام شده است.
امانالله قرایی مقدم در گفت و گو تشریح کرد: باید بین شهرهای بزرگ مثل تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و شهرهای کوچک و روستاها و دهکدههای بزرگ و بخشها تفاوت قایل بود. چون نیازها، خواستهها و برنامههای هر کدام از این مناطق، بهطور کلی هم از لحاظ فرهنگی و هم از لحاظ امکانات و نیازها و خواستهها متفاوت است و ما نمیتوانیم تهران را قابل مقایسه با مشهد یا مشهد را با شهری مثل قوچان و یا بجنورد بدانیم و هر کدام از این شهرها ویژگیهای خاص خود را دارند.
وی افزود: ما نمیتوانیم نیاز منطقه 1 تهران را با مناطق دیگر یکسان درنظر بگیریم و خصوصیات فرهنگی و آسیبهای منطقه 12 با منطقه فرحزاد و خاک سفید متفاوت است. اگر یک منطقه نیاز به آسفالت دارد، منطقه دیگر نیاز به جایی دارد که مردم بتوانند مشکلات خانوادگی و اقتصادی خود را برطرف کنند.
روابط مداری و ضعف در جلب مشارکت مردمی
قرایی مقدم با تاکید بر اینکه در شهرهای بزرگ مثل تهران نیز باید به شوراهای محلی روی بیاوریم گفت: شورایاریها و شوراها باید براساس نیازهای هر منطقه و خصوصیات فرهنگی و نیازهای آنجا برنامهریزی و فعالیت کنند تا به این وسیله هدف تشکیل شوراها هم محقق شود. درواقع شوراها برای این بهوجود آمده که مشارکت اجتماعی و مردمی را بالا ببرد که نتیجه آن دلسوزی و دلبستگی مردم نسبت به محل سکونت و آینده آن و سپس نسبت به نظام حکومتی و بالا بردن ارزشها و هنجارها کل کشور است. چون مشارکت مردمی است که میتواند کشور را نگه دارد و کشور را بدون مشارکت مردمی و شرکت دادن مردم در سرنوشت خود نمیتوان حفظ کرد.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: اهمیت شوراها در این است که مردم و نمایندگان آنها متناسب با خصوصیات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی آن منطقه باشند. چون در هر محلهای قدرتهای محلی ذینفوذی وجود دارند و باید بر این اساس برنامهریزی کنند و از قاعده هرم به شوراهای شهر برسند و از هر منطقه یک نماینده وجود داشته باشد.
وی با ابراز تاسف از اینکه اعضای شوراها از طریق روابط و تلقین وجهه انتخاب میشوند گفت: ضعف عمده شوراها این است که در آنها روابط مداری حاکم است. به این معنا که بعضا نمایندگان مردم به صورت سفارشی تبلیغ و انتخاب میشوند، صرفا به این دلیل که یک شخصیت مطرح ورزشی یا سیاسی هستند و اگرچه این افراد در جایگاه خاص خود محترم هستند، اما درحقیقت در شوراها نمیتوانند اثرگذار و مفید باشند.
سطح روبه رشد انتظارات مردم از شوراها
وی همچنین درباره عملکرد شوراهای شهری در عمل به وظایف قانونی خود گفت: شوراهای شهری تاحدی در عمل به وظایف قانونی خود موفق و تاثیرگذار بودهاند، اما باید توجه داشت که جامعه ما در حال توسعه و رشد است و توقعات ما مثل توقعات 5 سال یا 10 سال قبل نیست و برای مثال انواع آسیبهای اجتماعی و سایر مشکلات متعدد، باید کاهش پیدا کند. انتظارات مردم بهطور مرتب در حال افزایش است و بر اساس این انتظارات تغییر و تحول در شهرها صورت میگیرد.
به گفته قرایی مقدم، کمترین تاثیر حضور شوراها این بوده که مردم تاحدی احساس کردهاند میتوانند در مسائل مربوط به خود حرف بزنند و مشارکت کنند و این موضوع برای آینده جامعه و نسلهای آتی که کشور را میسازند، دلبستگی ایجاد میکند. فراموش نکنیم کشور بقا و دوام نخواهد داشت مگر اینکه مردم در امور آن احساس مشارکت کنند.
وی با تاکید بر اینکه باید مشارکتهای اجتماعی را در تمام زمینهها از جمله مسائل حقوقی، اقتصادی، فرهنگی، صنایع، فعالیت در روستاها و... بالا ببریم تا مردم وابستگی بیشتری داشته باشند و کشور دوام و بقا پیدا کند، خاطرنشان کرد: اگر زمانی که گرجستان، آذربایجان و ارمنستان از ایران جدا شد، مردم دم نزدند و بیتفاوت بودند به این دلیل بود که کشور را از آن خود نمیدانستند و در امور کشور هم دخالت نمیکردند. در حالی که یک شهروند انگلیسی یا آمریکایی جان خود را میدهد اگر یک نقطه از سرزمین آنها را به زور بگیرند.
ضعف جایگاه قانونی
علاوه بر این معاونت سابق امور شهرداریهای سازمان شهرداریها و دهیاری های وزارت کشور درباره ضعفهای موجود در شوراها گفت: قانون اساسی، جایگاه شورا را تعریف کرده و گفته که شوراها از ارکان اداره کشور برای تصمیمگیری هستند. درواقع شورا باید جایگاهی را داشته باشد که اکنون آن جایگاه قانونی را ندارد و این یک ضعف جدی در نظام قانونی کشور است و باید قانون شورا متناسب با اصولی باشد که در قانون اساسی آمده است. پس قاعدتا باید در قانون شوراها تجدیدنظر کنیم و قانون شهرداریها و یک قانون جدیدی بنویسیم.
علی نوذرپور تشریح کرد: این کار طی دوسه سال گذشته در زمان حضور من در وزارت کشور انجام شد و لایحه مدیریت شهری را تقدیم دولت کردیم که هماکنون در دولت و در کمیسیون خاص کلانشهر تهران و سایر کلانشهرها در دست بررسی است. مرحله اول بررسی در کمیته تخصصی به اتمام رسیده که مسئولیت آن را از سوی دولت برعهده گرفتم و حالا این لایحه آماده بررسی در کمیته فرعی این کمیسیون است. بنابراین بخشی از این ضعف جدی در قانون شوراها، با این لایحه حل میشود. چون این لایحه بیشتر معطوف به حوزه شهرداریها است و قسمتی هم به حوزه شهرداری و شوراها هم پرداخته است.
قطع ارتباط شورای شهر با محلات
وی افزود: نیاز است که قانون دیگری تحت عنوان قانون اصلاح قانون شوراها که البته آن هم از سوی وزارت کشور تنظیم شده و در دولت در دست بررسی است، وضع شود و در آن اتفاقاتی بیفتد؛ ازجمله اینکه شوراها از دل شورای محله زاییده شوند. یعنی ما باید نظام شورایی خود را تغییر دهیم. در ابتدا بعد از شناسایی محلههای شهری و تثبیت این محلهها که البته وزارت کشور دستورالعملی را طی دوسه ماه اخیر برای شناسایی و تثبیت محلههای شهری شهرهای کشور صادر کرده که در این محلهها، شورای محله باید شکل بگیرد و بعد انتخابات شورای شهر باواسطه شورای منطقه یا بلاواسطه آن صورت پذیرد و شورای شهر از دل شورای محلات زاییده شود.
نوذرپور با انتقاد از اینکه اکنون ارتباط شورای شهر ما با محلات برقرار نیست و این از نقاط ضعف جدی است، گفت: در شهرهای بزرگ بین تعداد منتخبان و جامعه شهری فاصله وجود دارد و عملا هیچ رابطه سازمانیافته و تعریف شدهای وجود ندارد و لذا ما آن نظارت عمومی مردم را برای اداره امور شهری نداریم. در حالی که شوراها اساساً ایجاد شدهاند تا نظارت مردم را برای اداره امور شهر محقق کنند. بهگونهای که از هر آنچه در مدیریت شهری چه در شهرداری و چه در شهر انجام میپذیرد، مردم نه فقط در جریان اطلاعرسانی، بلکه در جریان تصمیمگیری هم قرار بگیرند. تا زمانی که مردم در حوزههای مختلف مدیریت شهری صاحبنظر و تصمیمگیر نباشند و به ویژه مشارکت نکنند، نمیتوانیم بگوییم که شوراها توانستهاند موفق باشند.
ضعف مشارکت مردمی
وی با تاکید بر اینکه شوراها ایجاد شدهاند تا بستر مناسب را برای مشارکت مردم در حوزههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، عمرانی و رفاهی فراهم کنند و این مشارکت اکنون در شهرهای ما صورت نگرفته است، افزود: منظور از مشارکت صرفا مشارکت مالی یا مشارکت یدی نیست، بلکه مشارکت به معنای همفکری و حضور مردم در هرگونه تصمیمی است که در محلههای شهری صورت میپذیرد. یعنی مردم در مراحل اجرا حضور داشته باشند در حدی که بدانند در مرحله اجرا چه اتفاقی میافتد و در مرحله پس از اجرا هم نظارت داشته باشند تا اگر عیب و ایرادی وجود داشت، بتوانند نظرات خود را منعکس کنند. لذا در بحث مشارکت نیز ضعف جدی داریم.
شهرداریها؛ همّ و غم شوراها
به گفته نوذرپور، اشکال نقطه ضعف بعدی شوراها این است که به واسطه اشکالات موجود در قانون، تمام همّ و غم شوراها به شهرداریها معطوف شده و شورا شورای شهر نیست، بلکه شورای شهرداری است. چراکه شهرداری فقط در این قسمت از تصمیمات شورا تبعیت میکند و قسمتهای دیگر که دولتی هستند ولی کار شهری میکنند، مثل شرکتهای آب و فاضلاب، برق، ادارات مربوط به حوزههای میراث فرهنگی و اجتماعی، از وزارتخانه مربوطه خود دستور میگیرند.
وی در ادامه اظهار داشت: لذا این یک نقطه ضعف جدی است که باید در قانون لایحه مدیریت شهری این وظایف را از دولت بگیریم و به شهرداریها بدهیم تا نظارت شوراها بر همه شهر حاکم شود. در حال حاضر چون این وظایف توسط دولت مدیریت میشود، عملا حضور شوراها در این قسمت یک حضور صوری است. یعنی در حد اظهارنظر و نقض و گلایه و شکایت باقی میماند و در نهایت در حد یک NGO و یک رسانه تقلیل جایگاه پیدا میکند. پس در این قسمت مشکل داریم که باید اصلاح قانون کنیم.
نبود سازوکار برای نظارت
رئیس جامعه شهرسازان در ادامه عنوان کرد: در قسمت مربوط به شهرداریها، شوراها باید بر اداره امور شهرداریها نظارت کنند که برای این نظارت هم سازوکاری ندارند. یعنی فرضا در شهر تهران با تعداد قریب به 70 هزار نیرو و حجم عظیمی از سازمان و شرکت و معاونت و مدیریت، اعضای شورا که در حدود 21 نفر هستند، چگونه قرار است بر این تعداد نظارت کنند و لذا باید برای این نظارت سازوکار تعریف شود. وی تاکید کرد: باید سازوکاری باشد که شوراها بتوانند بهطور الکترونیکی و آنلاین نظارت کنند و نیاز به حضور فیزیکی یا نظارت اتفاقی و موردی نداشته باشند. پس این نظارت بر شهرداری هم علیرغم اینکه قانون این اجازه را به شوراها داده، به دلیل عدم تعریف سازوکار، ناقص انجام میشود.
دخالت شورا در حوزه استخدام نیرو و بروز فساد
وی با اشاره به چالش بعدی در شوراها گفت: از آنجا که شوراها وظیفه خود را در حوزه نظارتی به خوبی انجام نمیدهند، در حوزه اجرا دخالت میکنند. برای مثال در عزل و نصب نیروها یا در ورود نیروها به شهرداری ورود میکنند که هیچ کدام وظیفه آنها نیست و ورود آنها در این بخشها غیرقانونی است. شوراها افرادی از دوستان و خویشان خود را معرفی و به بدنه شهرداری فشار میآورند که آنها را جذب کنند. این امر موجب تورم تشکیلاتی در شهرداری میشود که البته عمده این نیروها غیرکیفی و غیرمرتبط هستند. یعنی ضمن اینکه بدنه شهرداری حجیم میشود، اما از نظر کارآیی به شهرداری اضافه نمیشود.
نوذرپور اضافه کرد: نقطه ضعف دیگر اینکه به واسطه حضور شوراها در شهرداریها، رانتهایی ایجاد میشود که این رانتها موجبات فساد را در شهرداری ایجاد میکند و برای این چالش جدی هم باید سازوکاری اندیشید تا اعضای شورا نتوانند از نفوذ خود در شهر بهنفع متامع شخصی، گروهی و فامیلی خود استفاده کنند.
تمرکززدایی در قدرت، نقطه قوت شوراها
این شهرساز در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص نقاط قوت شوراهای شهری گفت: با روی کارآمدن شوراها، آنها توانستند مدیریت این مجموعه سازمانهای عمومی و غیردولتی را مستقل از دولت انجام دهند و تاحدی تمرکززدایی در قدرت صورت گرفت. درواقع شوراها به عنوان نمایندگان منتخب مردم، این وظیفه بسیار بزرگ را انجام میدهند.
به گفته وی، اگر مجلس برای کل بودجه عمرانی دولت نظارت میکند، شوراها هم بر بودجه شهرداریها نظارت میکنند. درواقع بودجه شهرداریهای سراسر کشور قریب 60 هزار میلیارد تومان است که درمقایسه با بودجه عمرانی دولت، بودجه عمرانی شهرداریها معادل با 70 درصد بودجه عمرانی دولت است و نظارت بر آن توسط مردم و شوراها انجام میشود.
کاهش بار قوه مجریه و حرکت مستقل از دولت
نوذرپور همچنین گفت: مزیت بعدی این است که شوراهای شهری سازمانیهایی مستقل از دولت هستند و به نوعی در اینجا بین اداره امور ملی و اداره امور محلی تقسیم کار شده و براساس این تقسیم کار، بخشی از اداره امور کشور که محلی تعریف شده، به شوراها واگذار شده است. بنابراین حضور آنها بار قوه مجریه و بار نظام را کاسته و در اختیار مردم قرار داده و این خیلی مهم است.
وی ادامه داد: از طرفی حتی اگر دولتی ضعیف و ناتوان باشد، کمتر میتواند شوراها و شهرداریها را در معرض این ناتوانی قرار دهد. مثلا ناتوانی و اشکالات موجود در مدیریت دولتهای نهم و دهم، کمتر توانست نهاد شهرداریها را تحت تاثیر قرار دهد و شهرداریها و مدیریت شوراها توانستند یک حرکت مستقل از دولت را در طول 8 ساله دولت احمدینژاد دنبال کنند.
نوذرپور اضافه کرد: دولتها بسته به سلایق سیاسی، با برخی از کارکنان خوب، فنی و کارشناس خود برخورد میکنند. اتفاقی که در دولت قبل افتاد و تعداد زیادی از نیروها از بدنه دولت خارج شدند. وجود نهادهای مستقل از دولت مثل شهرداریها و شوراها موجب شد که بخشی از این نیروها جذب این سازمانها شوند و از توان و تخصص و تجربه آنها استفاده شود.
شروط تقویت شوراها
این کارشناس در پاسخ به اینکه برای تقویت شوراها چه اقداماتی لازم است گفت: ما به اصلاح قانون به عنوان مطالبه عمومی شوراها نیاز داریم و دولت باید لایحه مدیریت شهری را به سرعت به تصویب برساند و به مجلس ارائه دهد. از طرفی دولت باید سریعا لایحه اصلاح قانون شوراها را تصویب کند و به مجلس ارائه دهد.
نوذرپور با بیان اینکه در حوزه منابع درآمدی، مشکل جدی در شهرداریها داریم و بخش عمده درآمد آنها ناشی از عوارض ساختوساز و تراکمفروشی است افزود: در این خصوص هم لایحهای به نام لایحه تامین درآمدهای پایدار برای شهردارها تنظیم شده که آن هم مراحل نهایی تصویب را در هیئت دولت طی میکند و باید انجام شود.
وی با اشاره به اشکالات جدی در شهرداریها در حوزه مقررات اداری و استخدامی گفت: به واسطه وجود مقررات مختلف، بخشی از این مقررات همدیگر را نسق ضمنی یا نسق صریح کردهاند و حال در شهرداریها در حوزه مدیریت نیروهای انسانی با مشکلات جدی مواجهیم که برای رفع آن نیاز است تا لایحه مقررات اداره استخدامی شهرداریها هرچه زودتر در دولت به تصویب برسد و ابلاغ شود. به همین ترتیب، اصلاح ساختار و شکلگیری شوراهای محله به اصلاح قانون نیاز دارد و تا آن زمان شورایاریها باید تقویت شوند و از آنها صرفا استفاده ابزاری نشود. بلکه تاحدی که قانونگذار اجازه میدهد، اختیارات لازم به آنها داده شود.
بازدید:۵۵۷
منبع: صما
لینک کپی شد
