فقدان قوانین کارآمد، پاشنه آشیل توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی

برای واکاوی ابعاد مختلف این موضوع به گفت‌وگو با دکتر سیدمحمود میراسماعیلی نشسته‌ایم که متن آن به شرح ذیل است:

 لطفاً ابتدا بفرمایید به نظر جنابعالی، در حوزه صدور خدمات فنی مهندسی با چه محدودیت‌هایی روبه‌رو هستیم؟

اگر بخواهیم محدودیت‌های حوزه صادرات خدمات مهندسی را دسته‌بندی کنیم، اولین مشکل ما به وجود محدودیت‌ها و تفاوت‌های استانداردهای رسمی بین‌المللی باز می‌گردد که بر اساس آن تولید محتوا می‌کنیم. متاسفانه در ایران، بیشتر این استانداردها با استانداردهای بین‌المللی تفاوت‌های عمده‌ای دارند. در نتیجه، دانش ما به بومی‌سازی برای آنها نیاز دارد. در همین حال، وضعیت محدودیت‌های مالی نیز یکی از چالش‌های این حوزه است. شرط صدور خدمات فنی مهندسی به کشورهای خارجی، فعال‌بودن مکانیسم‌های مالی در کشور است؛ به‌طوری که مکانیسم مالی به‌گونه‌ای باشد که قادر به ایجاد ضمانت‌نامه‌‌هایی نظیر حسن انجام کار یا ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت باشد که کشورهای خارجی برای واگذاری کار به پیمانکار ایرانی دریافت می‌کنند.

خیر، متاسفانه سیستم بانکی در حال حاضر، کارآمدی لازم را در این زمینه ندارد و آنها قادر نیستند ضمانت‌های لازم را ایجاد کنند. همین امر باعث می‌شود مشکلات عدیده‌ای برای فعالان این حوزه ایجاد شود.

به نظر می‌رسد هم اعمال تحریم‌ها و هم نداشتن طراحی سازوکار لازم در این زمینه باعث شده است سیستم بانکی برای حمایت از صادرکنندگان محتوای خدمات فنی مهندسی، کارکرد لازم را نداشته باشد.

به باور بسیاری از فعالان حوزه صادرات خدمات مهندسی، یکی از محدودیت‌هایی که در این زمینه وجود دارد، فاینانس است. لطفاً در این باره توضیح دهید.

بله، متاسفانه شرکت‌های صادرکننده خدمات فنی مهندسی در پشتیبانی مالی دچار مشکلات عدیده‌ای هستند. البته به اعتقاد من، مشکلات ناشی از تحریم‌ها سبب تشدید این معضل شده است.

در همین حال، یکی دیگر از مشکلات پیش روی این قشر، معضلات فرهنگی است. متاسفانه در سال‌های اخیر، تبلیغ‌های زیادی علیه دانش و نیروهای انسانی ایرانی انجام شده است؛ به‌طوری که بر اثر این ضدتبلیغ‌ها، کارفرمایان خارجی برای مشارکت با ایرانی‌ها دچار تردید شده‌اند. البته آنها از ایرانی‌هایی استفاده می‌کنند که سال‌ها مقیم کشورهای خارجی بوده‌اند؛ اما این امر از مصادیق صادرات خدمات مهندسی نیست.

در همین حال، نداشتن آشنایی و آموزش نیروهای‌ متخصص در حوزه قوانین بین‌الملل و بازار آزاد نیز از مشکلات این حوزه است. ما بعضاً می‌بینیم تخصص و تجربه در حوزه فنی مهندسی وجود دارد؛ ولی چون شرکت‌های ما از روش‌های بین‌المللی باخبر نیستند، در این بازار موفق نمی‌شوند.

به نظر من، تحریم‌ها نقش زیادی داشته است. برای مثال، تحریم در بروز محدودیت‌های مالی، مشکلات بانکی و مباحث روانی خیلی اثرگذار بوده است. مثلاً اگر در حال حاضر، سیستم بانکی ما قادر نیست برای شرکت‌های فعال در امر صادرات خدمات فنی مهندسی فاینانس کند یا حاضر نیست ضمانت‌نامه‌های لازم را ایجاد کند؛ این امر ناشی از تحریم‌ها است.

قطعاً برداشته‌شدن تحریم‌ها در کاهش این مشکلات موثر است؛ اما نباید فراموش کرد لغو تحریم‌ها و تاثیرگذاری بر روند صدور خدمات فنی مهندسی زمان‌بر است؛ زیرا باورپذیری کشورهای خارجی درباره کارآمدی نیروی انسانی و دانش ایرانی، رفع ضدتبلیغات‌های روانی مکرری که در این زمینه صورت گرفته است و ورود بانک‌ها به این حوزه، اساساً پروسه‌ای زمان‌بر است.

عده‌ای معتقدند فارغ از ضدتبلیغ‌هایی که علیه ظرفیت‌های دانش و نیروی انسانی صورت می‌گیرد، مهندسان ما باورمندی لازم را در این زمینه ندارند.

بله، متاسفانه این پیش‌فرض‌ها درست است و شرکت‌های ایرانی می‌پندارند توانمندی لازم را برای صادرات خدمات مهندسی ندارند؛ زیرا طی سال‌های زیادی، ما از خوراک خارج از کشور استفاده ‌کرده‌ایم. از این رو، عوامل اجرایی مهندسی ایرانی فکر می‌کنند اگر قرار باشد این چرخه برعکس شود، باید از تجربه زیادی برخوردار شوند و این باور را ندارند که تجربه‌های کاری آنها قابل استفاده است. آنها می‌پندارد کشورهای خارجی همیشه پیش رو هستند.

خیر، متاسفانه ما در زمینه آموزش شیوه‌های بازاریابی کارخاصی انجام نداده‌ایم و برخورد مراکز آموزشی ما نظیر دانشگاه‌ها با این موضوع صرفاً تئوریک بوده و جنبه کاربردی نداشته است. به همین دلیل، مدیران ما با بازاریابی‌های بین‌المللی، شناخت از فرهنگ‌ها و... آشنا نیستند.

به نظر من، وضع قوانین کارآمد در این زمینه بسیار راهگشا است. ما قوانین زیادی برای حمایت از صادرات داریم و در حوزه کالا سال‌ها کار شده است؛ اما، از صادرات خدمات غافل شده‌ایم. شاید اصلاً شرکت‌های خصوصی ندانند می‌توانند خدمات خود را صادر کنند یا اگر بخواهند این کار را کنند، چه حمایت‌هایی از آنها می‌شود. یکی از کارهایی که مجلس می‌تواند انجام دهد، تصویب قوانین حمایتی است؛ قوانینی که این موضوع را تشریح و از آن حمایت کند و سود اقتصادی داشته باشد؛ چون باید قوانینی برای تاجران محتوا مثل تاجران کالا به فکر سود خودشان هستند، تدوین شود.

کار دیگری که دولت می‌تواند انجام دهد، این است که ساز‌وکار تولید محتوا در داخل کشور را منظم کند. این بدان معناست که دانشگاه‌های ما به‌عنوان مراکز آموزشی، آموزش‌های کاربردی دهند یا از شرکت‌هایی دانش‌بنیان در حوزه تولید خدمات حمایت ویژه کنند؛ زیرا تولید محتوا و مباحث فنی مهندسی، بهای تمام‌شده بسیار زیادی دارد و بعضاً از بهای تمام‌شده کالا نیز زیادتر است. در همین حال لازم است هم‌زمان به مباحث پژوهشی نیز در این زمینه توجه کنیم.