آیا همه جا مهندسی یک حرفه است؟

مهشید معراجی:  در کشورهای مختلف  حرفه را به گونه های مختلف تعریف می کنند.علاوه بر آن ویژگیهای کار مهندسی و اختیارات آنها در این کشورها متفاوت است. حتی در بین کشورهای توسعه یافته ، در تعریف حرفه بودن مهندسی با هم اختلاف نظر دارند .به زعم حقیر، ما در ایران اگر به دنبال حرفه گرایی مهندسی هستیم، یعنی شبیه همان اتفاقی که در قرن نوزدهم آمریکا و سپس در کشورهای دیگر رخ داد، باید قبل از هرگونه چارچوب گذاری برای حرفه و سازمان های حرفه ای، بر اساس تاریخ، فرهنگ و دین کشور، حرفه و مشخصه های آن را تعریف کنیم. فقدان چنین رویکرد تحلیلی در گذشته ی حرفه گرایی ما در حوزه ساختمان - یعنی حرفه ای ترین حوزه مهندسی در ایران-موجب شده است که  گونه ای از سرگردانی  در مواجهه دولت ها و حرفه ساختمان اتفاق بیافتد.

هم اکنون می توان گفت در تمام کشورهای توسعه یافته و بیشتر کشورهای در حال توسعه، حرفه ها دارای کدهای اخلاقی شده اند. حال اگر کشور ما با سابقه دیرینه در تدوین کدهای اخلاقی- تحت عنوان مرام نامه و یا فتوت نامه ها که از دوره ایران باستان تا دوره قاجار معتبر و در صنایع و پزشکی موثر بوده و افتخاری منحصر بفرد برای ما ایرانیان است- بخواهد در دوره جدید اقدام به تدوین اصول اخلاق حرفه ای نماید،چگونه باید به این مهم دست یازد؟ در تدوین چارچوب تصویب شده و همچنین در ادامه تدوین کدهای اخلاقی، چه روالی مورد نظر قرار گرفته است؟ آیا روال و طرح مورد نظر، بر اساس یافته های علمی مذکور و مبتنی بر مشخصه های بومی و دینی کشور توجیه پذیر است؟

در بررسی تاریخ کدهای اخلاقی کشورها، مشاهده می شود که در بیشتر موارد، سازمان های حرفه ای خود عهده دار تدوین و تصویب اصول اخلاقی مربوط به خود شده اند. گاهی بعد از تدوین و تصویب توسط سازمان حرفه ای، دولت نیز اقدام به تأیید کد نموده است و برای اخذ پروانه کار حرفه ای، تعهد به کد مربوطه را الزامی کرده است. در برخی موارد آکادمی -فرهنگستان ها- با هماهنگی با سازمان های حرفه ای عهده دار تدوین و تصویب کد شده اند. گاهی انجمن های ملی حرفه ای- مثل انجمن ملی مهندسان- کد مهندسان حرفه ای یک رشته را  در قالب پیش نویس تدوین می کند. سپس تمام سازمان های حرفه ای مربوطه را دعوت کرده و  با توافق آنها کد نهایی را تدوین و تصویب می کند. طبیعی است که مرجع تدوین و  روندتصویب به مقتضیات کشورها  مربوط بوده و هریک از گزینه های ذکر شده نقاط قوت و ضعفی به همراه دارد. با مطالعات صورت گرفته، تاکنون به موردی مواجه نشده ایم که دولت بطور مستقیم اقدام به تدوین کد های اخلاقی حرفه کرده باشد. به خصوص در متن مصوب الحاقیه مربوط به اصول اخلاقی، پیشنهادی از سوی وزارت راه و شهرسازی آمده است که سازمان نظام مهندسی ساختمان- یعنی سازمان حرفه ای مربوطه- برای تدوین کدهای اخلاقی بر اساس چارچوب مصوب فقط جایگاه اظهار نظر دارد و در تدوین و تصویب،  حق رأی لحاظ نشده است. طبیعی است که روش اتخاذ شده باید مبتنی بر بررسی سوالات و گزینه هایی مثل پرسشها و گزینه های فوق الذکرباشد.

به نظر می رسد که تدوین و تصویب کدهای اخلاقی در حوزه مهندسی ساختمان، نه تنها نقطه پایان این مسیر نبوده ، بلکه شروعی تازه در حوزه تغییر رفتار حرفه ای سازمان، گروه ها و افراد حرفه ای است. این واحدها نه تنها نیازمند سند اخلاقی و آشنایی با آن هستند، بلکه برای تربیت و رشد اخلاقی نیازمند نظام تربیتی و اخلاقی هستند که در کل سازمان به شیوه ساختار یافته و هماهنگ رفتار نماید. یکی از مهمترین شاه بیت های مشاوران  اخلاق سازمانی ، توجه به اصلاح اخلاقی سازمان قبل از اصلاح افراد است. به عبارتی دیگر، تأثیر اصلاحات اخلاقی سازمان در وصول به اهداف اخلاقی- همچون حقوق اجتماعی و یا عدالت اجتماعی- به مراتب بیش از اصلاح و رشد فردی است. با این فرض بر اساس اصول مدیریت تغییر، چه بسا نیاز به اصلاحات در سه حوزه روش، ساختار و نیروی انسانی سازمان باشد. در این راستا، یکی از اقدامات در این مسیر ناهموار- حداقل در ابتدای راه- نیازمند ایجاد واحد سازمانی جدید در وزارت راه و شهرسازی- به عنوان متولی اصلی اخلاقی کردن سازمان نظام مهندسی ساختمان- و  همچنین در سازمان نظام مهندسی ساختمان  هماهنگ با وزارت خانه برای اقدامات مورد نیاز است. علاوه بر تجربیات بین المللی، در داخل کشور تجربیات وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی موجود است. 

مهندسان با خلاقیت خود می توانند در کمترین زمان و با بهترین کیفیت، پروژه ای را به پایان برسانند و این همان اخلاق حرفه ای مهندسی است. لذا می توان با برقراری پل ارتباطی میان مردم و قشر پیشرو و اثرگذار مهندس، افتخار ۵ هزار ساله مهندسی ایران را به مهندسان بازگرداند.