روش‌های احیای معماری گذشته در ساختمان‌سازی امروز

صرفه جویی در منابع، طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی و طراحی برای انسان جزو سه مرحله معماری پایدار است که هرکدام آنها استراتژی‌های ویژه خود را دارند و شناخت و مطالعه این تدابیر، معمار را به درک بیشتر از محیطی می‌رساند که باید طراحی آن را انجام دهد.

آنچه امروز در این بخش عنوان می‌شود، این است که در معماری گذشته به لحاظ پیوند بیشتر ساختمان‌ها با طبیعت و انسان، معماری پایدار نقش پررنگتری داشت. درواقع یکی از معیارهای مورد توجه در معماری گذشته، مصرف انرژی در ساختمان‌ها بود که به لحاظ طراحی متناسب با اقلیم و وضعیت جغرافیایی ساختمان‌ها، کمتر از انرژی های فسیلی استفاده می شد. حال سوال این است که در گذشته این مسئله چگونه در ساختمان‌ها عملیاتی می شد؟

در همین رابطه رئیس پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران با بیان اینکه در گذشته برای تامین سرمایش و گرمایش مورد نیاز ساختمان‌ها عناصر معماری و تغییر در رفتار و سنت زندگی این وظیفه را برعهده می‌گرفتند.

شاهین حیدری  با بیان مطلب فوق افزود: برای مثال در ساختمان های قدیمی فضاهای زمستان‌نشین و تابستان‌نشین وجود داشت. یا حتی در فضای اتاق امکان حرکت و جابه‌جایی وجود داشت، در حالی که امروز با مبلمان کردن، عملا امکان جابه‌جایی در آن فضا را می‌گیرند. یا فرضا در گذشته کاربری‌ها در کدهای ارتفاعی مختلف تعریف می‌شدند، اما امروز به این کدهای ارتفاعی توجه نداریم.

وی همچنین با اشاره به نصب عناصر دیگری مثل بادگیر در ساختمان ها برای تامین سرمایش مورد نیاز در تابستان ها گفت: گرچه می‌توان امروز هم در ساختمان ها بادگیر نصب کرد، اما ما روی اجرا اصرار نداریم و این گفته به این معنا نیست که امروز حتما باید بادگیر در ساختمان‌ها تعبیه کنیم. به یقین روش‌ها و راهکارهای دیگری در طراحی غیرفعال وجود دارند که می‌توانند جایگزین بادگیر شود.

این مدرس دانشگاه با باین اینکه معماران این راهکارها را هم در دانشگاه‌ها می‌آموزند و هم در کلاس‌های نظام مهندسی فرامی گیرند گفت: اما مسئله اینجاست که معماران از آنها استفاده نمی‌کنند.

وی در پاسخ به اینکه چگونه می توان معماری گذشته را در ساخت وسازهای امروز و متناسب با شرایط روز اجرایی کرد گفت: ما برای این منظور باید به فرآیند تولید معماری سنتی توجه کنیم، نه به مصداق‌های عنصری. درواقع اگر به مصداق‌های عنصری آن توجه کنیم معلوم است که نمی‌توانیم از روش های گذشته استفاده کنیم.

حیدری اضافه کرد: ولی اگر به فرآیند توجه کنیم که این معماری چگونه و از چه فرآیندی تولید شده است و چه چیزی مدنظر معمار بوده و براساس آنچه مدنظر وی بوده، به چه راهکارهایی رسیده است، می‌بینیم که می‌توانیم این فرآیند را در روزگار امروز انجام دهیم.

رئیس دانشکده معماری دانشگاه تهران درخصوص راهکارهای به روزرسانی معماری گذشته تاکید کرد: تنها و تنها مسئله‌ای که می‌شود امروز برای دستیابی به این هدف مطرح کرد، این است که به فرآیند توجه کنیم.

وی خاطر نشان کرد: اگر اصول پایدار معماری مدنظر ما باشد، مهندسان آنقدر هوش و استعداد و توان دارند که بتوانند به راهکارهایی برسند که نسل‌های آینده هم بتوانند از این راهکارها استفاده کنند.

اما یک کارشناس معماری در پاسخ به اینکه چگونه می توان معماری گذشته را برای کاهش مصرف انرژی های فسیلی در ساختمان های امروز به کار گرفت گفت: در گذشته برای تامین گرما و سرمای ساختمان ها عایق کاری انجام نمی شد و این هدف با ضخیم ساختن دیوارها محقق می شد. اما در حال حاضر با توجه به اینکه هر متر مربع از ساختمان قیمت بالایی دارد و نیز بر وزن ساختمان اضافه می کند، از احداث دیوارهای ضخیم خودداری می شود.

علی جعفری آرین تاکید کرد: در گذشته ساختمان ها حداکثر در دو طبقه ساخته می شد و امروز هم اگر بخواهیم این کار را انجام دهیم، انجام شدنی است؛ به این صورت که عایق حرارتی در جداره کل دیوارها نصب شود تا مصرف سوخت های فسیلی کاش یابد. البته این عایق کاری باید در تمام دیوارها و حتی در صورت امکان در سقف هم باید اجرا شود، چون این تبادل حرارتی در مجاور سطح ساختمان ها، نما، پشت بام و حتی در داخل انجام می گیرد.

وی اضافه کرد: امروز یکی از چالش ها این است که در اتاق های خواب، عایق صوتی اجرا نمی شود و اگر عایق صوتی برای آنها اجراشود، آرامش بیشتری خواهند داشت.

جعفری همچنین در پاسخ به اینکه آیا امکان بازگشت به معماری اصیل گذشته وجود دارد تصریح کرد: معماری اصیل ایرانی بستگی به فرهنگ و اقتصاد آن زمانه دارد و بازگشت به معماری اصیل ایرانی مثل نصب قوس روی نما زیاد منطقی نیست.

وی تاکید کرد: در شرایط کنونی با توجه به اینکه هزینه تمام شده ساختمان بالا است، رد صورتی که بخواهیم این مسائل را در ساخت وسازها رعایت کنیم هزینه ها افزایش می یابد و امکان خرید خانه برای مردم کاهش می یابد.

جعفری آرین با بیان اینکه امروز یکی از بزرگترین مشکلات در بخش ساختمان ادعای زیاد معماران است گفت: اولا معماران حرفه خود را بسیار هنری می دانند، در صورتی که قسمت کوچکی از معماری هنر و بقیه آن مربوط به فن، یعنی درک و پیدا کردن راه حل های مناسب برای استفاده کننده است.

وی با بیان این مطلب توضیح داد: عملا کار معماری در ساخت و سازهای امروز انجام نمی گیرد و آنچه در ساختمان سازی مطرح است متراژ و تعداد اتاق هاست و این موضوع اصلا مهم نیست که ساختمان برای سکونت افراد دارای چه حرفه و شغلی ساخته می شود و زندگی مردم مطرح نیست.

وی با بیان اینکه امروز یکسری الگوهایی را مدنظر قرار داده اند که همان ها تکرار می شود گفت: مسلما کسی که به عنوان معمار طراحی ساختمان ها را برعهده می گیرد، در موقع طراحی باید به همه مسائل از جمله پایداری و کاهش مصرف انرژی در ساختمان توجه کند.

جعفری آرین اگر فردی که در رشتته معماری درس خوانده؛ توانمند باشد و درک درستی از آن داشته باشد، فقط به صرف تعداداتاق های یک واحد مسکونی اقدام به طراحی نمی کند بلکه ابتدا فرهنگ و نوع زندگی ساکنان آن ساختمان و جمیع جهات را در نظر می گیرد و سپس طراحی ساختمان را انجام می دهد.

وی با انتقاد از اینکه امروز دانشکده ها و مدارسی ایجاد شده اند که درواقع معمار تربیت نمی کنند بلکه محفوظاتی را به آنها می آموزند و معماران فارغ التحصیل صرفا ادعا دارند. در حالیکه بخشی از معماری هم مربوط به استعداد ذاتی و تجربی است و خود اساتید باید تجربیات خود را به دانشجویان آموزش دهند.

این کارشناس معماری با تاکید بر اینکه باید از حالت تئوری خارج شویم و کار عملی به معماران دهیم گفت: درواقع معماری که بعد از فارغ-التحصیلی مصالح ساختمانی مثل انواع آجر را نمی شناسد، نمی تواند طرحی را ارائه دهد که از این نوع مصالح استفاده شود.