پرونده زنجیره ای قنات‌های ایران 25 تیرماه در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو به عنوان بیستمین پرونده میراث فرهنگی ایران در فهرست آثار جهانی قرار گرفت.

محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی در رابطه با جزییات ثبت پرونده زنجیره ای قنات‌ها گفت: پرونده زنجیره ای ۱۱ قنات ایرانی، یکی از پرونده‌های مهم و پیچیده ایران در یونسکو است که با حمایت و پشتیبانی تمامی کشورهای عضو در فهرست آثار جهانی قرار گرفت.

او گفت: به دلیل پیچیدگی پرونده قنات‌ها، بیش از ۲۰ جلسه با ایکوموس و سه نشست با اعضای مؤثر برگزار شد تا اشکالاتی که به واسطه عدم شناخت و درک این پرونده بوجود می‌آمد برطرف شود.

معاون میراث فرهنگی کشور که در چهلمین اجلاس یونسکو حضور داشت موفقیت پرونده قنات‌ها در یونسکو را موفقیت بزرگ خواند و افزود: پرونده قنات‌ها به دلیل پیچیدگی زیاد و همچنین به دلیل بحران آب در ایران یک موفقیت بزرگ محسوب می‌شود.

او تاکید کرد: از آنجایی که مدیریت سنتی قنات‌ها مربوط به مردم می‌شود و قنات‌ها در طول تاریخ توسط مردم ایران بوجود آمده‌اند و این دانش مدیریت و بهره گیری از آب از پیشینه کهنی برخوردار است برای ایران بسیار مهم بود که در فهرست آثار جهانی قرار بگیرد.

به گفته طالبیان، تمامی کشورها در چهلمین اجلاس یونسکو در استانبول از پرونده زنجیره ای ۱۱ قنات ایرانی استقبال کردند و معتقد بودند که ایران پرونده استحقاق ثبت در فهرست آثار جهانی را دارد.

میراث فرهنگی تفاخر به گذشته نیست

 دکتر "احمد جلالی" که صبح روز گذشته شنبه دوم مرداد در نشست خبری ثبت جهانی "قنات ایرانی" و "بیابان لوت" در سازمان میراث فرهنگی، در ابتدای سخنانش، نخست از رسانه‌ها خواست اطلاعات بین‌المللی، فنی و تاریخی خود را درباره تاریخ ایران افزایش دهند.

وی با بیان این‌که متاسفانه رسانه‌ها و صدا و سیما در حوزه میراث فرهنگی کم کار هستند، افزود: رسانه‌ها گاهی اوقات تیترهایی می‌زنند و مطالبی را مطرح می‌کنند که مشخص است اطلاعات دقیق فنی و ریشه‌های بین‌المللی ندارند.

او از رسانه‌ها خواست برای فعالیت در حوزه میراث فرهنگی، به تاریخ نیز نگاه داشته باشند و ادامه داد: متاسفانه یک برداشت غلط از میراث فرهنگی وجود دارد و خیال می‌کنند میراث فرهنگی وجهی‌ برای تفاخر به گذشته است، در حالی که ما از آن برای امروز و آینده استفاده می‌کنیم.

وی همچنین با تاکید بر این‌که نمی‌توان تاریخ را با پول ساخت، گفت: تاریخ میخ استحکام آینده ایران و مشروعیت کشور است.

جلالی در ادامه صحبت‌هایی درباره چهلمین جلسه یونسکو و ثبت دو اثر ایرانی پرداخت.

 پرونده‌ای که رد شده بود را توانستیم ثبت کنیم

وی با اشاره به اینکه پرونده "قنات‌ ایرانی" ابتدا "دیفر" (احتمال رد آن زیاد است) شده بود، افزود: با این اعلام، همراه با کارشناسان ایرانی جلسات متعددی با ایکوموس و "IUCN" برگزار کردیم و آن‌ها را قانع کردیم که این قنات‌ها به عنوان نماینده ۳۷ هزار قنات ایرانی چرا حائز اهمیت هستند.

او با تاکید براین‌که کارشناسان یونسکو متوجه شدند که ایران به انتظارات یونسکو توجه کرده، اما این قضیه درست برای آن‌ها فهم نشده است؛ به سفرنامه ناخسرو و برخی اشعار دیگر درباره قنات‌های ایرانی از سال‌های گذشته اشاره کرد.

وی با اشاره به این‌که ما با یک تاریخ سه هزار ساله در این زمینه مواجه هستیم، بیان کرد: سه هزار سال پیش کسانی به بیابان رفتند و چنین تکنولوژی را کار کردند که حتی تراز آب آن از بالا به پایین نمی‌شود، بدون این‌که یک قطره نفت استفاده یا از موتور و پمپ استفاده کنند. در محاسبات مشخص شد که برای ایجاد قنات ایرانی ۴۵۰ میلیون روزِ کاری نیاز بوده است.

سفیر ایران در یونسکو در ادامه با تاکید بر این‌که ثبت جهانی آثار ایران در یونسکو باعث فخر آثار جهانی است، نمونه بارز این ادعا را ثبت جهانی "تخت‌جمشید" دانست و افزود: پس از ارائه این پرونده به یونسکو بدون هیچ حرفی همه اعضا به تشویق ایران پرداختند و از کشورمان به دلیل تأخیر در ارائه این پرونده گلایه کردند.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از آینده قنات‌های ایرانی و بیابان لوت و برنامه‌ریزی‌هایی که باید در آینده بر روی حفاظت و پایش این دو اثر جهانی انجام شوند، خبر داد.

در نشست خبری "قنات ایرانی" و "بیابان لوت"چه گذشت؟

به گزارش ایسنا، "محمدحسن طالبیان" در نشست خبری "قنات ایرانی" و "بیابان لوت" که روز گذشته در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد، در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا درباره اقداماتی که باید برای حفاظت از این دو اثر تاریخی و طبیعی ایران انجام شوند، با تاکید بر وجود دو برنامه مدیریتی در این زمینه اظهار کرد: در پرونده بیابان لوت سازمان‌های میراث فرهنگی، محیط زیست، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی هر کدام وظایف نوشته‌ شده‌ای دارند، همچنین چهار پایگاه در نقاط مختلف بیابان ایجاد می‌شود و همچنین برنامه‌هایی برای توانمندسازی جامعه محلی و استقرارگاه‌های قابل احیاء در سطح مناطق مختلف بیابانی اجرایی می‌شوند.

او با تأکید بر اینکه این برنامه‌ریزی مانند قالبِ برنامه‌ریزیِ یک پایگاه دائمی برای ادامه کار، حفاظت، توانمندسازی جوامع و اقدامات مورد نیاز انجام می‌شود، تأکید کرد: دو پرونده "قنات ایرانی" و "بیابان لوت" نیازمند توجه و همبستگی و مشارکت مردم هستند، همچنین حرائم حفاظتی آن‌ها اعلام شده است و عرصه و حریم هر کدام از آن‌ها علاوه بر ابلاغ شدن در سطح ملی به یونسکو نیز اعلام شده است.

وی گفت: بیابان لوت دارای 17 کیلومتر مربع حریم است و قنات‌های ایرانی هر کدام دارای یک حریم و عرصه هستند. عرصه قنات‌ها زمین‌های کشاورزی و بستر آبی است که وجود دارد و در ادامه به بهانه‌ی حریم، همه‌ منابع آبی یا بستر آبی در نظر گرفته شده‌اند. همچنین بخش ساختار فیزیکی یا کالبدی بنا مد نظر بود که آن در سطح ملی ابلاغ شده و عیناً در پرونده جهانی نیز ابلاغ شده است.

مسئول تدوین پرونده‌ی قنات‌های ایرانی با اشاره به ایجاد دو قنات در شهر نخجوان با نظارت مرکز بین‌المللی قنات یزد گفت: با این اقدام نشان دادیم که دانش ایجاد قنات را داریم. بنابراین با کمک دستگاه‌ها می‌توانیم چنین کاری را انجام دهیم و برای آینده، این اتفاق یک مدل خوب برای توسعه پایدار است. در حال حاضر نیز بازخورد بسیار خوبی در این زمینه وجود دارد.

باید نسبت به آثار جهانی کشور غیرت داشته باشیم

"احمد جلالی"، نماینده ایران در یونسکو نیز درباره اقداماتی که بر مبنای آن‌ها می‌توان دو اثر جهانی جدید ایران را به خوبی حفاظت کرد، گفت: معتقدم کار اصلی را رسانه‌ها می‌کنند. در این کشور اولویت‌ها در اذهان وجود دارد. باید ببینیم این حساسیت‌ها در چه مواردی است. 50 سال پیش اگر یک حمام تاریخی در کرمان توسط شهرداری تخریب می‌شد، احتمالاً فقط دو باستان‌شناس مُسن تا صبح غصه می‌خوردند، اما حالا جوانان نیز در مقابل چنین اقداماتی عکس‌العمل نشان می‌دهند. از امروز باید کاری کنیم که قنات‌ها و کویر لوت در اولویت نخست ذهن مقامات ایرانی باشند. باید نسبت به آثار جهانی غیرت داشته باشیم.

او با اشاره به تهیه پرونده ارگ جهانی بم در مدت چهار ماه و پس از زلزله بم اظهار کرد: ‌در مدت کوتاهی مسئولان میراث فرهنگی این پرونده را تهیه کردند و موفق شدیم آن را در فهرست میراث در خطر ثبت کنیم. یکی از نمایندگان کشورهای خارجی با اعتراض به من گفت شما قصد دارید یک تل از خاک را ثبت کنید. من و مرحوم شهریار عدل به او نشان دادیم مسیر قنات‌ها، نخلستان‌ها و هر آنچه که امروز در ارگ بم بازسازی شده است چگونه بوده‌اند. در واقع منظر فرهنگی بم را نشان دادیم.

جلالی همچنین با اشاره به ثبت قنات "افلج" در کشور عمان در سال 2005 اظهار کرد: آن کشور یک قنات را به ثبت رساند، در حالی که در ایران یک مفهوم به ثبت رسید و در این مفهوم 11 عنوان انتخاب شد و هر کدام از قنات‌ها نماینده یک تیپ تکنولوژی بودند.

اگر نمی‌توانستیم امنیت را برقرار کنیم، ثبت نمی‌کردیم

در ادامه این نشست، محمدحسن طالبیان در پاسخ به پرسشی درباره چگونگی تأمین امنیت بیابان لوت پس از ثبت جهانی و برای حضور گردشگران اظهار کرد: ‌بیش از سه سال و نیم است که درباره این نوع موارد فکر می‌کنیم. اگر نمی‌توانستیم امنیت را در لوت تأمین کنیم، هیچ‌گاه این منطقه طبیعی را به ثبت نمی‌رساندیم. در نخستین قدم پاکسازی مین‌های موجود در بیابان لوت انجام شد. همچنین پاسگاه‌های ژاندارمری بیشتری در منطقه ایجاد و احیا شدند.

او گفت: ‌از مبادی ورودی بیابان به گردشگران نقشه داده می‌شود و هر گردشگر فردی یا گروه گردشگر برای وارد شدن به بیابان باید حتماً یک راهنما به همراه داشته باشد تا علاوه بر تأمین امنیت، بتوان مهم‌ترین موضوعات از ارزش‌های جهانی محوطه‌ها را ببینند. ممکن است از نظر امنیتی و جانی برایشان مشکلاتی به وجود بیاید، بنابراین زون‌هایی را مشخص کردیم که در نقشه‌ها وجود دارند و در حال تدوین آن‌ها در پرونده‌ها برای استان‌های تحت حفاظت هستیم تا از سوی دیگر این نقاط نیز نظام‌مند شوند.

طالبیان تأکید کرد: مردم سیستان و بلوچستان که بخشی از بیابان لوت را در استان خود دارند این پیام را به ما رساندند که همه تلاش خود را برای برقرار کردن امنیت در کویر و بیابان فراهم می‌کنند.

جلالی نیز در سخنانی درباره این تأمین امنیت اظهار کرد: من به عنوان یک ایرانی یک اتفاق درازمدت را در این زمینه می‌بینم ولی زمانی خوشحال می‌شوم که فرزندان ما در مدرسه و زمانی که می‌خواهند تاریخ و جغرافیا بخوانند این آثار ثبت شده ایران را نیز در کلاس درس فرا می‌گیرند و بهتر می‌توانند حس کنند که تاریخ چه بوده است؟ باید کاری کنیم که تاریخ برای آن‌ها مانند یک خانه باشد.

 گزارش "اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت" اشتباه است

مسئول تدوین پرونده‌های جهانی ایران در ادامه در پاسخ به پرسشی درباره گزارش منفی کمیته IUCN درباره وضعیت بیابان لوت گفت:‌ به نظرم آن گزارش اشتباه است، چون این کمیته رسماً در اجلاس اعلام کرد یکی از افتخاراتش تأیید ثبت جهانی بیابان لوت بوده است. آن‌ها خودشان قویاً از این ثبت پشتیبانی کردند. حتی 16 کشور درباره لوت صحبت کردند و اعلام کردند هر دو پرونده ایران بسیار اهمیت دارند.

طالبیان در ادامه با تأکید بر پرآب و زنده بودن قنات‌های ایرانی گفت: ‌براساس برنامه مشترک ایران و شورای قنات همکاری بین نهادهای مختلف در زمینه حفاظت قنات‌ها همیشگی خواهد بود. از سوی دیگر، 11 قنات انتخاب شده برای ثبت جهانی جزو قنات‌های پرآب و دائمی هستند که از 2000 سال پیش تاکنون میزان دِبی آب آن‌ها تغییر نکره است.

بررسی دیگر قنات‌ها برای پیوستن به پرونده‌ جهانی "قنات ایرانی"، "علی‌اصغر سمساریزدی"، رئیس سازمان مرکز بین‌المللی قنات‌های یزد نیز در این نشست خبری با تأکید بر اینکه قنات مظهر همکاری سازمان‌های مختلف در کشور بوده گفت: مرکز بین‌المللی قنات را سال 84 با امضای موافقت‌نامه یونسکو ایجاد کردیم و سال 85 کار آن آغاز شد. برای ادامه کار به اعتبار خاصی نیاز بود که وزارت نیرو در سال 87 طرح مطالعه کاربردی توسعه و حفظ قنوات را در مجلس به ثبت رساند و امیدواریم بار دیگر بتوانیم اقدامات آن را گسترده‌تر کنیم.

او گفت: اینکه 11 قنات از بین 37 هزار قنات فعال و زنده در کشور به یونسکو رفتند به این دلیل است که هر کدام دارای ویژگی‌های خاصی هستند که دیگر قنات‌ها نیز از آن‌ها بهره‌مند هستند. مانند قصبه گناباد که عمیق‌ترین مادرچاه را دارد، یا قنات زارچ یزد که با 80 کیلومتر، طولانی‌ترین قنات است یا قنات مون در اردستان که دو طبقه است.

وی در ادامه از ادامه مطالعه روی قنات‌های دیگر از بین 37 هزار قنات موجود در کشور با هدف پیوستن به پرونده قنات ایرانی به عنوان یک پرونده زنجیره‌ای خبر داد.

سمسار یزدی همچنین درباره دستاوردهای ثبت جهانی قنات ایرانی گفت:‌ این اقدام باعث جلب توجه جامعه جهانی به قنات‌های بومی و کهن ایرانیان، جذب گردشگر فرهنگی و طبیعی به کشور، افزایش آگاهی‌های عمومی در همه سطوح، کارشناسان و بهره‌برداران، افزایش توجه قشر جوان به جنبه‌های مادی و معنوی قنات‌ها و ارتقاء جایگاه قنات در سطح جامعه، همچنین توجه بیشتر پژوهشگران و اساتید به منابع ایرانی به جای رجوع به دستاوردهای غربی است.

برای لوت از "بیابان لوت" استفاده کنید

مهران مقصودی، مسئول تهیه پرونده بیابان لوت نیز در سخنانی با اشاره به اشتباه عنوان کردن نام پرونده لوت به عنوان کویر یا دشت لوت اظهار کرد: ‌ما این پرونده را به عنوان "بیابان لوت" به یونسکو فرستادیم، چون هر آنچه به جز بیابان درباره لوت مطرح شود بخش کوچکی از آن را شامل می‌شود. بنابراین معتقدیم که باید از کلمه بیابان استفاده کرد. در این بیابان دشت، چاله، حوضه، بلوک و کویر وجود دارد.

مدیر ملی پایگاه لوت با اشاره به اینکه این بیابان دارای 40 هزار کیلومترمربع مساحت عرصه و حریم است که 23 هزار کیلومتر آن عرصه است، اظهار کرد:‌ سازمان جنگ‌ها و مراتع، سازمان محیط زیست و نمایندگان استان‌های مختلف که بیابان لوت زیرمجموعه آن‌ها محسوب می‌شود که به ما در امر حفاظت از این بیابان کمک می‌کنند.

نوع مدیریت در لوت از اشکالات پرونده بود

طالبیان، معاون میراث فرهنگی همچنین در صحبت‌هایی با تأکید بر اینکه بیابان لوت نیازمند یک مدیریت یکپارچه است، در حالی که دستگاها به صورت بخشی به آن نگاه می‌کنند، اظهار کرد: در یونسکو یکی از اشکالاتی که به این پرونده وارد شد چنین موردی بود.

او افزود:‌ در پرونده جنگل‌های حرا نیز که چند سال گذشته از سوی ایران مطرح شد، علت اصلی همین بود که دستگاه‌ها با یکدیگر همخوانی ندارند. در لوت از ابتدا گفت‌وگو و تهیه برنامه مدیریتی مد نظر بود که آن را انجام دادیم و دستگاه‌ها و مردم با یکدیگر وحدت پیدا کردند.

وی تاکید کرد: تهیه پرونده‌های میراث طبیعی دیگری مانند "هیرکانی"، "ارسباران" و "دماوند" نیز به عنوان میراث طبیعی در دستور کار است.