پویایی صنایع دستی در سایه کرونا

*نجلا درخشانی:صنایع دستی از گذشته تا بحال عاملی مهم و تاثیرگذار در معرفی فرهنگ و انتقال آن به نسل‌های آینده بوده است. این کالای ارزشمند فرهنگی بدون نیاز به تجهیزات گران‌قیمت و پیشرفته، در صورتی که به‌صورت مستمر در بازارهای جهانی عرضه شود و حمایت شود، می‌تواند با کمترین سرمایه‌گذاری و با ارزش افزوده بالا باعث رشد اقتصادی در بسیار از مناطق ایران شده و تعداد زیادی از افراد را مشغول به‌کار نماید.

بحران‌های غیر قابل پیش‌بینی مانند ویروس کرونا در هر سده شاید یکبار رخ بدهند که در پی آنها نظام زیست‌محیطی و الگوواره‌ی زندگی انسان و گاهی تمام موجودات را دستخوش تغییر قرارداده و تفکرهای فرهنگی و اجتماعی و پارادایم های جدیدی را برای ادامه زندگی رقم میزنند که این الگوها و راه‌کارهای ایجاد شده برای تداوم زیست بشر در دوران پس از کرونا لزوما ماندگار شده و تداوم می‌یابند.

در دوران کرونا پارادایم‌های کسب و کار و اشتغال تغییرات بسیاری داشته و اکثر آنها به دنیای دیجیتال و الکترونیکسازی روی اورده‌اند.

پاندمی کرونا به‌عنوان یک بحران جهانی، تغییرات بسیاری در کسب و کارها به‌خصوص کسب و کارهای کوچک و خانگی و صنایع کوچک ایجاد نمود و برخی از این مشاغل را نیز به تعطیلی کشاند.

در کنار این مشکلات، پاندمی کرونا مزایایی نیز داشته است. یکی از این مزایا استفاده از دنیای دیجیتال و ورود برخی از کسب و کارها بیش از پیش به این شبکه عظیم جهانی بوده و مشاغل جدیدی را ایجاد نموده است.

استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا و پیشرفت‌های فناوری برای صنایع کوچک مقیاس و مشاغل خانگی راهکاری مناسب برای برون رفت از این بحران‌ها و گستردگی ارتباطات می‌باشد اما  کمبود زیرساختهای مرتبط از جمله: عدم آموزش‌های دیجیتال مارکتینگ، ضعیف بودن اینترنت و گرانی لوازم جانبی آن، عدم آگاهی جامعه بومی از مزایای کسب و کارهای الکترونیک و ... در شهرستان‌ها و خصوصا روستاهای ایران باعث ورود کمتر افراد به این حوزه شده است علاوه بر این موارد وجود تحریم‌ها و مشکل فیلترینگ نیز مشکلاتی را برای کاربران شبکه‌های اجتماعی و کسب و کارهای اینترنتی ایجاد نموده است.

این در حالی‌ست که؛ ورود اینترنت به حوزه کسب‌وکار و در پی آن ورود مشاغل به دنیای تجارت جهانی انقلابی عظیم در بنیادهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع بوجود می‌آورد و زندگی مردم را دگرگون خواهد کرد. بدون تردید استفاده خردمندانه و برنامه‌ریزی شده از فناوری و دنیای دیجیتال و اعمال سیاست‌های اقتصادمبنا می‌تواند باعث ارتقاء جایگاه کشورمان در بازارها و اقتصاد جهانی شود چراکه ایران عزیزمان مملو از فرهنگ‌های اصیل و متنوع، هنرهای زیبا و منحصربفرد و نیروهای انسانی توانمند بوده که توجه و تمرکز هر بیننده‌ای را به سمت خود جلب می‌کند.

با شیوع ویروس کرونا در جهان و به‌تبع آن در ایران خسارت‌های زیادی به بازار صنایع ‌دستی وارد شده است. اکثر هنرمندان صنایع دستی محصولات خود را به‌صورت سنتی به بازار عرضه کرده و از حضور گردشگران داخلی و خارجی بهره می‌برند که با وجود این وضعیت بحرانی و تعطیلی اغلب بازارها و مجموعه‌های گردشگری اقتصاد گردشگری نیز روبه رکود گذاشته است. نبود زیرساخت‌ها، امکانات و آموزش لازم جهت جهانی‌سازی و ورود به دنیای مجازی در این دوران بیش از پیش احساس می‌شود.

این در حالی است که اغلب کشورها بیشترین بهره را از دنیای مجازی برای تبلیغات و برندسازی و ورود به دهکده‌ی جهانی در دو بخش گردشگری و صنایع دستی، در حال حاضر و حتی پیش از پدیدار شدن ویروس کرونا، برده‌اند.

علاوه بر صنایع دستی‌ای که همچنان در حال تولید و عرضه است، بخشی از صنایع دستی که در حال فراموشی و کم‌رنگ شدن می‌باشد، نیز می‌تواند از طریق امکانات دنیای مجازی احیاء شده و وارد مدار تولید و آموزش شود. بعنوان مثال هنر حصیربافی در منطقه آزاد اروند در حال فراموشی بوده و بانوانی که دارای این دانش هستند  یا از این دنیا رفته‌اند یا پیر شده و دیگر توانایی کار و آموزش ندارند، لذا این هنر بومی و اصیل نیازمند احیاء می‌باشد‌.

صنایع‌دستی ایران رتبه سوم جهان را در تنوع محصولات و تولیدات و جایگاه سی و نهم را در صادرات داشته که این امر می‌تواند در صورت استفاده از تکنولوژی روز دنیا در زمینه‌ی بازاریابی دیجیتال مارکتینگ و ورود هنرمندان صنایع دستی به عرصه‌ی مجازی جهانی در توسعه‌ی اقتصادی بخش صنایع دستی بسیار تاثیرگذار باشد.

فضای مجازی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی یکی از ارکان اصلی و تعیین کننده در بهره‌گیری کشورها از توان اقتصادی خصوصا در حوزه‌ی کسب و کارهای کوچک و خانگی می‌باشد. باتوجه به اینکه در چند سال اخیر بخش زیادی از نیازهای مردم جهان باکمک اینترنت و دنیای مجازی فراهم می‌شود و در شرایط کنونی بهترین و امن‌ترین مسیر دسترسی به محصولات و مایحتاج روزانه استفاده از فروشگاه‌های اینترنتی است، ورود هرچه بیشتر صنایع دستی به این چرخه کمک شایانی هم به تولیدکنندگان و هم به خریداران خواهد کرد.

 همچنین تجارت الکترونیک برای تمامی صنعتگران کشورهای در حال توسعه روزنه‌ای جهت ورود به بازارهای داخلی و خارجی می‌باشد. وجود ویژگی‌هایی از قبیل کاهش و تغییر در هزینه‌ها، صرفه‌جویی در زمان و نیز حذف بعد مسافت در بازارهای مجازی باعث افزایش میزان تقاضا از سوی کاربران شده که این عامل بی‌شک در افزایش میزان تولید و ایجاد انگیزه در هنرمندان تاثیرگذار خواهد بود و می‌توان از این فرصت برای ایجاد تحول اقتصادی در زمینه‌ی توسعه‌ی صنایع دستی بهره جست.

امروز فارغ از مساله کرونا اکثر کسب و کارها به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌روند تا بتوانند خود را به متدهای روز دنیا نزدیک کنند. این سیستم دو مزیت بارز و مهم  برای صاحبان مشاغل دارد؛ اول اینکه می‌توانند از  مزایا و امکانات بازارهای جهانی بهره ببرند و دوم اینکه با حضور مداوم در اینترنت و ارتباط با دهکده جهانی اطلاعات مفید و جدید در حوزه‌ی کاری خود و سایر مشاغل مرتبط با حرفه‌ی خود کسب نمایند.

کشور ما در زمینه‌ی تجارت الکترونیک چه در بازارهای داخلی و چه در بازارهای خارجی ضعیف بوده و سهم ناچیزی دارد. یکی از مشاغلی که می‌تواند با ورود به دنیای دیجیتال و بازارهای جهانی با موفقیت چشمگیری روبرو شود، صنایع دستی بسیار متنوع وزیبای هنرمندان ایران زمین است.صنایع دستی ارزآوری بالایی داشته که همواره از گذشته تا بحال در دنیای غیر مجازی باعث صادرات نامریی درکنار صنعت گردشگری شده است. اما چون لازمه‌ی حضور در بازارهای جهانی وجود زیرساخت‌های مخصوص و ویژه‌ای بوده و هنرمندان یا صاحبان مشاغل باید با بازاریابی اینترنتی آشنایی کامل داشته باشند، لذا به‌تنهایی قادر به موفقیت در این زمینه نخواهند بود و برای پیشرفت و سود بیشتر نیازمند کمک دولت و مسولین ارگان‌های مربوطه می‌باشند.

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که متولی اصلی حرفه صنایع دستی می‌باشد لازم است زمینه‌های ورود هنرمندان به بازارهای دیجیتالی و بهره‌مندی از تجارت الکترونیک از طریق ایجاد درگاه‌های صادرات ایمن را به‌همراه سایر دستگاه‌های اجرایی تاثیرگذار ایجاد نماید.

یکی از روش‌های پویایی صنایع دستی در هر زمانی رویدادمداری می‌باشد. برگزاری نمایشگاه‌های آنلاین در مناسبت‌های مختلف خصوصا نمایشگاه‌هایی که برپایه‌ی رویدادهای فرهنگی مناطق هستند کمک شایانی برای معرفی هنرهای بومی و همچنین سنت‌های در حال فراموشی می‌باشد.

برپایی نمایشگاه‌های مجازی با تبلیغات گسترده‌ی ملی و بین‌المللی می‌تواند کمک شایانی جهت معرفی هنر بی‌نظیر هنرمندان صنایع دستی ایران به سایر نقاط جهان، نماید. با توجه به زیبایی‌های نهفته در هنر ایرانی در اقصی‌نقاط جهان افرادی علاقمند وجود دارد که امکان سفر به ایران را نداشته و در حال حاضر آن دسته نیز که همیشه به ایران سفر کرده‌اند، اکنون به‌دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، این امکان را از دست داده‌اند،

  اما بی‌شک تمایل خرید صنایع دستی ایرانی را که همیشه زبان‌زد محافل ملی و بین‌المللی بوده را داشته و منتظر چنین فرصتی هستند و در صورت تبلیغات گسترده و مطلع شدن از این نمایشگاه‌ها، قطعا خرید قابل توجهی خواهند داشت. لکن در این راستا باید روش ارسال و پست ایمن و با کمترین زمان را برای نمایشگاه‌های فوق فراهم نمود تا رضایت و اعتماد مشتری ماندگار شده و تضمینی برای تداوم خرید او در آینده باشد.

تزریق فناوری و ورود شرکت‌های دانش بنیان به توزیع وعرضه صنایع دستی امری ضروری بوده که جای خالی آنها در این صنعت در منطقه آزاد اروند (شهرستانهای آبادان و خرمشهر) احساس می‌شود.

امید‌ست که مسولین امر زمینه‌های رشد و تعالی صنایع دستی را در دنیای مجازی فراهم نموده و باعث دلگرمی و تقویت روحیه هنرمندان این عرصه برای ادامه فعالیت شوند. چراکه صنایع دستی جزو صنایع خلاق محسوب شده و یکی از محورهای رشد و توسعه جوامع و ایجاد اشتغال پایدارمی‌باشد. علاوه بر این مهم، صنایع دستی هنرهایی را شامل می‌شود که نسل به نسل از گذشتگان به ما رسیده و بخش عظیمی از فرهنگ و سنت‌های ما در آن نهفته است، لذا ضروری‌ست که در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های خرد و کلان هر منطقه و گنجانده شده و بدان پرداخته شود.