معلولان، اسیر معلولیت شهر

معلولیت، ناتوانی، ضعف، نقص و وابستگی در نگاه و فرهنگ جامعه ما کلماتی به هم پیوسته و مجموعه ای واحد را شکل می دهند. زمانی که ما در جامعه با یک فرد دارای معلولیت برخورد می کنیم، در حالت عادی یا از او رو برمی گردانیم  یا در بهترین حالت به او نگاهی دلسوزانه و ترحم آمیز داریم. اما در جوامعی دیگر از این دنیای پهناور، بشر توانسته است با غلبه بر نگاه و فرهنگ ترحم آمیز و با ایجاد رویکردی مبتنی بر برابری انسان ها در عین درک تفاوت ها بر این مجموعه مفاهیم به هم پیوسته غلبه کند. نتیجه این شده که معلولیت همراه شده است با کلماتی چون توانمندی، امید، استقلال، نواندیشی و ایجاد فرصت برابر جامعه تا خدمات خویش را در اختیار همه شهروندانش قرار داده و از مزایا و منافع حضور فعالانه آن ها بهره مند شود.
امروز یکی از هوشمندترین دانشمندان و اندیشمندان دنیا (استیون هاوکینز) از پیشرفته ترین معلولیت جسمی رنج می برد؛ اما این معلولیت به هیچ عنوان سبب ناتوانی او برای نظریه پردازی و ایجاد تحول در علم فیزیک نشده است و چه بسیارند مانند او در عرصه های علمی و دانشگاه ها که به ایجاد تحول و بهبود زندگی بشر می پردازند. در زمینه ورزش و فعالیت های جسمی افراد دارای معلولیت هر روزه موفقیت های بیشتری کسب می کنند و فاصله میان خود و سایر افراد جامعه را کمرنگ می کنند (نگاه کنید به موفقیت های ورزشکاران دارای معلولیت ایرانی در مسابقات پارالمپیک آسیایی در ماه های گذشته) و حضور و توانمندی خود را در تمامی عرصه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی مدیریت در سطح کلان کشور تثبیت می کنند. (نگاه کنید به اعضای کنونی شورای اسلامی شهر تهران و تاثیری که در عملکرد این نهاد داشته اند.) این در حالی است که در برخی جوامع، حتی کم بینایی و کم شنوایی نیز تبدیل به یک معضل شده است و فرد را از حضور در اجتماع بازمی دارد.
مقایسه این شرایط با یکدیگر ما را به این مسئله رهنمون می کند که معلولیت و ناتوانی ناشی از شرایط فرد نیست. این جامعه و محیط است که فرد را دچار ناتوانی می کند. این شهر است که با نادیده گرفتن افراد دارای معلولیت و نیازهای خاص آنان، ایشان را از شمار شهروندانش حذف می کند و امکاناتش را فقط در اختیار عده ای قرار می دهد که از منظر او عادی تلقی می شوند و بخش های دیگر را فراموش می کند. این شهر و جامعه است که با ایجاد سد معبر، با قرار دادن اجسام در ارتفاع بالا، با طراحی پلکان، با ایجاد سطوح ناهموار و مانند این ها خود را از امکان حضور و بهره مندی از توانایی های بخش عمده ای از شهروندانش محروم می کند. در جامعه ای که مردم از منظر فرهنگی حضور افراد دارای معلولیت در کنار سایرین را به عنوان یک مسئله غیرعادی تلقی نمی کنند و شهروندان و شهرسازان در زمان ایجاد بناها و امکانات فیزیکی به یاد دارند که انسان هایی با نیازهای متفاوت در این شهر تردد و رفت و آمد دارند و مسئولینش در هنگام تدوین و تهیه قوانین کلیه شهروندان را از زنان و کودکان و سالمندان و بیماران و افراد دارای معلولیت، همه را با توجه به نیازهای ویژه شان مدنظر قرار می دهند، در چنین جوامعی معلولیت های جسمی و حتی ذهنی دیگر سبب ناتوانی، گوشه گیری و وابستگی یک انسان نخواهد شد. ما به عنوان بخشی از این جامعه وظیفه داریم تا شهرمان را به گونه ای بسازیم که تهران برای همه تهرانیان باشد.

در راستای این هدف همواره چند نکته را همه باید به خاطر داشته باشیم. ایجاد شهر بدون مانع، بدون شک وظیفه دولت و شهرداری ها است؛ اما این وظیفه سبب رفع مسئولیت شهروندان نمی شود. اگر تک تک شهروندان در محیط اطراف خود متوجه حضور افراد دارای معلولیت باشند و امکان این حضور را فراهم سازند، رسیدن به هدف سریع تر ممکن می شود. نکته دیگر این که اصلاح شهرها و بناهای ساخته شده و مناسب سازی آن ها هزینه بر است. اما ایجاد شهرهای بدون مانع و تغییر رویکرد در طراحی و ساخت اولیه بنا سبب کاهش هزینه ها خواهد شد. نکته آخر این که معلولیت امری نیست که مبتلابه بخش خاصی از شهروندان باشد. معلولیت چه به صورت دائم و چه به صورت موقت، امری است که ممکن است در هر زمانی و برای هرکدام از ما و یا نزدیکان ما اتفاق بیفتد. در نتیجه هر تلاشی که ما امروز برای ایجاد فرصت های برابر برای همه شهروندان انجام می دهیم، روز دیگری ممکن است شرایط زندگی خودمان را بهبود بخشد.

*

فاطمه دانشور، عضو شورای اسلامی شهر تهران