ضرورت گذار از ساخت‌وساز سنتی به اجرای حرفه‌ای در ایران
به گزارش سازه نیوز و به نقل ازپایگاه اطلاع رسانی انبوه سازان مسکن و ساختمان: قاسم بابادی در یادداشتی برضرورت گذار از ساخت‌وساز سنتی به اجرای حرفه‌ای در ایران تاکید کرده است :
در حالی که کشورهای پیشرفته جهان از سال‌ها پیش به سمت نظام‌های حرفه‌ای در ساخت‌وساز حرکت کرده‌اند، در ایران همچنان بخش زیادی از ساخت‌وسازهای شهری و مسکونی توسط صاحبکاران و بدون بهره‌گیری از تیم‌های حرفه‌ای اجرا می‌شود. این مقاله با هدف بررسی تفاوت میان ساخت‌وساز سنتی ایران و مدل‌های حرفه‌ای در کشورهای توسعه‌یافته (از جمله آلمان، انگلیس، آمریکا و فرانسه)، تأثیر این تفاوت‌ها بر هزینه و کیفیت ساخت‌وساز، و در نهایت ارائه راهکارهایی برای اجرای تدریجی و هدفمند نظام حرفه‌ای‌سازی ساخت در کشور، به نگارش درآمده است.
مقدمه:
در نظام فعلی ساخت‌وساز در ایران، در اغلب پروژه‌های خصوصی و شهری، مالکان مستقیماً مسئول ساخت‌وساز هستند و نقش مجری ذیصلاح یا ناظـــــر صرفاً در حد معرفی و کنترل‌های مضاعف محدود می‌شود. در مقابل، کشورهای توسعه‌یافته بر پایه قراردادهای دقیق، نظارت مهندسی واقعی، پیمانکاران حرفه‌ای، و بیمه‌های مسئولیت، به ساخت‌وساز به‌عنوان یک فرآیند صنعتی و تخصصی نگاه می‌کنند.
۱. ساختار ساخت‌وساز در کشورهای منتخب:
الف) آلمان:
در آلمان، ساخت‌وساز تنها توسط شرکت‌های حرفه‌ای و پیمانکاران دارای مجوز انجام می‌شود. مالک تنها در نقش کارفرما ظاهر می‌شود و مجاز به مدیریت مستقیم اجرا نیست، مگر در موارد خاص با مجوز رسمی. مسئولیت اجرایی پروژه با فردی به نام (مدیر ساخت) است که تحت نظارت مهندس طراح و طبق مقررات ساختمانی دقیق عمل می‌کند. نظارت میدانی توسط مهندس ناظر پروژه صورت می‌گیرد و کلیه مراحل ساخت مستند و گزارش می‌شود. بیمه‌های مسئولیت و کیفیت ساخت اجباری هستند.
ب) انگلستان:
در انگلستان، روند ساخت‌وساز کاملاً حرفه‌ای بوده و شامل پیمانکار اصلی و مهندس مقیم است و صاحبکار نمی‌تواند شخصاً پروژه را اجرا کند. برای نظارت بر اجرا، معمولاً نماینده‌ای از تیم طراحی به‌صورت مستمر در محل حضور دارد. قراردادهای اجرای پروژه بر اساس استانداردهای مؤسسات حرفه‌ای (مانند RIBA و ICE) تنظیم میشوند. کیفیت ساخت از طریق کنترل‌های مستمر و بازرسی‌های مستقل تضمین می‌شود.
پ) آمریکا:
در ایالات متحده آمریکا، ساخت‌وساز معمولاً توسط General Contractor (GC) انجام می‌شود که مسئولیت کامل اجرای پروژه را دارد. مالک حق دخالت مستقیم در اجرا ندارد، مگر در پروژه‌هایی با مقیاس بسیار کوچک و برای سکونت شخصی، آن‌هم با مجوز ایالتی خاص. ناظر پروژه موظف به حضور میدانی و ارائه گزارش‌های منظم به کارفرما و نهادهای شهری است. قراردادهای ساختمانی معمولاً تحت نظام‌های استاندارد نظیر AIA یا DBIA تنظیم میشوند و بیمه‌های اجباری در حوزه کیفیت و ایمنی پروژه اعمال می‌گردند.
ت) فرانسه:
در فرانسه، ساخت‌وساز توسط شرکت‌های حرفه‌ای و پیمانکاران دارای مجوز انجام می‌شود. اجرای پروژه به عهده مهندسین است که معمولاً معمار یا مهندس سازه مسئول نظارت و اجرای پروژه است. پروژه‌های عمومی و بسیاری از پروژه‌های خصوصی بزرگ، ملزم به داشتن تیم حرفه‌ای اجرا و نظارت هستند. مسئولیت حقوقی اجرای صحیح پروژه متوجه پیمانکار و مدیر اجراست و نظام بیمه‌ای دقیق شامل بیمه ده‌ساله کیفیت ساخت در این کشور اجباری است.
ث) ایران:
در ایران، در اغلب پروژه‌های کوچک و متوسط شهری، صاحبکار مستقیماً مسئول ساخت است و به‌طور سنتی بدون حضور پیمانکار رسمی یا مجری حرفه‌ای اقدام به ساخت می‌کند. مجری ذیصلاح اگر هم حضور داشته باشد، غالباً نقش کنترل مضاعف را دارد. نظارت توسط مهندس ناظر سازمان نظام مهندسی انجام می‌شود، اما حضور میدانی محدود است و ابزار کنترلی کافی در اختیار ندارد. در عمل، مسئولیت فنی اجرا تقسیم‌شده و غیرمتمرکز است و بیمه کیفیت ساخت الزامی نیست.
۲. آیا اجرای حرفه‌ای هزینه تمام‌شده را افزایش می‌دهد؟
در ظاهر، پاسخ مثبت است؛ زیرا نیاز به مجری حرفه‌ای، ناظر مقیم، بیمه، و اجرای دقیق دارد.
اما در میان‌مدت:
– کیفیت ساخت افزایش یافته
– هزینه‌های تعمیرات و خرابی کاهش می‌یابد
– عمر مفید ساختمان افزایش می‌یابد
– رضایت خریدار و اعتماد بازار رشد می‌کند
۳. تأثیر اجرای حرفه‌ای بر قیمت فروش:
قیمت فروش واحدهای مهندسی‌ساز ممکن است کمی بالاتر باشد، اما اگر کیفیت واقعی به خریدار منتقل شود و مزایای آن (ضمانت فنی، طول عمر، امنیت، بیمه و …) شفاف باشد، بازار آن را خواهد پذیرفت. این نیازمند فرهنگ‌سازی و تدوین مشوق‌هایی برای خریداران است.
۴. چالش‌ها و موانع:
– مقاومت سنتی مالکان و بسازبفروش‌ها
– نبود مشوق‌های دولتی
– عدم الزام قانونی فراگیر برای استفاده از مجری حرفه‌ای
– ضعف در بیمه‌های مسئولیت ساخت
– آگاهی پایین مردم از مزایای ساخت حرفه‌ای
۵. راهکارهای پیشنهادی:
الف) اجرای تدریجی الزام مجری حرفه‌ای در پروژه‌های ساختمانی برای تمامی گروهها (الف تا دال)
ب) ارائه تخفیف مالیاتی یا عوارض شهرداری به پروژه‌هایی که از نظام حرفه‌ای پیروی می‌کنند.
ج) فرهنگ‌سازی عمومی از طریق رسانه ملی، شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی.
د) ایجاد رتبه‌بندی سازندگان و معرفی عمومی سازندگان حرفه‌ای.
ه) حمایت مالی و اعطای تسهیلات بانکی کم‌بهره به مجریان و سازندگان حرفه‌ای.
و) تمرکز بر بیمه کیفیت ساخت به‌عنوان تقویت مسیر استحکام بنا و سرمایه بهره بردار .
ز) راه اندازی مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان جهت بازرسی های دوره ای .
نتیجه‌گیری:
پروژه های شخصی وشهری در کشورهای پیشرفته اغلب بر اساس قرارداد مستقیم ، رقابت بازار ومسئولیت حرفه ای هستند و پروژه های دولتی وعمومی کلان معمولا تحت مقررات خاص ، مناقصه ،رتبه بندی شرکتها واستانداردهای دولتی اجرا میشوند ولی ساخت‌وساز در ایران در بخش شخصی اینگونه نیست بنابراین برای دستیابی به کیفیت، دوام، ایمنی و رضایت خریدار، ناگزیر از گذار به سمت اجرای حرفه‌ای است. اگرچه این مسیر در ابتدا ممکن است با افزایش هزینه‌هایی همراه باشد، اما با تدوین سیاست‌های حمایتی، فرهنگ‌سازی، و اجرای گام‌به‌گام، می‌توان به مدلی متوازن دست یافت که هم منافع عمومی را تأمین کند و هم توسعه پایدار شهری را تضمین نماید.
